مقاله روش ها و راهبردهای تدریس ریاضی در دوره ابتدایی

بخشی از مقاله

چکیده

منطق ریاضی در نظام آموزشی ،جایگاه بسیار والایی دارد زیرا تاکیدی که بر روشهای استدلالی منطق ریاضی می شود باعث می گردد که فراگیرنده در سایر موضوعات نیز همواره با دیدی منطقی و استدلالی به مسائل بنگرد . با توجه به این مساله ،کار معلمان که نقش مهمی در پرورش و تفهیم این منطق دارند اهمیت می یابد وبا توجه به این اهمیت معلم باید با انواع روش ها وراهبردهای تدریس ریاضی آشنا باشد که در بطن مقاله حاضر سعی در بررسی دقیق این موارد شده است در مجموع هدف مقاله حاضر معرفی انواع روش ها وراهبردهای تدریس ریاضی است .

این مقاله از نوع مقالات مروری- توصیفی است وبرای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. منابع مورد مطالعه در این مقاله از نوع منابع دست اول ودوم می باشد .نتایج به دست آمده مبین این حقیقت است که با توجه به اهمیت درس ریاضی معلمان باید با انواع روش های تدریس این درس آشنا باشند واز این روش ها در تدریس خود استفاده کنند لذا پرداختن به این روشها و راهبردها امری ضروری است.

.1  مقدمه

از آن جا که پیشرفت روز افزون صنعت و تکنولوژی در جهان پهناور، رو به افزایش است نیاز و ضرورت و جایگاه ریاضیات ابتدایی بیشتر احساس می گردد. آموزش ابتدایی، در شکل گیری مفاهیم ریاضی نقشی اساسی دارد. کودکان لازم التعلیم با ورود به دوره ابتدایی با مفاهیم ریاضی آشنا می گردند. حال چگونه باید این مفاهیم در اذهان کودکان نهادینه شود. به شرایط موقعیت یاددهی، یادگیری بستگی دارد. کودکان در محیط کلاس می آموزند آنچه را در اختیار دارند. معلمان و دست اندرکاران نظام آموزشی باید مفاهیم ریاضی را ملکه ذهن کودکان سازند.به محض اینکه کودک به مدرسه پا میگذارد با درسی به نام ریاضی آشنا می شود و معلم میگوید: »درس ریاضی را جدی بگیرید و برای فهمیدن آن احتیاج به تمرین بیشتری دارید.

« همین کلمهی جدی بگیرید برای دانشآموز مشکل آفرین است، زیرا یادگرفته است که کارهای سخت را جدی بگیرد در نتیجه با ترس به مسائل آن نگاه کرده و ترس از این دارد که ممکن است ان را خوب یاد نگیرد و این امر مقدمهای است برای دوری کردن و حتی به وجودآمدن نفرت از درس ریاضی در کودکان در صورتی که روژه گورسانی در مورد ریاضی میگوید: »نخستین وظیفه ریاضیات، ساختن و تحولدادن چیزی به جامعه است که امروزه کمتر کسی خواستار آن است، یعنی »انسان« انسانی که بیاندیشد، انسانی که درست را از نادرست تشخیص دهد، انسانی که شناخت و انتشار حقیقت را بر بسی چیزها از جمله یک تلویزیون برتری دهد، انسان آزاد نه آدموارهای آهنی.کسانی که میخواهند در این عصر یعنی عصر حاکمیت علم فعالیت کنند، لازم است ایدههای تازه را جذب، طرحهای نو را درک و مسائل غیر سنتی را حل کنند. 

1-1 اهمیت ریاضی

شاید بسیاری از مردم و حتی آموزگاران فکر کنند که ریاضیات هنر محاسبه است و ریاضی دانان باید همه عمر خود را صرف ساختن محاسبات پیچیده ریاضی کند . چنین عقیده ای به حقیقت نزدیک نیست . کار ریاضی دانان استدلال است نه محاسبه . در حقیقت ما در آموزش مفاهیم مربوط به ریاضی در پی محاسبه کردن نیستیم بلکه پرورش تفکر منطقی در فراگیران یکی از اهداف مهم می باشد . هدف اصلی این مجموعه گسترش دادن و علاقه به ریاضیات و ایجاد انگیزه می نماید .

روشهای ریاضی در تمام زندگی ما نفوذ کرده است . ریاضیات امروزی ، تنها زمینه ای برای محاسبه نیست . بلکه به صورت سلاحی نیرومند است که برای تحقیق درآمده و بارها و بارها برای تجربه پیشی گرفته است . با وجود این ، جوانان جست و جوگر امروزی ، حداکثر با چنان سطحی از پیشرفت ریاضیات سروکار دارند که در بهترین شرایط ، مربوط به صد سال پیش است . و همین جوانان ، فردا باید بتوانند دانشهای طبیعی ، صنعت و اقتصاد را تکامل دهند . همین جوانان امروزی اند که باید رازهای اندیشه را بگشایند ، به فضای دور دست کیهانی راه یابند ، روندهای صنعتی را ادامه دهند و روشهای موثری برای تشخیص بیماریها و درمان آنها پیدا کنند .

