بخشی از مقاله
چکیده
معماری ماندگار ونیز مفاهیم ماندگار رازمانی میتوان در بناهابکار گیریم که شناخت درستی از این ارزشها داشته باشیم.در شرایطی که کاهش منابع فسیلی ومصرف آن و آلودگیها و تغییرات اقلیمی حاصل از آن به معضلی برای جوامع بشری تبدیل گشته وساختمانها نیز به عنوان یکی از موارد موثر در سرعت بخشیدن به این امر محسوب می شوند ؛ بررسی همه جانبه و اصلاح ساختار ساختمانهای در دست احداث، امری ضروری به شمار میآید. با توجه به چالشهای امروز جهان و همچنین بحران بیهویتی که گریبانگیر معماری امروز ما شده است، لزوم توجه به اندیشهها و روشهای ساخت و ساز بناهای سنتی ضروریست زیرا از یکسو به حفظ محیط زیست و استفاده از منابع طبیعی توجه کرده و از سوی دیگر باعث ایجاد آسایش فیزیکی و آرامش روحی ساکنین میگردند.
بنابراین با این رویکرد، ابتدا مفاهیم ماندگار، پایداری و اصول آن مطرح و سپس ویژگیهای معماری منطقه حقانی بررسی گشته و در ادامه، وضعیت معماری و شهرسازی، عوامل موثر در شکل گیری فرم بناها ، ویژگیهای اقلیمی وروشهای ایجاد آسایش در منطقه مذکور مورد تحلیل قرار میگیرند. با این روش میتوان دریافت که در شکل گیری معماری سنتی ما، عامل اقلیم اهمیت خاصی داشته و یکی از عوامل موثر در پایداری و ماندگاری آن بوده است. لذا لازم است که این اصول و مفاهیم را در معماری امروز این مرز و بوم بکار گیریم تا بتوان به معماری و شهری پایدار و دارای هویت دست یابیم.
واژههای کلیدی: معماری ماندگار، معماری پایداری ، اصولپایدار،محیط زیست،اقلیم
-1 مقدمه
ارتباط انسان با محیطش یک ارتباط دو طرفه است، بدین معنا که ضایع کردن محیط ، انحطاط آور است و همسازی با آن آسایش را درزندگی و حیات جاری می کند.با بررسی معماری ایرانی در می یابیم که سمبل های ارزشهای فرهنگی هر جامعه به ویژه جامعه ایرانی، در ساخت محیط پیرامون او تجلی یافته و این ساخت ، مبین هویت و ارزشهای فرهنگی و باورهای هر جامعه می باشد؛ به گونه ای که معماری ایرانی همچون فرهنگ جامعه ایرانی، درون پذیر و پذیرنده است و القا کننده احساس تعلق خاطر ، پیوستگی ترکیب و انسجام متعادل و تناسب ابعاد با کارکردهاست - اصغری مقدم ،رجبی -24:1384 - 23امروزه پایداری به عنوان اصل محوری برای توسعه های آینده به شمار میرود .در چند دهه اخیر ابعاد اجتماعی و فرهنگی پایداری در معماری و شهرسازی بیش از پیش مورد توجه طراحان وبرنامه ریزان قرار گرفته است. افراد جامعه به عنوان سرمایه های انسانی و اجتماعی نقش اصلی را در توسعه پایدار داشته و دارند.
در بحث توسعه پایدار و به طبع آن معماری پایداراینکه هر ساختمان باید با بستر و محیط طبیعی پیرامون خود تعامل داشته باشد به امری بدیهی مبدل شده است.قسمت بحث برانگیز و موردتوجه این امر چگونگی برقراری تعامل ونوع تدابیر در نظرگرفته شده میباشد.این درست همان مطلبی است که سالها پیش ساکنین این مرز و بوم با مهارتی ویژه از آن بهره جسته اند و بااجرای فنون و قواعد خاص در زمینه استفاده بهینه ازانرژیها و منابع طبیعی به خصوص خورشید و باد وهماهنگی با اقلیم از آن استفاده کرده اند و امروزه با سهل انگاری به ورطه نابودی و فراموشی کشانده شده است. این تدابیر ، نه تنها در زمینه های زیست محیطی بلکه درابعاد دیگر پایداری چون ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیزمشهود است.
