بخشی از مقاله
چکیده
با پدیدآیی ظرفیتهای جدید حقوقی، ساختاری و نیروی انسانی در دهه اخیر، نگرش راهبردی، نظاممند و ساختاری به فعالیتهای قرآنی و جایگاه قرآن در نظام برنامهریزی و سیاستگذاری فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور از رشد چشمگیری برخوردار شده و اقدامات در خور توجهی در گسترش رویکرد راهبردی در مدیریت، برنامهریزی و آموزش قرآن، نهادسازی متناسب و ملازم توسعه فرهنگ قرآنی و ترویج فعالیتهای آموزش عمومی قرآن صورت گرفته است. با این همه تحقق حاکمیت فرهنگ قرآنی و انس با قرآن در بین اقشار مختلف جامعه و نیل به تمدن سازی قرآنی، مستلزم فرهنگ سازی و مشارکت جمعی است.
با توجه به جایگاه آموزش و پرورش در تربیت نیروی انسانی و انتقال ارزشهای دینی به نسلهای بعد، تلاش مستمر در تقویت مبانی، روشها و نظامکاری فعالیتهای قرآنی متناسب با سند جامع علمی کشور و اسناد بالادستی و جهت دهی امکانات و منابع به سوی دانش و مهارت تخصصی آموزش قرآن و تعلیمات دینی ضروری است. این نوشتار با هدف ساری شدن آموزههای دینی، میکوشد با روش کتابخانهای در گردآوری اطلاعات و دادهها و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی در پردازش اطلاعات، آموزش پرسش محور، گروه محور، مشاوره محور، بهرهمند از فناوری اطلاعات و ارتباطات، مبتنی بر تفاوتهای فردی و یادگیری متکی بر تفکرانتقادی را به عنوان راهبردهای آموزش و یادگیری اثربخش محتوای قرآن و دینی ابتدایی معرفی کند.
واژگان کلیدی: رویکرد راهبردی، تدریس و یادگیری اثربخش، آموزش و پرورش، تعلیمات دینی، دوره ابتدایی.
مقدمه
آموزش در هر جامعه، یکی از عوامل مهم و اساسی در رشد و گسترش مهارتها و توانمندیهای افراد آن جامعه به شمار میآید. مأموریت اصلی آموزش و پرورش نیز، فراهمسازی و تسهیل فرایند آموزش و یادگیری است. بی شک، آموزش به معنای دادن اطلاعات نیست، بلکه آموزش مجموعه اقداماتی است که از سوی معلمان در جهت ایجاد محیطی محرک به منظور ارائه راهنماییهای لازم و پیادهسازی رویدادهایی که در راستای تسهیل یادگیری و کمک به توسعه رفتار و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده انجام میشود - مور،. - 2000 آموزش هدایت دانشآموزان به فعالیتهای یادگیری مناسب راهنمایی آنان به کسب دانش، کمک به آنان برای تمرین و تکرار، رمزگذاری و پردازش اطلاعات، نظارت برعملکرد دانشآموز، تهیه بازخورد متناسب با فعالیتهای یادگیری و رویه عملکرد دانشآموز است - مریل،. - 2000
به زبان دیگر آموزش، هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده با هدف آسانکردن یادگیری در یادگیرندگان است - ر.ک: سیف،. - 1391 بنابراین معلمان در جامعه به عنوان آموزش دهندهای برجسته به دانشآموزان که شامل آموزش مؤثر دانش، ارزشها و مهارتهای لازم در عمل و اجرا میشود، در نظر گرفته میشوند - بلانتین، . - 2001 در همین راستا تلاش و کوشش متولیان و مسئولان آموزش همواره بر این است که با بهرهگیری از روشها و شیوههای مناسب، امر آموزش را به نحوی مؤثر و کارآمد نمایند تا منجر به یادگیری بهینه شود. از این رو معلمان باید با شناخت کامل ویژگیها، استعدادها و تواناییهای دانشآموزان از روشها و راهبردهایی در امر آموزش و تدریس بهره بگیرند که نهایتا به آموزشی مؤثر و باکیفیت منجر شود . در این میان افزایش موفقیت تحصیلی دانش آموزان در درس دینی و قرآن و تعمیق آموزههای دینی در کودکان همواره مورد نظر مربیان و مسئولین تعلیم و تربیت بوده است.
یکی از عوامل موفقیت دانش آموزان در این دروس، توجه به مؤلفههای اثرگذار و روشهای اثربخش در آموزش و یادگیری است که راهبردهای یادگیری و آموزش از جمله آنهاست. راهبرد تدریس یا فرایند آموزش، با توجه به رویکردهای مختلف، متفاوت است؛ برخی رویکردها از یک فرایند آموزشی دارای ساخت و از پیش تعیین شده استفاده میشود. در دیدگاهی دیگر، از روش تفکر قیاسی آزوبل استفاده میکنند و در دیدگاهی دیگر، معلم در فرایند اکتشاف نقش کمک کننده دارد؛ یعنی معلم در ابتدا زمینهای را فراهم میکند که دانشآموزان بتوانند به فرضیهسازی، بررسی فرضیهها و نتیجهگیری بر اساس کاوش به عمل آمده بپردازند. - مهرمحمدی، 1383، - 187-175 هرچند نمیتوان به طور دقیق و کامل برای آموزش اثربخش، یک برنامه درسی مشخص تعیین کرد، با وجود این راهبردهای تدریس اغلب به منزله بخشی جداییناپذیر از فعالیتهای دانشآموزان و با توجه به همان الگویی که برنامه درسی طراحی میشود، طرحریزی میشوند.
