بخشی از مقاله
خلاصه
به دليل پيشرفت فعاليت هاي اجرايي در حوزه هاي مختلف كسب و كار ارزيابي و محاسبه ي ريسك عملياتي اهميت پيداكرده است. روش هاي مختلفي براي تحليل ريسك عملياتي ارايه شده است برخي باتعيين سنجه هايي كه بيشتر نيازمند داده هاي بسياري است بصورت مستقيم ريسك عملياتي را محاسبه مي كنند ولي عدم وجود داده هاي كافي در بازارهاي كشورهاي در حال توسعه يكي از چالش هاي ارزيابي ريسك عملياتي محسوب مي شود بنابراين روش هايي كه بصورت غير مستقيم به محاسبه ريسك عملياتي مي پردازند ارايه شده اند. در اين مقاله، ريسك عملياتي و روش هاي مختلف محاسبه آن ارايه و مقايسه شده است. تحليل اين روش ها نشان مي دهد روش غير مستقيم محاسبه ريسك عملياتي در بازارهاي كشورهاي در حال توسعه امكان ارزيابي ريسك عملياتي را فراهم مي كند.
كلمات كليدي: ريسك عملياتي، ارزش در معرض ريسك، ارزيابي
١. مقدمه
ريسك از ويژگي هاي ذاتي هر سيستم تصميم گيري است. به تعبيري ريسك را مي توان به عنوان احتمال انحراف از هدف برنامه ريزي شده در نظر گرفت. يك شركت بطور همزمان با ريسك هاي مختلفي مواجه است. كه معمولا اين ريسك ها منشاء هاي مختلفي دارند. بنابراين شركت ها هميشه با چالش هاي جديد روبرو هستند و مجبورند مدام به دنبال روش هاي كارآمد تر و موثرتر مديريت ريسك باشند.[1] ريسك عملياتي به عنوان يكي از منشاء هاي ريسك در شركت ها مطرح شده است كه به فعاليت هاي اجرايي درون شركت باز مي گردد ]٢.[ اين نوع ريسك به دليل نقش برجسته اي كه عمليات اجرايي در تجارت پيدا كرده افزايش يافته است چرا كه امروزه از تكنيك هاي بسيار پيچيده اي براي مديريت عمليات استفاده مي شود ]٣.[
يكي از عوامل موثر در كم و كيف ريسك عملياتي در شركت ها وجود يا عدم وجود سيستم هاي پشتيبان تصميم است. تحقيقات بسياري بيانگر نقش موثر سيستم هاي پشتيبان تصميم گيري بر بهبود كارايي است .[4-5] با وجود نقش كليدي سيستم هاي پشتيبان تصميم گيري در كاهش ريسك عملياتي هنوز سرمايه گذاري خاصي براي ايجاد سيستم هاي پشتيبان تصميم در كشورهاي در حال توسعه صورت نگرفته است. و اين امر اثرپذيري اين بازارها را در برابر ريسك هاي عملياتي در مقايسه با بازارهاي توسعه يافته متفاوت مي كند .[6] اهميتي توجه به ريسك عملياتي وقتي بيشتر مي شود كه سرمايه گذاران خارجي ريسك عملياتي را مانعي براي سرمايه گذاري در كشورهاي در حال توسعه قلمداد كنند .[7] چالش ديگر در مواجه با ريسك عملياتي روش ارزيابي و كمي سازي آن است. از آنجا كه بازارهاي در حال توسعه معمولا با مشكلات جمع آوري داده روبه رو هستند، هرگونه روش شناسي كمي غيرممكن مي شود. در نتيجه درك و تحليل ريسك عملياتي در اين بازارها سخت و مشكل است.
به منظور محاسبه ي ريسك عملياتي روش هاي مختلفي معرفي شده است كه بيشتر آن ها با اطلاعات زيادي نيازمند است از طرفي اين روش ها معمولا متمركز به بخش هاي خاصي از صنعت شده اند و بنابراين قابل استفاده در بخشهاي مختلف يا تركيبي از آن ها نيستند و يا اينكه اين روش ها بعضا برپايه ي فرضياتي بنا شده اند كه شايد هميشه برقرار نباشند و در نتيجه تناقضاتي را ايجاد كنند. با توجه به تئوري اندازه گيري ريسك مي توان سنجه هاي ريسك مناسبي مانند ارزش در معرض خطر - Value at - Risk و انحراف معيار را با بكارگيري سنجه هاي آماري مناسب بر توزيع بازده بدست اورد .[8-9] بنابراين محاسبه ي ريسك عملياتي نيازمند اعمال سنجه هاي آماري بر توزيع بازده ي تخصيص داده شده به ريسك عملياتي است. در اين مقاله با ارايه ي ادبيات موضوع و بيان انگيزه ي اصلي تحقيق به معرفي ريسك عملياتي پرداحته مي شود. ريسك عملياتي معرفي شده و روش هاي مختلف مدلسازي و ارزيابي آن ارايه مي شود. و در نهايت روش مناسب براي محاسبه ريسك عملياتي در كشورهاي درحال توسعه بحث و بررسي مي شود.
