بخشی از مقاله
چکیده:
این مقاله با هدف شناخت رویکردهای جامعه شناسی پنج نسل آموزش از دور تهیه گردید. روش مورد استفاده در این پژوهش روشی تحلیلی- مروری بود. دادهها نیز با استفاده از روش کتابخانهای و بررسی مجلات الکترونیکی و منابع موجود، گردآوری شد. نتایج کسب شده از این پژوهش حاکی از آن ا ست که سه رویکرد را برای جامعه شنا سی ن سلهای آموزش از دور میتوان شناسایی کرد: کارکردگرایی که با آغاز به کار آموزش از دور و در نسل اول، بر این نظام آموزشی حاکم بود، بر وجود نظام آموزش از دور درکنار سایر نهادهای اجتماعی و برای بهره وری بیشتر تأکید داشت.
رویکرد تفسیری که به تدریج و با شناخت تضادهای موجود در جامعه و عدم توجه به محتوا و عامل انسانی به وجود آمد و مرتبط با نسل دوم و رویکرد شناختی در آموزش از دور بود و در نهایت از نسل سوم به بعد، در حالی که ساختارگرایی پارادایم حاکم بر نظام آموزشی بود، رویکرد انتقادی- مقاومتی همزمان با رویکرد تفسیری و در تکمیل آن بر جامعه شناسی نظام آموزش از دور حاکم شد. این رویکرد به شناخت پدیده زبان، ارزشهای گروه سلطه، تأکید بر عامل انسانی و توانایی او بر تغییر ومقاومت، پرداخت.
مقدمه
آموزش همیشه در همه جوامع از دیرباز تاکنون به عنوان نهادی در کنار سایر نهادهای اجتماعی در نظر گرفته شده است. گاه به عنوان نهادی که به تولید نیروی سایر نهادها کمک می کند و گاه به عنوان نهادی که تحت سلطه بودن را برنمی تابد و علیه ساختارهای ا شتباه جامعه طغیان می کند. عناصر نظام آموزشی از ساختار و قوانین این نظام تا کلاس های درس نشانه های سازش و طغیان را در خود دارند. برنامه های در سی ابزاری ه ستند که گاهی به نظر می ر سد بی شتر از اینکه در د ست نهاد آموزش باشد در خدمت دیگر نهادهای جامعه هستند و در راستای تحقق اهداف این نهادها فعالیت می کنند. این نهادها در کل بازتابی از فضای حاکم بر جامعه و در نهایت جهان بینی آن جامعه است.
به عبارتی گاهی آموزش آیینه جامعه است و شاید هم در مواردی و در شرایطی سازنده آن. برونر به نقل از مهرمحمدی 1388 - ؛ - 162 در کتاب خود با عنوان فرهنگ و تعلیم و تربیت در موارد متعددی از فرهنگ به عنوان آیینه توصیف و تفسیر برنامه درسی یاد کرده است. مدارس همی شه در رابطه با نوع ان سانی که تربیت می کنند، ب سیار گزین شی عمل کرده اند؛ برای مثال چه اموری اساسی و چه اموری حاشیه ای تلقی می شود؟ چه اموری مسئولیت مدارس و چه اموری مسئولیت دیگران بشمار می آید؟ ... برنامه های درسی مدارس و شرایط کلاس درس، همیشه منعکس کننده برنامه های آ شکار و ارز شهای فرهنگی بیان ن شده ای ا ست که حاوی ملاحظاتی در مورد طبقه اجتماعی، جنسیت و حقوق قدرت های اجتماعی است.
کاونتس نیز در اثر خویش، م بانی اجتماعی آموزش و پرورش احتجاج می ک ند که آموزش و پرورش همی شه تابع زمان و مکان موقعیتها ست، که خود منعکس کننده امیدها، بیم ها و آمال برهه خاصی از تاریخ است - گوتگ، 1384؛ . - 456 در عصر جدید معنای زمان و مان تغییرات زیادی به خود دیده است. آریان پور به نقل از گلشنی فومنی - 1386؛ - 69 در مقدمه مفصلی بر ترجمه کتاب آموزشگاه های فردا اثر جان دیوئی نوشته است: »چون کمال و ترقی بشر سرحد و نهایتی ندارد، پس آموزش و پرورش نیز امری متغیر و نامعین ا ست و در هر ع صر و جامعه، بر وفق مقت ضیات دگرگون می شود.« صفایی موحد و محبت - 1391؛ - 20 اذعان داشته اند که برنامه درسی به دلیل ماهیت فرهنگی آن، در جوامع مختلف و زمان های مختلف معانی متفاوتی پیدا می کند.
