بخشی از مقاله
چکيده
صنعت گردشگري به عنوان يکي از مهمترين و پر درآمدترين صنايع جهان در آغاز هزاره سوم به شمار مي رود که بخش قابل توجهي از درآمد هاي ارزي کشورها را به خود اختصاص مي دهد.سازمان علمي و فرهنگي يونسکو ژئوپارک را يک محدوده جغرافيايي تعريف ميکند که شامل چند پديده خاص و زيباي زمين شناسي است .
ژئوپارک مقوله جديدي در صنعت گردشگري است که طبيعت گردان توجه خاصي به اين موضوع دارند. از طرفي تجارب کشورهاي پيشگام در اين زمينه نيز مؤيد اين موضوع بوده است که درآمد هاي حاصل از جذب توريسم توسط ژئوپارک خيلي بيشتر از درآمد ساير منابع جذب توريسم مي باشد.ژئوپارک قشم از لحاظ تنوع در پديده هايي مانند بوم شناسي، آثار باستاني، محيط زيست ، حيات وحش نسبت به ساير ژئوپارک ها جايگاه بهتري را دارد.تنگه چاهکوه قشم از توابع شهرستان قشم در بخش شهاب , دره اي به عمق صد متر فرسايش و تخريب سنگهاي رسوبي را براي بازديد دارد.علت نام گذاري چاهکوه ، وجود چاه هايي مي باشد که در اول دره حفر شده است . تنگه چاه کوه جهت جذب گردشگر داراي مشکلات و موانعي است که تاکنون کمتر معرف حضور گردشگران بوده است .در نتيجه در اين مقاله تنگه چاه کوه از جنبه توريستي مورد بررسي قرار گرفته , پتانسيل هاي گردشگري اين تنگه با دره گراند کانيون در ايالت متحده آمريکا مورد مقايسه قرار گرفته است .
واژگان کليدي: تنگه چاه کوه ، ژئوپارک قشم ،گراند کانيون ، جذب توريسم
مقدمه :
گردشگري يکي از رشد يافته ترين صنايع قرن بيست و يکم است و به عنوان يک عنصر کليدي براي رشد اقتصادي در جهان نگريسته ميشود.اهميت صنعت گردشگري بدان حد است که بسياري از کشورهاي توسعه يافته دنيا نظير آلمان ,فرانسه ,سوئيس و غيره در رقابتي تنگاتنگ و در پي بهره گيري هرچه بيشتر از مزايا و فوايد اقتصادي و اجتماعي- فرهنگي آن توجه و تمرکز خود را بر توسعه روزافزون اين صنعت معطوف نموده اند .گردشگري بر ميزان اشتغال کشورها، افزايش درآمد ارزي، رونق صنايع داخلي، گسترش
همکاريهاي بين المللي و مهمتر از همه ، ارتقاي سطح زندگي و معيشتي مردم و بسياري ديگر از عوامل پيش برنده ي اقتصادي، موجب شده است تا نگرش کشورهاي دنيا به مرز آن تغيير يافته و به عنوان يکي از مهمترين نيروهاي محرک توسعه ي اقتصادي، جايگاه مهمي در سياستگذاري دولت ها پيدا کند (شريفي رناني و همکاران ، ١٣٨٩)
جزيره قشم به عنوان نخستين و تنها ترين ژئوپارک خاورميانه از جاذبه هاي اکوتوريستي بالايي برخوردار مي باشد. به گونه ايي که مي تواند به عنوان دروازه ايي براي ژئوتوريسم و اکوتوريسم در ايران عمل کند.( ميراحمدي، صغرا، ١٣٩٠).جزيره قشم با بهره گيري از مزيت مناطق ساحلي در زمينه حمل و نقل مستقيم و غير مستقيم و به لحاظ قرار گرفتن در مسير کشتي راني بين المللي و با دارا بودن سواحل عميق و امکانات بالقوه براي تبديل شدن به يک مرکز توريستي و تجاري منطقه اي واجد امتيازات ويژه اي است . (بررسي عوامل موثر در جذب گردشگران داخل وخارجي در منطقه آزاد قشم ).جزيره قشم با قابليت هاي فراواني چون ( قرارگرفتن بين تنگه تجارتي هرمز)، دارابودن معادن غني دست نخورده ، امکانات حمل و نقل دريايي و هوايي، نيروي انساني فعال و تحصيل کرده ، آثار باستاني ، مناطق بکر گردشگري و زيستگاه جانوران دريايي و ...) روبرو است . ازاين رو مي تواند بعنوان قطب اقتصادي، صنعتي و گردشگري جنوب کشور معرفي گردد.( درويش متولي، محمد حسين ، محمود درويش متولي، و نيلوفر اصفهاني، ١٣٩٠).