٢. ريسك عملياتي
در كسب و كارهاي امروزي مديريت ريسك در يكي از حياتي ترين عمليات ها محسوب شده و از آن به عنوان يكي از وظايف كليدي ياد مي شود .[10-12] با نظر به منشا ايجاد ريسك مي توان انواعي از ريسك متصور بود. ريسك عملياتي يكي از اقسام ريسك محسوب مي شود. اين نوع ريسك بر خلاف ريسك مالي از فعاليت هاي عملياتي جاري يك كسب و كار ناشي مي شود. ريسك عملياتي را مي توان به عنوان نتيجه عدم قطعيت رويدادهاي آينده در دوره جاري كسب و كار تعريف نمود .[13] از آنجا كه در گذر زمان عملياتها نقش بيشتري در كسب و كارها ايفا كرده اند ريسك عملياتي افزايش يافته است از دلايل اصلي اين اتفاق استفاده ي با گذشت زمان شركتها، از تكنولوژيهاي بسيار پيچيده تري براي مديريت عملياتها استفاده كرده اند لذا نقش عمليات ها در كسب و كارها بيشتر و بنابراين موجب افزايش ريسك عملياتي شده است.[14]
٣. روش هاي اندازه گيري ريسك عملياتي
امروزه تحليل و ارزيابي ريسك عملياتي در حوزه هاي مختلف صنعت، معدن، مالي، مديريت و.. اهميت پيدا كرده است .[14-16] چرا كه سازمانها بايد ريسك عملياتي را مديريت كنند تا از عواقب آن جلوگيري كرده يا اثرات آن را كاهش دهند. فرايند مديريت شامل اندازه گيري ريسك عملياتي بصورت كمي است به نحوي كه دركي از بزرگي آن ايجاد كند. كميته بازل بانكداري - BCBS - معيارهاي مختلفي را براي اندازه گيري ريسك عملياتي تعريف كرده است. اين تعاريف با اندازه گيري ريسك عملياتي از ديدگاه تنظيم كننده برخورد مي كند. با اين وجود، علاوه بر رعايت الزامات تنظيم كننده، موسسات مالي همچنين بايد ريسك عملياتي را با توجه به اشتياق و تحمل ريسك خود مديريت كنند.
در دهه گذشته، تحقيقات بسياري در مورد ريسك عملياتي صورت گرفته است و درنتيجه روشها و تكنيكهاي متنوعي ارايه شده كه اكنون امكان تحليل موثرتر ريسك عملياتي بوجود آورده است برخي روش ها از مدلها و داده ها بصورت مستقيم براي كمي كردن ريسك عملياتي شركتها استفاده مي كنند و برخي تكنيك ها بصورت غير مستقيم ريسك عملياتي را اندازه گيري مي كنند. در زيربخش هاي بعدي به روش ها مستقيم و غير مستقيم در مدلسازي و اندازه گيري ريسك عملياتي پرداخته مي شود.
١,٣. اندازه گيري ريسك عملياتي به روش مستقيم
در روش مستقيم سنجه اي براي اندازه گيري ريسك عملياتي تعريف مي شود. و بر اساس آن در مورد ميزان ريسك عملياتي قضاوت صورت مي گيرد. در بسياري از تحقيقات صورت گرفته سنجه ي ارزش در معرض خطر به علت ريسك عملياتي يا ارزش در معرض خطر عملياتي - OpVaR - به عنوان حداكثر ضرر و زيان مورد انتظار با در نظر گرفتن سطح اطمينان مشخص - α - در يك دوره زماني مشخص تعريف و تفسير مي شود. به منظور تخمين OpVaR از اطلاعات و داده هاي مرتبط با همه رويدادهاي ريسك عملياتي و زيان هاي مرتبط با آن براي ساخت يك توزيع تلفات تجربي - LD - استفاده مي شود. در تحقيقات گوناگون چهار رويه توسعه در زمينه OpVaR مشاهده مي شود كه با استفاده از روش هاي مختلف و ابزار محاسباتي به برآورد LD تمركز دارند.
مدل هاي ريسك بيزي براي شناسايي علل، تاثير و روابط بين مجموعه اي از عوامل كه در معرض ريسك بودن يك سازمان يا موسسه مالي را تعريف مي كند [18,19] مدل هاي برداري كه از اطلاعات ريسك عملياتي ياد مي گيرند. اين مدل ها اجازه شناسايي عوامل، پارامترها و متغيرهاي مرتبط با ريسك عملياتي را مي دهند. در اين زمينه تحقيقاتي، از ماشين هاي بردار پشتيبان - SVM - ، تجميع طبقه بندي هاي مختلف ، استفاده از سيستم هاي عامل متعدد براي يادگيري ، طرح هاي تجربي براي انتخاب وزن مطلوب يا استفاده از مفاهيم بيزي براي شناسايي علل و تأثير آن بين عوامل ريسك استفاده مي شود . [20,21] مدل هاي مبتني بر اصول مدل سازي و شبيه سازي ريسك عملياتي، مدلهايي كه به طور كيفي متغيرها و پارامترهايي را كه مي توانند براي مدل سازي ريسك عملياتي و ارزيابي OpVaR از طريق استفاده از هستي شناسي و مديريت دانش [22] يا با استفاده از تكنيك هاي داده كاوي [23] ؛ و يا مدل هايي كه از توزيع چند متغيره براي به دست آوردن LD استفاده مي كنند .[24,25]
مدل هاي ريسك كه بر اصول سيستم هاي محاسباتي هوشمند استوار است. عوامل ريسك عملياتي، مانند موارد مرتبط با تقلب، پيچيده بوده و داده ها نيز اغلب از نوع كيفي هستند. در ميان مدلهاي هوشمند، سيستم هاي فازي با توجه به اثربخشي كه در ارزيابي ريسك حوزه هايي ديگر مانند هواپيما يا امنيت غذايي دارند مي تواند موثر باشد .[26] همچنين مدل هايي براي براورد ريسك بر اساس شبكه هاي عصبي فازي با استفاده از شيوه هاي مختلف يادگيري [27] يا متغيرهاي زباني [28] ارايه شده اند.
٢,٣ . اندازه گيري ريسك عملياتي بصورت غيرمستقيم