به هر حال برنامه های درسی که اجزای نظام آموزشی هستند، متأثر از جامعه ای هستند که در آن جریان دارند. روابط نهادی های اجتماعی و ارتباط متقابل آن ها با یکدیگر تعیین کننده اهداف آن ها و به تبع آن نتایج و محصولات آن نظام است. این که نظام آموزشی به تغییر بپردازد و یا اینکه خود برای تولید نیروی انسانی و مایحتاج جامعه به فعالیت بپردازد، نشان گر نوع رابط های است که بر نهادهای اجتماعی حاکم ا ست. به همین دلیل شناخت جامعه شنا سی اموزش و پرورش ب سیار اهمیت پیدا می کند.
اما نظام آموزش از دور خود نظامی در نهاد آموزش است. این نظام، خود نیز متأثر از نهاهای اجتماعی و روابط حاکم میان آن ها ا ست. هدف ا صلی آموزش از دور، رفع محدودیت ها و کارآمد تر کردن نیروهای مشغول به کار بود. بدین ترتیب زنان و مردان به یک اندازه و مساوی از آموزش برخوردار شدند. هنگامی که نیروی کار مورد نیاز کارخانه ها باید از آموزش هایی برخوردار می شدند تا کارآیی بی شتری حا صل می شد، آموزش مکاتبه ای پا به عر صه نهاد تا هم بر ارزش زمان و مقدم بر آن بر ارزش انسانی تآکید ورزد و هم به کارآمدی منجر گردد.
با گذشت زمان و پدیدار شدن نسل های مختلف نظام آموزش از دور، اشکال این نظام آموزشی گسترده تر شد تا زمانی که رسید به عصر اینترنت و این خود منجر به ورود عناصری جدید و ظهور ارزش های نوین و در نتیجه تغییراتی در روابط بین نهادهای اجتماعی شد. در این دوران نهاد اموزشی بیش از این که در خدمت نهادهای اجتماعی و وسیله ای برای بقای سایر نهادها و ارزش های موجود باشد به عاملی برای تغییر و اصلاحات منجر شد. مباحث مطرح شده باعث ایجاد این سؤال شد که جامعه شناسی آموزش از دور چگونه ا ست. پس بر آن شدیم تا به مروری بر این روابط اجتماعی، جهت شناخت آموزش از دور و رسالت جدید ان در بین نهادهای اجتماعی بپردازیم.
سوال پژوهش:
رویکردهای جامعه شناسی نسل های آموزش از دور کدام است؟
روش پژوهش:
روش مورد ا ستفاده در این پژوهش رو شی تحلیلی- مروری بود. داده ها نیز با ا ستفاده از روش کتابخانه ای و بررسی مجلات الکترونیکی و منابع موجود، گردآوری شد.
نظریه های جامعه شناسی آموزش
جامعه شناسی آموزش، به شناخت مسیر حرکت نظام آموزشی و نوع رابطه بین نهاد آموزش و سایر نهادهای اجتماعی، قدرت تأثیر گذاری یا تأثیر پذیری، می پردازد. برای شناخت بهتر در این رابطه ابتدا باید تئوری های ا سا سی که در رابطه با جامعه شنا سی آموزش و پرورش مطرح ا ست، بشناسیم که از جمله مهم ترین آن ها شامل کارکردگرایی، بازتولید اقتصادی و فرهنگی در آثار مارکس و ماکس وبر و دیدگاه انتقادی می باشند. در این رابطه صفایی موحد و محبت 1391 - ؛ - 201 چهار دیدگاه را ارائه نموده اند:
الف-کارکردگرایی: بر اساس این رویکرد که تمرکز اصلی آن بر نحوه مشارکت مدارس در اجرای نظم اجتماعی می باشد، مدارس می باید دانش ها، مهارت ها، ارزش ها و ایده هایی را در اختیار دانش آموزان قرار دهند که جامعه به آن ها نیاز داشته و بدین طریق می توان ند خود را با نظام موجود در جامعه تطبیق دهند. ...
ب- مارکسیسم: دیدگاه مارکسیستی که در ادبیات رشته برنامه درسی نظریه بازتولید و گاه نظریه انطباق نیز نامیده می شود. .... مدارس از طریق انتقال عقاید، ارزش ها و هنجارهایی که در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر هستند به ایجاد یک نظم اجتماعی نابرابر کمک می کنند. ...
ج- نظریه انتقادی: پارادایم انتقادی مدرسه را عاملی می داند که در جهت منافع نخبگان عمل می کند، نابرابری های موجود را تقویت می کند و نگرش خاصی را در افراد به وجود می اورد تا وضع موجود خود را پذیرا باشند. ...نخبگان قدرتمند افکار عمومی را برای حفظ موقعیت برتر خود دستکاری می کنند.