يکي از سايت هاي ژئوپارک قشم تنگه چاه کوه است .تنگه (gorge-mountain pass) دره اي که بيش از اندازه طبيعي , ژرف و تنگ باشد.ديواره هاي تنگه اغلب قائم و فوق العاده پرشيب است .(جعفري-عباس ١٣٦٦) تنگه چاهکوه قشم تنگه اي جالب و شگفت انگيز چاهکوه در جزيره قشم روستاي چاهوي شرقي مي باشد، که با دالان ها و حفره ها و شکلهاي تعجب آور که در ديواره ها ديده مي شود بازديدکنندگان را مبهوت کرده است .از نظر فرهنگ اصطاحات جغرافياي طبيعي تنگه يا گلوگاهي باريک و ممتد که داراي ديواره هاي پرشيب بوده و عمدتا بر اثر فرسايش رود در سنگ هاي نواحي خشک به وجود مي آيد.و کمبود بارندگي باعث حفظ ديواره هاي تند گلوگاه يا دره ي باريک مي شوند.اين ديواره هاي تند بسيار کم به حالت افقي درمي آيد و وجود بي قاعدگي و بريدگي هاي شيب در دامنه هاي دره مربوط به وجود سنگ هاي با مقاومت متفاوت است .بهترين مثال در اين مورد گراند کانيون در ايلات متحده آمريکاست که توسط رود کلرادو(Colorado)ايجاد شده و عمقي حدود ١٦٠٠ متر در بعضي قسمت ها دارد.
در اين تحقيق با توجه به تاسيس ژئوپارک در قشم , سايت تنگه چاه کوه که يکي از سايت هاي مهم ژئوپارک به شمار مي رود از نظر جذب توريسم با دره ي گراند کانيون آمريکا مورد مقايسه قرار گرفته است .
بيان مساله :
گردشگري در بسياري از کشورهاي بزرگ و کوچک جهان ، يکي از بزرگ ترين و سودآورترين صنايع است .کشورها با پرداختن به بررسي دلايل و عوامل توسعه جهانگردي در کشورشان در زمينه هاي متفاوت به دنبال راه حلي براي توسعه اين صنعت بوده اند. موانع را از منظرهاي متفاوت اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي مي توان بررسي کرد.گرچه تقسيم بندي و تمايز مشخصي از اين موانع ، در دسته هاي مجزا امکان پذير نيست و بيشتر اين موانع مختلط بوده است ؛ چنان که هم مربوط به بعد اقتصادي و هم بعد اجتماعي ميشود.
موانع توسعه گردشگري به دو دسته ي وسيع رو بنايي و زيربنايي تقسيم بندي شده است . عدم وجود بسترهاي مناسب حمل و نقل و نبود امکانات خدماتي و رفاهي، از موانع زير بنايي بر عدم توجه گردشگران به اين مناطق بوده است .و موانع رو بنايي شامل اطلاع رساني , امنيت , سياستگذاري ها و مديريت ونيز آموزش است .
در جزيره قشم بستر مناسبي براي حمل و نقل و امکانات خدماتي و رفاهي در نظر گرفته نشده است .براي مثال جاده ي فرودگاه تا جزيره قشم از لحاظ روشنايي و آسفالت از کيفيت خوبي برخوردار نيست و هزينه ي رفت و برگشت بالا است , کمبود وسايل حمل و نقل آبي مثل تندروها و نبود نيروي انساني آموزش ديده , هزينه ي نسبتا بالاي آن ها و نداشتن برنامه زماني مناسب جهت اطلاع مسافران براي استفاده از تندروها از اين موارد است .