"در جامعهی کنونی خوب زیستن نیازمند تواناییهای انتخابگری،استدلال، تصمیمگیری وحل مسئله است. آموزش و پرورش رسالتی بزرگ در ایجاد چنین تواناییهایی دارد. از دیدگاه برنامهریزان، ریاضیات یکی از مواد درسی است که آموزش و فراگیری آن در جهت انجام دادن چنین رسالتی،ضروری است پرورش قدرت تفکروخلاقیت حداقل انتظاری است که از آموزش ریاضی مدنظر است" - لوری و وایتلند ٌ 2000،صمدی، 1387، ص. - 80 "هدف اساسی هر نظام آموزشی این است که مهارتهای لازم را به افراد ارائه کند تا بتوانند به عنوان عضوی مفید نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند.

با توجه به ویژگیهای جامعهی امروز ریاضیات در ارائه این مهارتها سهم بسزایی دارد چرا که ریاضیات با مشاهده،بخش محاسبه، تحلیل،استنباط،قیاس،اثبات و پیشبینی سروکار دارد و به عنوان یک نظام ارتباطی به ما کمک میکند تا فهم دقیق و درستی از اطلاعات الگوها و استدلال به دست آوریم" - کرامتی 1382، ص. - 11 "بزرگسالانی که معلومات ریاضی آنها در دبیرستانهای انگلستان بالا در سطح »الف« بود نسبت به کسانیکه فاقد این ویژگی بودند به طور متوسط ده درصد درآمد بیشتری داشتند" - تایمز ٍ . - 1999 ریاضیات بیش از کاربرد مهارتهای اولیهحساب اهمیت دارد همچنین مهمترین وسیله برای رشد مهارتهای شناختی عالی وتفکرمنطقی دانشآموزان است.

ریاضیات در تعدادی از رشتههای علمی دیگر مثل فیزیک، مهندسی، آمار نیز نقش عمدهای دارد - مویس و رینولدزَ ، . - 1384 در سال 1989 کمیته ملی معلمان ریاضی آمریکا هدف کلی برنامه درسی ریاضی در مقطع ابتدایی را کسب دانش و مهارت و تقویت تفکر منطقی تعیین کرد و تأکید روی شمارش جمع و تفریق اعداد و کسرها ضرب و تقسیم اعداد کسرها و اعشار، حل مسئله، برآورد، آمار و هندسه به برنامهی درسی ریاضی تنوع بخشید.

فاسن در سال1997 اظهار داشت که برای پرکردن شکاف بین درک مفهومی کودکان سالهای اولیه دبستان و نظام علایم ریاضی با استفاده از اشیاء ملموس و عینی فرصت کمی به کودکان داده می شود. به نظر او نمادهایی نظیر «+» و «-» را نمیتوان از طریق فرض کردن به کودکان آموخت. آنها این نمادها را تنها از طریق عمل میتوانند درک کنند.گریر نیز در این زمینه معتقد است:»مفاهیم پیشرفتهتر ریاضی نظیر ضرب و تقسیم را فقط میتوان از طریق مسائل روزمره زندگی واقعی آموزش داد - «

2-1اصول آموزش ریاضی در کلاس درس

معلمان ابتدایی می توانند روشهای متعددی در پیش بگیرند که از بروز حالت یاس در آموزش و یاد گیری ریاضی در دانش آموزان جلوگیری کنند. بنابراین معلمان قبل از برنامه ریزی و تنظیم و طرح درس ریاضی نقاط زیر را به دقت مورد توجه قرار دهند:

-1فراهم ساختن یک محیط مناسب برای یادگیری

-2لزوم تاکید به کلیه ی مواد تحصیلی

-3مشارکت دادن دانش آموزان در حل مسایل روزانه

-4با بکار گیری فرمولهای کاربردی ریاضی فرصتی مناسب و کافی به شاگردان داده شود تا هر یک بتوانند متناسب با قدرت و توانایی خود در فهمیدن قواعد و قوانین ریاضی موفق شوند.

-5قبل از شروع به تدریس، اندکی درباره نقطه نظرها، نگرش خود نسبت به ریاضی و تدریس آن بیندیشد.

-6به همه دانش آموزان صرف نظر از جنسیت یا سوابق فرهنگی آنها باید به یک اندازه توجه کرد. همچنین باید فرصت کافی جهت پاسخ گویی نیز به هر فرد داده شود.

