مقاله راهبردهای تدریس مؤثر در آموزش قرآن ابتدایی

بخشی از مقاله

چکیده

قرآن پیام روشن الهی است که همهی انسانها را به راستی و رستگاری دعوت میکند.از صدر اسلام تاکنون،آموزش این پیام جاودانهی الهی،از مهمترین ارکان تعلیم و تربیت در میان مسلمانان بودهاست.در کشور ما نیز به اقتضای جایگاه خاص دین اسلام در فرهنگ مردم ایران و جایگاه ویژهی قرآن در اعتقادات دینی،آموزش قرآن همواره مورد توجه همگان بوده است. از گذشته تاکنون روشهای متفاوتی برای اثر بخش کردن نظام آموزش و پرورش در هر کشور اتخاذ شده است که هر کدام از این روشها بارها توسط معلمانی که از آنها استفاده میکنند،مورد آزمون و خطا قرار گرفتهاست.با توجه به جامعیت اهداف آموزش قرآن،در هر یک از سه دورهی تحصیلی متناسب با شرایط ذهنی و روحی دانشآموزان،اهداف زیادی مورد توجه قرار میگیرد اما هدف اساسی آموزش قرآن در دورهی ابتدایی علاوه بر تقویت انس و علاقه به قرآن کریم و یادگیری آن،افزایش توانایی قرائت قرآن است که ما در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانهای و تجربیات معلمان مجرب به بررسی راهبردهای مؤثر در این زمینه میپردازیم.

واژه های کلیدی: آموزش و پرورش، روخوانی، قرآن، انس، سواد قرآنی

.1 مقدمه

مقام معظم رهبری در نخ ستین ن ش ست اندی شههای راهبردی به ارائهی تعریف و تبیین الگوی ا سلامی-ایرانی پی شرفت پرداختند و آن را در قالب چهار عرصهی اساسی فکر،علم،زندگی و معنویت ترسیم کردند و از این موارد به عنوان "درس قرآنی" یاد کردند و ابزار کار را هم اب تدا در آموزش و پرورش دانست ند.الگوی اسلامی-ایرانی پیشر فت در آموزش و پرورش ز مانی محقق میشود که متولیان،برنامهریزان و مجریان آموزش و پرورش کشور،جهانی ببینند،اسلامی بیندیشند،بومی عمل کنند و از همه مهمتر معلمان از روشهای منا سب در تدریس خود ا ستفاده کنند.این امر باید از دورهی ابتدایی و حتی قبل از آن شروع شود.ما با ارائهی راهبردهای مؤثر تدریس قرآن در دورهی ابتدایی در پی آن هستیم که راهی روشن،مطمئن و دائمی برای انس و ارتباط همهی دانشآموزان با قرآن کریم که به بهرهگیری مادام العمر آنها از هدایت کتاب الهی منجر میشود،باز کنیم و از سوی دیگر باعث تقویت توانایی روخوانی آنها شویم.

.2 راهبردهای مؤثر در آموزش قرآن

ابتدا راهبردهای مؤثر در آموزش قرآن را بیان کرده و به بررسی هر کدام میپردازیم:

.2-1استفاده از روش ارزشیابی مناسب:

به نظر میرسد این موضوع با ابهام و خلط روبهرو شدهاست.اولاً نباید جدیت در یک کار را با سختگیری در آن اشتباه گرفت؛ثانیاً نباید تصور شود که راه صحیح و مؤثر افزایش علاقه و انگیزه دانشآموزان به درس قرآن،فقط دادن نمرهی خوب به دانشآموزان است؛نمرهای که گاهی اعتبار کافی نیز ندارد.در آموزش قرآن و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانشآموزان،باید از دو حد سختگیری و سهلانگاری پرهیز شود.هم سختگیری غلط است و هم سهل انگاری؛اولاًارزشیابی باید در خدمت یادگیری باشد؛ثانیاً معلم باید در آغاز سال تحصیلی با ارزشیابی تشخیصی،وضعیت دانشآموزان را ارزیابی کرده و از همان آغاز تدابیر لازم را برای جبران ضعف آنها اتخاذ کند.رها کردن دانشآموزان تا پایان هر نیمسال و تصمیمگیری درآن زمان برای ردّ و قبولی آنها،آسیبهای بسیاری به فرآیند یاددهی-یادگیری و برنامهی آموزش این درس وارد میکند - رستگار، . - 1383

.2-2ضرورت استفاده از رسانهها:

استفاده از رسانهها و مواد مناسب آموزشی در تسریع و کیفیتبخشی آموزش نقش بسیاری دارند.در درس قرآن دورهی ابتدایی که بیشتر دارای اهداف مهارتی است،بهرهگیری از ابزار بسیار مهم است.استفاده از ابزار و وسایل آموزشی،علاوه بر ایجاد جذابیت،یادگیری و تحقق اهداف را تسریع میبخشد.در گذشته،معمولا رسانهی آموزشی قرآن منحصر به کتاب درسی بود اما اینک استفاده از لوحههای آموزشی،کتاب راهنمای معلم،نوار آموزشی و نیز انواع نرمافزارها و کتابهای کمک آموزشی ممکن و ضروری به نظر میرسد - میرزابیگی،. - 1373