پس از قطع ناگهانی فرآیند خلاقانه معماری گذشته و راه حل های سریعتر و آسانتر فراهم شده معماری مدرن، ما را وادار ساخت تا تمامی آن روشهای سازگار با محیط زیست را فراموش کنیم .به این جهت ، لازم است به معماری گذشته این مرز و بوم نگریسته ، از آن درس گرفته و پس زمینه های فکری آنها را در معماری و فن ساختمان ساز ی امروز میهنمان به کار بریم.در این مقاله سعی بر آن است تا پس از مروری بر مبدا و منشا مفهوم پایداری, تعریف آن و شناخت کاربرد مفاهیم پایداری در معماری به بررسی و تحلیل و بیان ویژگی های معماری سنتی ایران در اقلیم گرم و خشک بپردازیم .
معماری سنتی ایران به علت داشتن شاخصه های پایداری معماری پایدار محسوب شده چرا که در شکل گیری معماری سنتی ما ، عامل اقلیم اهمیت خاصی داشته و یکی از عوامل موثردر پایداری و ماندگاری آن بوده است و هم چنان پس از گذشت سالیان دراز توانسته به مسائل محیطی خود پاسخ دهد .سپس شاخصه های پایداری منطقه حقانی تهران را مورد تحلیل قرار داده و با در نظر گرفتن این معیار ها راهکارهایی جهت ساخت بناها در این محدوده متذکر خواهیم شد.روش تحقیق در این مقاله به دو صورت کتابخانه ای و میدانی خواهد بود و در نهایت با روش تطبیقی معماری پایدار و الگو های معماری سنتی ایران را مقایسه خواهیم نمود و راهکار هایی برای منطقه مورد نظر جهت ایجاد ارزش هایی جهت پایداری و ماندگاری ارائه خواهد شد.
-2 تعریف ماندگاری:
این واژه را از دو جهت می توان بررسی نمود:
-از نظر سازه ای :به معنای سازه ای مقاوم و مستحکم و مطابق با ویژگیهای جغرافیایی و اکولوژی منطقه است.
-از نظر مفهومی :به معنای ساختاری پابرجا و هویت مدار در اذهان و اندیشه هاست که دارای مفاهیم غنی و ارزشمندی بوده و راهنمای نسل های گوناگون در امر ساختمان سازی است.
زمانی که معماری نتواند در بند یکسری القائات دوره سنت، مدرنسیم ، پسامدرنیسم تاب آورد، می توان اثر را" معماری بیزمان " نامید .جالب آنکه " معماری بی زمان "وجود ندارد ، همچنان که معماری ماندگار وجود ندارد و معماری هم مکان دارد و هم زمان ؛ و آنچه بیزمان است" راه معماری " است ، " ساختن " و "اندیشیدن " است سنت نیز امری ایستا در ظرف زمانی خاصی نیست که امری به نام مدرنیسم بتواند بین ما و آن جدایی افکند . با این توضیح کاملا مشخص خواهد بود که شناخت تار یخ وفرادادهای تاریخی ، برای حرکت به جلو کاملا لازم و ضروری است . مک لوهان با عبارت زیبایی این مساله را بی ان می کند .
او می گوید :هنگام راننداگی ، ما یک چشممان به آینه است و پشت سرمان را نگاه می کنیم و یک چششمان به جلو ؛ این واقعه در زمان حال و آمیخته با آن اتفاق می افتد .لذا مگر میتوان به جلو حرکت کرد و بدون نگاه به گذشته ؟ مگر می توان نوآور ی داشت بدون ارجاع به سنت؟ - صفامنش - 109 - 102:1381,مفهوم ماندگاری در عرفهای قدیمی و فرهنگ های کهن بشر هم ریشه داشته و در زندگی سنتی در قالب تکریم و حرمت گذاری به طبیعت و منابع طبیعی جلوه گر شده است . یکی از سمبل های معماری ماندگار، معماری سنتی ایرانی است که بهموضوع های اکولوژیکی و کارایی انرژی، هم به لحاظ پایین بودن قیمت اولیه و هم به لحاظ پایین بودن قیمت جاری و کارکردی بنا، بسیار توجه داشته است.