هرچه در این مرحله از تصمیمگیری دقت شود، اجرای برنامه به شرایط مطلوب نزدیکتر میشود.با توجه به جایگاه آموزش و پرورش در تربیت نیروی انسانی و انتقال ارزشهای دینی به نسلهای بعد، تلاش مستمر در تقویت مبانی، روشها و نظامکاری فعالیتهای قرآنی متناسب با سند جامع علمی کشور و اسناد بالادستی و جهت دهی امکانات و منابع به سوی دانش و مهارت تخصصی آموزش قرآن و تعلیمات دینی ضروری است. این نوشتار با هدف ساری شدن آموزههای دینی، میکوشد با روش کتابخانهای در گردآوری اطلاعات و دادهها و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی در پردازش اطلاعات، آموزش پرسش محور، گروه محور، مشاوره محور، بهرهمند از فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش مبتنی بر تفاوتهای فردی و یادگیری متکی بر تفکر انتقادی را به عنوان راهبردهای آموزش و یادگیری اثربخش محتوای قرآن و دینی ابتدایی معرفی کند.
مفهوم شناسی راهبرد آموزشی
»استراتژی1« که در زبان فارسی با عنوان »راهبرد« از آن یاد میشود، در اصل از کلمه »استراتگوس2«گرفته شده که خود این واژه نیز از دو کلمه »استراتوس3« به معنای قشون و »آگاگس4« به معنای فرمانده، تشکیل شده است. این واژه در اصل در ادبیات عرصه نظامی استعمال میشده و در اصل و کاربرد اولیّه خود شامل حیلهها و نقشهها و تدابیر نظامی بوده است. به تدریج و در طول زمان، استراتژی در همان عرصه نظامی، دو معنای کلّی » دانش طرح ها و نقشه های نظامی در ستاد فرماندهی« و »دانش حرکات و تاکتیک نظامی در عرصه نبرد« را در بر میگرفت،امّا به مرور واژه استراتژی معنای خاصتری پیدا کرد و فقط شامل بخش اوّل، یعنی همان طرح ها و نقشههای کلان نظامی در بخش فرماندهی میشد که برای غلبه بر دشمن به کار میرفت.
پس از مدتی با گسترش حوزه رقابت و تنوع یافتن موضوعات تعیین کننده موقعیت کشورها، مفهوم استراتژی از محدوده امور نظامی و جنگی خارج شد و به سایر عرصهها نیز تسری پیدا کرد و در حال حاضر، تمام امور یک کشور را مورد توجّه قرار میدهد. - ر.ک: باقری،1370، لطفیان، - 1389معادل فارسی این واژه یعنی راهبرد در لغت به معنای شیوه عمل در موقعیت خاص است. به بیان کلیتر، راهبرد یک برنامه با نقشهکلی است که از مجموعهای عملیات تشکیل و برای رسیدن به یک هدف معین مطرح میشود. پس وقتی این نقشه برای رسیدن به آموزش باشد، راهبرد آموزشی است - سیف،. - 1391 راهبردهای آموزشی را میتوان تعیینکننده نوع وظایف معلم که زمینهساز فعالیتهای دانشآموزان در کلاس درس است تعریف کرد - مریل،. - 2000
مریل، یک راهبرد آموزشی را شامل ساختار دانش، ارائه، کشف و راهنمایی یادگیرنده میداند و معتقد است راهبردهای آموزشی فعالیتهای مورد استفاده معلمان برای تعامل با دانشآموزان در فرایند یادگیری هستند که معرف مجموعهای از نتایج مربوط به تصمیمگیری در مورد برنامهها، روشها یا مجموعهای از فعالیتها با هدف رسیدن به یک هدف آموزشی خاص میباشند - جوناسن، گرابیندگر و هریس ،. - 1990گانیه - 1997 - ، راهبردهای آموزشی را به وقایع آموزشی تعبیر میکند. همچنین راهبردهای آموزشی به عنوان روشها و فعالیتهای برنامهریزی شده برای آموزش تعریف شدهاند - کندی و رتینق،. - 1996راهبردهای آموزشی یکی از عوامل مهم در فرایند طراحی آموزشی به شمار میرود، زیرا تعیینکننده نوع وظایف معلم و زمینهساز فعالیتهای دانشآموزان در کلاس درس است.
انتخاب یا طراحی راهبرد مناسب آموزشی برعهده طراح آموزشی - معلم - است. هنگامی که طراح با کمک متخصص محتوا به تهیه محتوای آموزشی خاصی - نظری یا عملی - میپردازد، پیشنهاد شیوه خاص آموزش آن نیز بر عهده طراح است - فردانش، . - 1384 از این طریق، فعالیتهای آموزشی را برای معلمان تازهکار آسان میکند. مارزانو - - 2003 معتقد است که راهبردهای آموزشی، دستاوردهای یادگیری را تحت تأثیر قرار میدهد و به معلمان اجازه میدهد از برنامههای آموزشی متنوعی استفاده نمایند. همچنین راهبردهای آموزشی به طور مستقیم بر کیفیت فرآیند آموزش تأثیرگذار میباشند - جک،2010؛ اُآکلف و وانسکوی،. - 2010 معلمان از طریق اجرای راهبردهای آموزشی محیطهای مناسب یادگیری را فراهم میآورند و کوششهای لازم را برای کمک به یادگیری دانشآموزان و هدایت فعالیتهای آنان انجام میدهند - سیف،. - 1391 نظریهپردازان و متخصصان آموزشی،