.2-3استفاده از رسمالخط مناسب در آموزش قرآن:
هرچند وجود قرآن کریم با رسمالخطهای متفاوت از منظر خوشنویسی و هنری میتواند مزایا و فوایدی داشته باشد اما این امر از نظر آموزشی مشکلاتی به همراه دارد.در آموزش قرآن بنابر اصل از ساده به مشکل،باید ابتدا از رسمالخط ساده استفاده شود تا به تدریج به رسمالخطهای رایج رسید.این امر تاکنون در تدوین مصحف کامل که ضمن رعایت قواعد ضروری نگارش قرآن کریم باید از سادگی و تناسب با نوآموزان نیز برخوردار باشد،کمتر مورد توجه بودهاست.در امر توسعهی استفاده از مصحف کامل بهویژه برای دانشآموزان دورهی ابتدایی و یا بزرگسالان کمسواد یا نوسواد باید به این موضوع توجه جدی شده و چنین مصاحفی تدوین و مورد استفاده قرار گیرد - رینر،. - 1378

.2-4ایجاد زمینهی بهرهگیری دائمی از قرآن کریم برای دانشآموزان:

نظام تعلیم و تربیت اسلامی،باید زمینهی بهرهگیری مستقیم و دائمی از قرآن کریم را برای همهی دانشآموزان فراهم آورد.در غیر این صورت این ضعف و نقصان در همهی ارکان ایمان و انجام عمل صالح افراد جامعه،تأثیر نامطلوب و غیرقابل جبرانی خواهد گذاشت.هرچند دستیابی به این هدف والا و یگانه وظیفهی همهی دروس است ولی دروس حوزهی تعلیم و تربیت دینی بهویژه درس قرآن در این بین رسالت خاصی برعهده دارد.

.2-5تأکید بر سهل الوصول بودن اهداف:

اهدافی که در نظر گرفته میشوند باید با توجه به تجربههای قبلی و استعدادهای فردی دانشآموزان باشد تا دانشآموزان توانایی رسیدن به این اهداف را داشته باشند و همین اهداف منجر به احساس موفقیت و تشویقشان به پیشرفت شود - شعارینژاد، . - 1362

.2-6تأکید بیشتر بر مهارتهای عملی نسبت به دانش نظری:

آنچه در بیشتر قسمتهای آموزش قرآن اهمیت دارد،کسب مهارت عملی است تا دانش نظری؛برای مثال،چگونگی خواندن نماد تنوین اهمیت دارد نه اینکه مثلا تعریف تنوین چیست؟! و یا اینکه تنوین ترکیبی است از حرکات کوتاه و نون ساکن - شعبانی، . - 1379

.2-7انعطاف پذیری روشهای تدریس:

به عنوان مثال،استفاده از لوحه در آموزش قرآن بسیار اهمیت دارد ولی اگر به هر دلیلی لوحه در دسترس نبود،معلم تدابیری بیندیشد تا نقش لوحه به شکل دیگری ایفا شود - از طریق نوشتن روی تابلو و ... - ؛یا اگر نوار آموزشی موجود نبود،با توجه به نقش نوار در زیباخوانی،خودِ معلم و یا احیاناً دانشآموزش که صوت زیبایی دارد،آیات را تلاوت کند.

.2-8تأکید بر الگوگیری در آموزش قرائت قرآن:

در آموزش زیبا خوانی قرآن به جای پرداختن به آموزش نظری تجوید،به طور عملی بر شنیدن قرائت آیات از نوار آموزشی و الگوگیری از آن تأکید میشود.در نوار آموزشی به طور نسبی تمام مهارتهای تجوید و زیباخوانی رعایت شدهاست.دانشآموزان میتوانند با تقلید و الگوگیری از نوار به طور عملی برخی از این مهارتها را بیاموزند.

.2-9استفاده از زمان مناسب برای آموزش قرآن:

گاهی به دلایل مختلفی درس قرآن در آخرین ساعات روز آخر هفته تدریس میشود که اصلا زمان مناسبی نیست.آموزش قرآن باید در زنگ اول یا دوم که دانشآموزان سرحالترند،صورت گیرد - انوشهپور و همکاران، . - 1391

.2-10اولویت دادن به روشهای فعال تدریس معلم و کارگروهی دانشآموزان:

تقریبا در عموم مراحل آموزش روخوانی،تدریس با خواندن دانشآموزان آغاز میشود و معلم بیشتر نقش هدایت کننده دارد و تنها تدریس برخی موارد خاص،مانند آموزش نمادهای جدید رسمالخط قرآن بر عهدهی معلم است و یا در آموزش پیامهای زندگی،این دانشآموزانند که به کمک یکدیگر و با بیان مصادیقی دربارهی پیامها در فرآیند یاددهی-یادگیری مشارکت جدی دارند - شعبانی، . - 1379

.2-11ضرورت آموزش قرآن توسط معلم پایه:

دلایل ضرورت:
الف - همخوانی با منطق کلی ضرورت تکمعلمی در دورهی ابتدایی. ب - شناخت و ارتباط بیشتر معلم پایه با دانشآموزان.