-3 تعریف پایداری:
در لغت نامه دهخدا پایداری به معنای با دوام و ماندنی آمده است . در فرهنگ معین این واژه به معنای پایدار بودن و مقاومت از مصدر"پایش " به معنای پایداری کردن و استقامت نشان دادن است 2.فعل Sustainاز ریشه لاتین Sustinere و از دو جزء susبه معنای از پایین به بالا و Tinereبه معنی ، حفظ کردن تشکیل شده است و از سال1290 در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است . این فعل با مفاهیمی از قبیل" حمایت، پشتیبانی و تداوم " آمیخته است و صفت، Sustainable در توصیف شرایط حالت و یا چیزی به کار می رود که مورد پشتیبا نی قرار گرفته یا به واسطه کمک یا تأمین معاش ، همچنان تداوم یافته است. 3پایداری ریشه لغوی حالت و یا چیزی بکارمی رودکه مورد پشتیبانی قرارگرفته یا به واسطه کمک یا تامین معاش همچنان تداوم یافته است.معنای کنونی واژه پایداری که در این بحث نیز مد نظر می باشد عبارتست از: آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد .
-4 تعریف توسعه پایدار:
در تعریف توسعه پایدار نیز هیچ توافق نظری وجود ندارد .با این وجود ، بیشترین و کاربردی تر ین تعریف را می توان اینگونه بیان نمود تعریف برونتلند1987 :شیوه ای از توسعه که در عین رفع نیازهای جامعه کنونی ، از توانایی نسلهای آینده در برآوردن نیازهایش نمی کاهد.هدف از طراحی ساختمانهای پایدار کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است و شامل قوانین زیر می باشد:
1کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
2توسعه محیط طبیعی
3حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختما نسازی
مفهوم توسعه پایدار، یک نوع تلاش برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه ای از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی - اقتصادی می باشد .مفهوم توسعه پایدار یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان وطبیعت و انسان ها با یکدیگر می باشد . این مسأله با دیدگاه دو قرن گذشته انسان که بر پایه جدایی موضوعات محیطی و اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته بود در تضاد است .دردو قرن گذشته، محیط به طور عمده به عنوان یک موضوع خارجی نسبت به بشر، تلقی می شده است و در نتیجه برای استفاده و استثمار انسان، مشکلات محلیاساساً به صورت محلی دیده می شدند .در این دیدگاه، ارتباط انسان و محیط،به صورت غلبه انسان بر طبیعت درک می شد و باور داشتندکه دانش و فن آوری بشرمی تواند بر تمام موانع محیطی وطبیعی فایق آید .این دیدگاه مرتبط با توسعه سرمایه داری، و انقلاب صنعتی و علم مدرن می باشد .
همان طور که بیکن یکی از پایه گذاران علم مدرن آن را مطرح می کند جهان برای بشر ساخته می شود و نه بشر برای جهان - فلامکی - 300:1381 مدیریت محیطی بر پایه مدیریت منابع طبیعی بود که تصدیق می کرد، بشر نیاز به منابع طبیعی دارد واین منابع می بایست به جای استفاده سریع و بدون برنامه،مدیریت شوند تا حداکثر استفاده در سالیان طولانی از آنهامقدور باشد .همچنین علم اقتصاد بر موضوع ارتباط انسان و رشد اقتصادی حاکم گردد، که در نتیجه آگاهی و توسل به آن افزایش تولیدات، به عنوان اولویت، تعریف می گردد .این نگرش، کلیدی بود برای ایجاد رفاه در زندگی بشر و از طریق رشد اقتصادی، فقر و تهیدستی می توانست