حياتي ترين نياز مردمان جزيره آب شرب و برق است . در نبود آب شرب سالم هيچ طرح عمراني و رفاهي نمي تواند موفق شود. به رغم اينکه کشور ما از سواحل زيبايي در بخش هاي شمالي و جنوبي برخوردار است اما نبود امکانات و تاسيسات مورد نياز گردشگري ، وسيله حمل و نقل دريايي و مجتمع هاي تفريحي دريايي در سواحل اين درياها باعث شده است تا درخواست صدها گردشگر داخلي وخارجي براي استفاده از تورهاي دريايي بي پاسخ بماند. ايجاد تورهاي گردشگري دريايي جت اسکي و غواصي و ... در جزاير ميتواند باعث شکوفايي و رونق و آباداني اين مناطق گردد.
ساخت مناطق ويژه گردشگري در قشم ,توريست هاي بسياري تمايل به آن دارند که براي اوقات فراغت از سفر دريايي استفاده نموده و به جزيره اي در دريا بروند که هزينه هاي زيادي را نيز برايشان در برنداشته باشد
دره گرند کانيون آمريکا يکي از چشم اندازهاي زمين شناسي جهان است که بسيار مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است .اين منطقه از لحاظ داشتن فسيل هاي متنوع يکي از ٤ مناطق بزرگ دنياست .اين دره پناهگاه انواع مختلفي از جانداران است که نسلشان رو به انقضا مي باشد لذا بايد براي حفظ و نگه داري از آنها تلاش کنند.همچنين اين منطقه نياز به اطلاع رساني بيشتر و نيز داوطلباني از بين مردم و راهنماياني آموزش ديده جهت آگاهي دارد.
پيشينه تحقيق :
مرور پيشينه پژوهش چشم اندازهاي تحليل را وسعت ميدهد. محقق را با افکار متخصصان ديگر که تحقيقات و انديشه هايشان ممکن است الهام بخش او در کار تحقيق باشد آشنا ميکند. وجوه گوناگون تحقيق را که به تنهايي نمي توانست به آنها پي برد، برايش آشکار و نهايتا وي را در گزينش چهارچوب نظري مسئله و تحقيق کمک مي نمايد:( کيوي،کمپهوند، ١٣٨٢ : ١٠١)
فرسايش مهم ترين عامل ايجاد و شکل گيري پديده هاي زمين شناسي محسوب مي شود. فرسايش عبارت است از فرايندهايي که درطي آن مواد هوازده و متلاشي شده سنگ هاي سطح زمين جابه جا مي شوند. هوازدگي مقدمه فرسايش است و در طي فرسايش ، هوازدگي نيز همچنان ادامه دارد. عواملي چون نيروي جاذبه ، آب هاي جاري، آب هاي زيرزميني، يخچال ها، دريا و باد در فرسايش سنگ هادخالت دارند.
فرسايش آبي، بادي، تغييرات درجه حرارت و تبلور کاني ها از عمده ترين محرکهاي عمل فرسايش در سطح زمين است که اصلي ترين نقش در مخاطرات طبيعي را فرسايش آبي دارد.براي مثال در شکل گيري گرند کانيون آمريکا چيزي جز اين عامل نقش ندارد.( (AMS)( American Meteorological society
تشکيل و توسعه دره رودخانه ها را مي توان به سه مرحله تقسيم کرد، دره رودهاي جوان ، v شکل با ديواره هاي پرشيب است . زيرا بيشتر انرژي فرسايشي آنها صرف عميق تر کردن بسترشان مي شود. وقتي رود جواني به سطح مبناي خود نزديک مي شود، شروع به فرسايش جانبي سواحل خود مي کند و دره اي پهن تر به وجود مي آورد. هوازدگي و ريزش و لغزش ديوارهاي دره و فرسايش توسط انشعابات رود به پهن تر شدن بيشتر دره کمک مي کند و درنتيجه رودي بالغ تشکيل مي شود.
