بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آموزش و پرورش به عنوان مهمترین سازمان در شکوفایی و توسعه جوامع بشری رسالت توان بخشیدن به فرد فرد انسان ها در جهت توسعه ی کامل استعدادهای خود و نیز شناخت توانمندی های خلاق ایشان است که مستلزم کارآمدی و اثربخشی هر چه بیشتر در لایه های مختلف آن است. هدف پژوهش حاضر بررسی روشهای بهبود کیفیت در آموزش و پرورش کارآمد و اثربخش می باشدکه د رابتدا سعی بر شناخت ابعاد مختلف و ضروری آموزش و پرورش کارآمد و اثربخش شده و پس از بیان تعاریف کارآمدی و اثربخشی و روشهای بهبود کیفیت در آموزش و پرورش کارآمد، فرایند برنامه ریزی و اهمیت آن جهت کار آمد شدن آموزش و پرورش نوین، و فرایند جهانی شدن مطالبی راجع به آموزش و پرورش کارآمد در آیینه کشورهای دیگر مورد بررسی قرار می گیرد.
واژگان کلیدی: آموزش و پرورش، مدیر، معلم، اثربخشی، کارآمدی
مقدمه
در سالیان گذشته کشورهای جهان خصوصا کشورهای در حال توسعه با فراز و نشیب های بسیاری در زمینه های مختلف سیاسی اقتصادی وفرهنگی مواجه بوده اند که در مواجهه با بسیاری از چالش های بالقوه آینده سیستم های آموزشی به عنوان سرمایه و مهم ترین ابزار برای پیشبرد برنامه ها و تحقق آرمان ها و اهداف هر ملت محسوب شده و به عنوان کلید توسعه بشری نقش بسزایی در توان بخشیدن به فرد فرد انسان ها جهت توسعه کامل استعدادها و نیز شناخت توانمندی اخلاقی آنها دارد و رسیدن به این هدف هرچند دشوار و مستلزم زمان بیشتری است اما برای بهتر زیستن لازم و ضروری است، انجام اصلاحات مشروط به ایجاد هماهنگی در لایه های مختلف نظام آن است و این مستلزم آن است که کارآمدی و اثربخشی و ویژگی های کارآمدی آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارگیرد.
پس باید سوال کرد مدیر کارا کیست؟ ویژگی های مدیریت و سازمان کارا چیست؟ معلم کارآمد کیست؟ مدرسه کارا چیست؟ اصولا مفهوم کارایی چیست؟ چه ملاک هایی برای تشخیص و سنجش کارایی وجود دارد؟ تمایز کارآمدی، اثربخشی و بهره وری چیست؟ خلاصه ویژگی آموزش و پرورش کارآمد چیست؟بنابر این آموزش و پرورش کارا اندیشه خلاق را پرورش می دهد، تصمیم می گیرد و تصمیم ها را برای دیگران روش می کند که آن ها هم تصمیم گیری را یاد بگیرند که همان مفهوم واقعی مشارکت است. آموزش و پرورش کارآمد و تصمیم ساز با اطلاعات و اسناد و نتایج تحقیقات و مشارکت کارکنان عمل می کند. آموزش و پرورش کارآمد دارای مدیران کارا و اثربخشی است که دارای این ویژگی ها باشند. آنها همیشه درانتظار رویدادها هستند و خود را برای مقابله با آن ها آماده و مجهز می کنند.
آنها نمی ایستند بلکه خود تغییر و دگرگونی را پدید می آورند، تغییر و دگرگونی که محیط داخلی سازمانی را با تغییرات اجتناب ناپذیر محیط بیرونی هماهنگ سازد. مدیر کارا و اثر بخش معتقد است که با کوشش، پشتکار، تصمیم گیرهای به جا و اعلام تصمیم ها به زیردستان و همکاران می تواند نظریه های دانش مدیریت را اجرایی نماید. مدیر کارا و اثربخش روابط خود را با زیردستان تنظیم و با اعلام تصمیم ها به زیردستان و همکاران می تواند نظریه های دانش مدیریت را به کار بندد ،مدیر کارا و اثربخش روابط خود را با زیردستان تنظیم می کند و از مهارت های رفتاری بهره کافی می برد - بختیاری ،. - 1382
از آنجا که پژوهش در مسائل وابسته به حوزه آموزش و پرورش به خصوص کارآمدی و اثربخشی آموزش و پرورش به بررسی توأم و همزمان عوامل زیادی و در شرایط مختلف مربوط می شود، به بررسی عوامل تاثیر گذار در این زمینه نیاز بیشتری احساس می شود. لذا، هدف اصلی این مقاله، تامل در روشهای بهبود کیفیت در آموزش و پرورش کارآمد و اثربخش می باشد. برای دستیابی به این هدف، نخست با استفاده از روش تحلیلی-اسنادی به مفهوم شناسی کارآمدی و اثربخشی پرداخته می شود. سپس، به روشهای بهبود کیفیت در آموزش و پرورش کارآمد اشاره شده و ضمن بیان مثالهایی از کشورهای موفق، به توضیح و تشریح فرایند برنامه ریزی و اهمیت آن جهت کار آمد شدن آموزش و پرورش نوین پرداخته میشود. در پایان نیز در مورد فرایند جهانی شدن مطالبی را راجع به آموزش و پرورش کارآمد ذکر کرده و به بحث و نتیجهگیری از این مباحث می پردازیم.