-7به منظور آموزش مفاهیم ریاضی و حل مسایل، دانش آموزان را به گروههای کوچک کار و فعالیت تقسیم کنیم.

3-1نحوه تدریس ریاضی تدریس موفقیت آمیز ریاضی در مدارس ابتدایی بستگی دارد به اینکه عوامل زیر را به طور موثر در تدریس به کار گیرید:

-1تعیین مفاهیم ریاضی که باید تدریس شوند.

-2معلومات قبلی دانش آموزان در زمینه ی ریاضی ابتدایی معیین شود.

-3همکاری والدین در آموزش ریاضی.

-4برنامه ریزی دقیق در آموزش ریاضی.

-5اعمال مدیریت کارآمد در کلاس ریاضی.  زمانی تخصص تدریس در معلم ریاضی رشد پیدا می کند که هر سال حاصل فعالیت های تدریس خود را بصورت یک تجربه ی مفید و موثر در کار خود به کار گیرد. تن دادن به تغییر در روشهای تدریس به معلم ریاضی مدرسه ابتدایی فرصت خواهد داد که کیفیت کار تدریس خود را در تدریس ریاضی ابتدایی افزایش دهد. - بهروش، - 1372

4-1 مراحل ارائه درس در کلاس این مراحل را می توان به ترتیب زیر منظم کرد :

الف – مرحله مجسم :در این مرحله است که باید با بازی در کلاس ، با سئوال و جواب گروهی یا انفرادی ، با مشاهده در محیط از طریق داستان و نمایش ، با استفاده از وسایل کمک آموزشی توسط شاگرد و معلم، دانش آموز با مفهوم آشنا شود ، مفهوم در ذهن او نقش بندد و تا اندازه ای با آن خو بگیرد. در هر درسی این مرحله وجود دارد بهترین کار معلم در کلاس ارائه خوب این مرحله با توجه به هدف درس است. برای این مرحله ، ابتکار خود معلم مهمترین نقش را دارد. در همین مرحله است که معلم متناسب با موضوع درس و ابتکار خود روش های مختلف تدریس را به کار می بندد. کتاب دانش آموزمعمولاً هیچ گونه کمکی به معلم در این مرحله مهم نمی کند ولی می تواند راه فعالیت هایش را به او نشان دهد.

ب – مرحله شفاهی :منظور از این مرحله این است که آموزگار با بازگو کردن جواب هایی که در مرحله پیش از دانش آموزان دریافت کرده به طور دقیق و یا حتی با نظم دادن به تجربیات و مشاهدات آن ها به طور شفاهی سعی در تفهیم مطلب می کند. واژه هایی که در درس باید به طور دقیق عرضه شوند با بیان درست تفهیم می کند و گاهی از دانش آموزان تکرار آن را به طور دسته جمعی یا انفرادی به طور شفاهی می خواهد.

ج – مرحله نیمه مجسم - = تصویری - :در این مرحله هم از وسایل کمک آموزشی مختلف - از جمله تخته سیاه و دفتر مشق برای کشیدن و نوشتن - برای فهماندن مطلب استفاده می شود ، در حقیقت کار مرحله الف و نتایج آن در این مرحله به صورت تصویری و نیمه مجسم در می آید. اهمیت این مرحله کمتر از اهمیت مرحله اول نیست و می توان در آن هم از ارزش های گوناگون تدریس استفاده نمود - البته متناسب با موقعیت - د – مرحله کنترل :منظور از این مرحله این است که بررسی کنیم تا چه اندازه در مرحله » الف و ب و ج « به هدف درس رسیده ایم. تمرین هایی که در صفحه های کتاب دانش آموز ارائه گردیده است با دقت خاص در مسیر هدف آن صفحه ، فقط برای این مرحله ارائه گردیده اند و باید در کتاب و حتی الامکان در مدرسه انجام شود.

ر – مرحله رفع اشتباهات و به کار گیری درس :در این مرحله آموزگار باید کار انجام شده توسط دانش آموز را ببیند برای آن هایی که مطلب را در نیافته اند روی تخته یا دفتر مشق تمرین های اضافی همانند کتاب بدهد تا مطلب را بفهمد. معلم خوب تصحیح کارهای دانش آموزان را بعد از کلاس درس در ساعت های بیکاری انجام می دهد نه همان موقع در کلاس. دانش آموزانی که مطلب را خوب درک کرده اند در صورت امکان و توانایی آموزگار ، باید در کارهای مشابه ولی مشکل تر مغز آنها را به کار انداخت. در هر صورت مطا لب ریاضی انتزاعی نیستند و به طور حتم در صفحات بعدی دوباره به کار گرفته خواهد شد.