تنگه ها و دره هاي گوناگوني در ايران وجود دارد,مجموعه آبشارهاي تنگه تامرادي درون تنگه اي به همين نام و در استان کهگيلويه و بويراحمد واقع شده است . در مسير ايلام به دره شهر جاذبه هاي طبيعت گردي زيادي وجود دارد که کمتر شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته اند. تنگه رازيانه در کنار اين جاده قرار دارد.تنگه زينگان در استان ايلام واقع شده است .
تنگه چاهکوه ، پديده اي شگفت از فرسايش سنگ هاي رسوبي زمين ، در جزيره قشم واقع شده که کمتر معرفي شده و به همين دليل کمتر مورد بازديد گردشگران قرار گرفته است . اين تنگه به صورت کاملا طبيعي و طي ميليون ها سال با فرسايش ماسه سنگ ها ايجاد شده است .دره يا تنگه چاهکوه ، در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم ، دره اي به عمق ١٠٠ متر، نمايشي از فرسايش سنگ هاي رسوبي است . هنوز هم مي شود امواج دريا را روي اين ديواره ها مشاهده کرد. براي پيمودن قسمت هاي بيشتري از تنگه ، نياز به مهارت هاي اوليه سنگ نوردي وجود دارد. اين دره در ٧٠ کيلومتري شهر قشم و در کنار روستاي چاهوي شرقي، در بخش غربي ساحل شمالي جزيره قشم قرار دارد و يکي از مهم ترين جاذبه هاي گردشگري جزيره قشم است .
به دليل فشارهاي جانبي و کشيده شدن لايه هاي تاقديس ، درزها، ترک ها و شکستگي (گسل ) هايي در ديواره (يال ) تاقديس پديد ميآيند. اين درزها و شکستگي ها نقاط ضعف ديواره ها هستند. و عوامل گوناگون فرسايشي در آن نقاط عملکرد قوي تر و موثرتري دارند.
تنگه چاه کوه يکي از اين شکستگي هاي اوليه و سپس توسعه يافته توسط عوامل فرسايشي است . در راستاي عمود بر امتداد اصلي تنگه ، يک تنگه ديگر نيز به چشم مي خورد که عامل اصلي تشکيل آن ، يک گسل کاملا بارز است که امتداد گسستگي آن را آشکارا مي توان ديد. به طور کلي تاقديس ها و مناطق پيرامون آنها از نماطق پرجنبش و نا آرام به شمار مي روند که همين موضوع عامل پديد آمدن گسل ها، درز و شکاف هاي فراوان در لايه هاي زمين اين مناطق است .
در ابتداي تنگه چاهکوه چهار حلقه چاه حفر شده است تا آب از قسمت هاي مختلف تنگه توسط نهرها به آن هدايت شود. نهر آبي توسط اهالي جزيره در گذشته ايجاد شده است تا آب باراني را که به تنگه وارد مي شود براي مصرف ساکنين هدايت کند. در دل کوه ها و صخره هاي اشکال متفاوتي وجود دارد که يکي از مشخص ترين آن ها حلقه هاي چاه طبيعي مي باشد. هرچند چاه هايي که بعدها توسط اهالي جزيره در اين تنگه ايجاد شده است نيز در اين نامگذاري بي تاثير نبوده است . در تابلوي اطلاعات سازمان منطقه آزاد قشم اين تنگه به نام دره مقدس چاهکوه معرفي شده است چرا که پيشينيان ما وجود آب را مقدس مي دانسته اند . به دليل قرار گرفتن منطقه در نواحي نيمه حاره يا نيمه استوايي پوشش گياهي به صورت درختي و درختچه اي که به فواصل زياد از هم روئيده اند و گاهي در محل هايي نيز اجتماعاتي را تشکيل داده اند ميباشد. منشا پوشش گياهي منطقه خليج عماني است که با وجود گونه هاي مختلف درختچه هاي آکاسيا در ميان رويش استپي بيشتر به ساواناهاي مناطق استوايي شباهت دارند.صدف ها هم جزئي از مصالح به کار رفته در ساخت اين تنگه هستند و دالان هاي زيادي که پيمايش آن ها نياز به زمان کافي دارد.