تعاریف کارآمدی و اثربخشی
لفظ کارآیی وکارآمدی را معادل آوردهاند . همچنان که واژه اثر بخش و ثمربخشی را یکی دانستهاند. اگرچه بین این دوتفاوت قائل شدهاند ولی مطالعاتی که روی اثربخشی و کارایی انجام شده است، نشان میدهد که مرز کاملاً روشن و دقیقی بین دو اصطلاح فوق وجود ندارد و بسیاری از نویسندگان و صاحبنظران آنها را به صورت مترادف، تکمیل کننده یا جایگزین استفاده کردهاند. میرکمالی به نقل از »اتزیونی«1 اثربخشی را میزان تحقق اهداف و کارایی را میزان استفاده از منابع برای دست یابی به یک واحد از برونداد تعریف میکند.همانطور که بیان شد مرز دقیقی بین اثربخشی و کارایی وجود ندارد، ولی نویسندگان مدیریت تمایز بین آنها قایل شدهاند. برای مثال از جمله اولین کسانی که میان مفهوم اثربخشی و کارایی تفاوت قایل شد »بارنارد«2 را میتوان نام برد.
او معتقد است که اثربخشی سیستم گراست و مربوط به تحقق اهداف سازمان میشود و کارایی فردگراست و مربوط به احساس رضایت کارکنان از عضویت در سازمان میگردد. »پیتر دراکر«3 یکی از صاحبنظران مشهور مدیریت، اثربخشی را » کاردرست انجام دادن« و کارایی را »کارها را درست انجام دادن«تعریف کرده است. اثربخشی یعنی انجام کارهای درست، به نحوی که دقیقاً متناسب با هدف باشد و کارایی یعنی انجام درست کار و توانایی به کارگیری حداقل منابع برای دستیابی به اهداف سازمانی - بختیاری، . - 1382اثربخشی و کارایی عناصر اساسی بهرهوری هستند؛ کارایی یعنی اجرای درست کارها و اثربخشی یعنی اجرای کارهای درست ،پس مدیر اثربخش تلاش می کند به اهداف برسد و مدیرکارا سعی میکند منابع کمتری صرف کند و خلاصه مدیر بهرهور کوشش میکند با صرف حداقل منابع به اهداف برسد - خلیلی شورینی،. - 1375
فلذا برای اینکه سیستم به بهره وری برسد باید هم کار درست را انجام دهد و هم کارها را درست انجام دهد. یک مدیر کار آمد با بهره گیری از مطالعات جدید و علوم روز و بکارگیری مشاوران زبده و لایق آشنا به مشکلات آموزش و پرورش و تجربیات بکارگرفته شده در آموزش وپرورش کشورهای توسعه یافته و توجیه همکاران در جهت رسیدن به آموزش و پرورش اثربخش و کارآمد قدم های محکم و خوبی بردارد.آموزش و پرورش کارآمد، مدرسه کارآمد ،مدیر کارآمد، معلم کارآمد سازمان آموزشی کارآمد در محیطی واقع شده است که درون دادهایی را به صورت پول، کارکنان، معلمان و دانشآموزان ازآن تحویل می گیرد و برون دادهایی را برحسب تحقق هدف، روحیه و انگیزه یادگیری دانشآموزان بدان تحویل میدهد.
بین درون دادها و بروندادها، شماری از اجزای سازنده دیگر قرار دارند که تاثیر آنها در فراگرد کار و فعالیت سازمان آموزشی کارا، بسیار حائز اهمیت است. اعضای سازمان آموزشی کارآمد باید ادراکات روشنی از هدف یا هدفهایی که نظام آموزشی به خاطر آن پدید آمده داشته باشند و آن را بپذیرند. ادراکات به نوبه خود، مشخصات نقش های اعضاء و عملکرد آنان در آن نقش ها را تحت تاثیر قرار میدهد. نظام های پاداش و تنبیه و همچنین هنجارهای حاکم بر شیوه تعامل های میان شخصی درون نظام آموزشی کارا، اجرای نقشها یا عملکرد اعضا را تنظیم میکنند و اگر همه چیز در سازمان آموزشی کارآمد روبه راه باشد، بروندادهای مطلوب نظام حاصل خواهد شد - مایلز4، 1378،ترجمه علاقهبند - .
اگر چه بیشتر تحقیقات انجام شده در مورد ویژگیها و ملاکهای کارایی، در سازمانهای غیرآموزشی انجام شده، ولی اکثر ملاکها در سازمانهای آموزشی نیز کاربرد دارد، برای مثال یکی از ملاکهای کارایی سازمان ها ، رضایت مشتری - ارباب رجوع - و رضایت شغلی کارکنان است. بنابراین آموزش و پرورشی کارآمد و اثربخش است که مشتریان و معلمانش رضایت شغلی بالاتری دارند. لذا این ملاک در تمامی سازمانهای آموزشی و غیرآموزشی مصداق دارد. در زیر با نگاهی به نظر صاحبنظران و تحقیقات انجام شده ویژگی ها و ملاک های کارآمدی آموزش و پرورش آورده شده است - بختیاری ،. - 1382