مباني نظري :
صنعت گرذشگري به عنوان بزرگترين و متنوع ترين صنعت در دنيا به حساب مي ايد.بسياري از کشورها اين صنعت پويا را به عنوان منبع اصلي درآمد, اشتغال , رشد بخش صنعتي و توسعه ي ساختار زير بنايي مي دانند.به ويژه در سراسر دنيا در کشورهاي در حال توسعه , يعني در آنجاها که شکل هاي ديگر توسعه اقتصادي مثل توليد يا استخراج منابع طبيعي از نظر اقتصادي به صرفه نيست يا نقش مهمي در صحنه ي تجارت و بازرگاني ندارد و به توسعه ي صنعت گردشگري توجه زيادي ميشود.گردشگري عنصر بزرگ دنياي مدرن است . امروزه کشورهايي که بيشتر به توسعه اقتصادي خود مي انديشند به صنعت گردشگري و فراغت به عنوان يک ضرورت مهم مي نگرند.به همين دليل گردشگري در اغلب کشورها به ويژه ممالک غربي گسترش و پيشرفت فوق العاده اي يافته است .( Tourism Hilight, 2006 WTO
در ميان شاخه هاي گردشگري رشد اکوتوريسم آنچنان شتابنده است که طبق پيش بيني سازمان جهاني گردشگري (WTO) قرن بيست و يکم قرن اکوتوريسم خواهد بود. در حال حاضر اکوتوريسم با دارا بودن ٨ شاخه اصلي و بيش از ٨٠٠ شاخه فرعي در ميان شاخه هاي مختلف گردشگري از اهميت و جايگاه ويژه اي برخوردار است (سرائي و همکاران ،١٣٨٩).
حساسيت به موضوعات اکولوژيکي گردشگري از سالهاي ١٩٦٠ آغاز شد و در سال هاي ١٩٧٠ رو به فزوني گذاشت . چرا که در اين دوران به دليل استفاده بيش از اندازه از منابع طبيعي براي به حداکثر رساندن سود و توليد، صدمات جبران ناپذيري به محيط زيست و طبيعت وارد شد. در همين راستا، اثرات خود را برروي بخش گردشگري هم گذاشت و فعاليت اکوتوريسم هرچه بيشتر در زير ذره بين قرار گرفت .
اکوتوريسم به معني سفر و لذت بردن از جلوه ها و مناطق شگفت انگيز از جهت زندگي طبيعي و فرهنگ آدمي بدون آنکه هريک از اين دو سبب آسيب رساندن به ديگري شوند (١٩٩٥.Tikel). اکوتوريسم عبارتست از مسافرت مسئولانه و هدفمند در طبيعت ، به نحوي که از محيط ، حفاظت شده و به رفاه مردم بومي خدشه اي وارد نبايد (زاهدي،١٣٨٠) اکوتوريسم يا گردشگري در طبيعت ، از انواع توريسم مسئولانه است که هدف اصلي آن حفاظت از محيط زيست است . اين الگوي فضايي، در برگيرنده گونه هاي متقاوتي از گردشگري شامل گردشگري زيست محيطي، گردشگري دريايي، گردشگري ورزشي، گردشگري صيد و شکار، گردشگري و جمع آوري گياهان و حيوانات و نظير اينهاست (پاپلي يزدي و سقايي، ٢١٦:١٣٨٧)
بسياري از فعاليت هاي اقتصادي با فعاليت هاي گردشگران مرتبط هستند که از جمله مهمترين آنها مي توان به موارد ذيل اشاره کرد: حمل و نقل عمومي, خطوط هواپيمايي, شرکت هاي اجاره خودرو , خطوط مسافرت دريايي , مسافرت با قطار و وسايل نقليه موتوري , به اين موارد هتل ها , مراکز گردهمايي و همايش و ديگر مکان هاي اسکان عمومي نبز اضافه ميشود.موارد ديگر عبارتند از بنگاه هاي اقتصادي که مسافرت ها را ترتيب داده و انجام آنها را تسريع مي نمايند.از قبيل سازمان هاي مسافرتي و آژانس هاي گردشگري و مکان هاي جذب گردشگران از قبيل پارک هاي ملي و پارک هاي موضوعي که امکانات تفريحي و سرگرمي را براي بازديد کنندگان فراهم مي اورند.بسياري از بنگاه هاي ديگر نيز در فعاليت هاي مربوط به گردشگري سهيم هستند که رستوران ها يکي ازاين موارد مي باشد.(لادنبرگ ,دانلد, ١٣٨٣)
بدون ترديد بسياري از کشورهاي جهان در رقابتي نزديک به دنبال کسب منافع و مزاياي هرچه بيشتر اجتماعي , اقتصادي و سياسي در کشورهاي متبوع و بالا بردن سطح اشتغال ناشي از بهينه سازي اين صنعت هستند.يقينا بهره برداري از فرصت هاي موجود در صنعت گردشگري , مانند هر فعاليت ديگري مستلزم اتخاذ سياست هاي اصولي و طرح برنامه هاي مبتني بر تحقيقات و مديريت علمي مي باشد.
بنابراين با رشد روزافزون صنعت گردشگري و همراه با آن طبيعت گردي در دنيا، لزوم بهره گيري بيشتر از منافع قابل کسب از آن را ايجاب مي کند. اما بايد توجه داشت که عدم توجه به آثار مخرب گردشگري، پيامدهاي ناگواري از خود برجاي مي گذارد.
روش تحقيق :
نوع روش تحقيق و جمع آوري داد ه ها و اطلاعات در اين پژوهش روش تحليلي – توصيفي است .در اين تحقيق با استفاده از گردآوري اطلاعات از روش کتابخانه اي و بررسي هاي ميداني پتانسيل هاي گردشگري در سايت تنگه چاه کوه که يکي از سايت هاي مهم ژئوپارک قشم است مورد بررسي قرار گرفته و با جذب توريسم سايت گراند کانيون آمريکا مقايسه شده است .
محدوده مورد مطالعه :
جزيره قشم :
موقعيت جغرافيايي قشم اين جزيره از شمال به شهر بندرعباس ، مرکز بخش خمير و قسمتي از شهرستان بندر لنگه ، از شمال شرقي به جزيره ي هرمز، از شرق به جزيره ي لارک، از جنوب به جزيره ي هنگام و از جنوب غربي به جزاير تنب بزرگ و کوچک و بوموسي محدود ميگردد. فاصله جزيره ي قشم (از بندر قشم ) تا بندرعباس ٢٠ کيلومتر، تا بندر هرمز ١٨ کيلومتر ، جزيره لارک (تا مرکز دهستان لارک) ٩ کيلومتر، تا جزيره ابوموسي ١٦٣ کيلومتر و جزيره تنب بزرگ ١١٤ کيلومتر است .
جزيره پهناور قشم با مساحتي نزديک به ١٥٠٠ کيلومترمربع نه تنها بزرگترين جزيره ايران بلکه از بسياري از کشورهاي مستقل جهان نيز بزرگتر است . اين جزيره همچون يک دولفين زيبا و بزرگ در تنگه استراتژيک هرمز واقع شده است و فاصله آبي شهر قشم از بندرعباس ٢٢ کيلومتر و نزديکترين فاصله آبي جزيره قشم با ٨/١ کيلومتر در حد فاصل بندر لافت و روستاي پهل از توابع بندر خمير است . سکنه جزيره مردماني متدين ، ميهمان نواز، زحمتکش و پايبند به آداب و رسوم سنتي زيباي خود هستند.
جزيره قشم ، واقع در تنگه هرمز از وضعيت خاصي ميان خليج فارس و اقيانوس هند بهره مي برد؛ جزيره اي که مرز آبراهي همه کشورهاي حاشيه خليج فارس از سواحل جنوبي آن عبور مي کند و همه ترافيک هوايي شرق و غرب از فراز آسمان آن مي گذرد؛ کانالي که حجم وسيع نفت و گاز جهان براي ١٠٠ سال آينده از آنجا منتقل مي شود و جزيره اي که به دليل شرايط خاص اقليمي، ميزبان بزرگترين ژئوپارک خاورميانه و ايران است .
