بخشی از مقاله
چکیده
موضوع توسعه پایدار با الگوهای کهن اسلامی ایرانی از جمله مباحث مهم در معماری و شهرسازی است، که بخشی ازتولیدات دانش بنیان مجامع علمی ایران و جهان را به خود معطوف ساخته است لذا شهر به عنوان بستری ریشه دار و درارتباط با زندگی مردم جامعه، نمایانگر اندیشه های تمدن هر ملتی است و در واقع انسان امروزی را با پیشینه و ریشه های فرهنگی و اجتماعی خویش آشنا می سازد. معماری کهن سرزمین ایران، زنجیره ای به هم پیوسته از تجربیات و ارزش هایی است که سینه به سینه از هزاران سال پیش تاکنون توسط هنرمندان، معماران، شهرسازان و مردم این سرزمین استمرار یافته است.
مقاله حاضر بر اساس اسناد و مطالعات کتابخانه ای تهیه شده است و هدف آن بررسی بررسی معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی و مقایسه آن با اصول توسعه پایدار شهری است تا مشخص کند که معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی با توسعه پایدار همخوانی دارد یا خیر؟ همچنین توجه به ابعاد زیست محیطی در طراحی فضای شهری باتوجه به معماری وشهرسازی سنتی ایران اسلامی و بررسی و دستیابی به تمایز و ویژگی های مشترک بین این دو مقوله در اجرایی نمودن معماری و شهرسازی پایدار می باشد که با روش توصیفی و تحلیلی این اهداف را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.
واژگان کلیدی: معماری و شهرسازی، توسعه پایدار، شهرسازی ایران- اسلامی
-1 مقدمه
یکی از مهم ترین دستاوردهای فکری، فلسفی، هنری، صناعی و تولیدی تمدن ها و جوامع بشری شهر است که هم از ماندگاری نسبی برخوردار می باشد، هم تجلی باورها و ارزش های فرهنگی جامعه است و هم اینکه بر رفتار انسان اثر می گذارد و ضمن آنکه بیانگر هویت جامعه در انظار جهانیان و تاریخ است - نقی زاده، . - 5:1377 شهرها منبع اصلی فعالیت اجتماعات انسانی اند. در این فضاست که تعارض میان انسان و طبیعت به حد اعلای خود می رسد. در این میان هدف شهرسازی می بایست ایجاد رابطه خوب و پایدار میان افراد جامعه با محیط زیست طبیعی و مصنوع آنها باشد. در گذشته که روند تغییر و تحولات و رشد شهرها به کندی صورت می گرفت و امکانات و تنوع ابزارها و مصالح ساختمانی و فناوری و نیز سلایق محدود بود، نظام عرفی و فرهنگی رایج به خوبی عمل می کرد و محصول آن شهرهایی با شکل و سیمای موزون و پایدار بود - صالحی، . - 52:1385
ساختن محیط در طول تاریخ از اشکال اصلی بیان فرهنگی بوده که هم زمان راه های فنی شکل سرپناه، حساسیت های هنری، ارزش های زیباشناسی و باورهای دینی را نیز منعکس می کند - وثوق و پشوتنی زاده، . - 25:1385 با این وجود مذهب نیز می تواند به واسطه افراد ساکن، دخالت خود را در مکان و کالبدهای فضایی نشان دهد که اسلام نیز در قالب شهر اسلامی نمودهای خود را به نمایش گذاشته است. وجود شهر برای دولت اسلامی به عنوان یک اصل و ضرورت تلقی می گردد. در شهر است که وظایف و آرمان های دولت اسلامی تبلور می یابد و امکان تحقق فرامین و اجرای مقررات صادره از سوی دولت اسلامی فراهم می شود - بحرینی، . - 41:1387
امروزه یکی از مهم ترین مباحث مطرح در محافل علمی، توسعه پایدار است که بر اکثر وجوه کنفرانس های علمی در سطح محلی، ملی و بین المللی سایه افکنده است و جزء جدایی ناپذیر توسعه در هر سطح و زمینه ای به شمار می رود. توسعه پایدار، روندی است که بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فناوری را به سوی عدالت اجتماعی پیش می برد.در همین راستا، برنامه ریزی شهری به طور اعم و برنامه ریزی توسعه پایدار شهرها به طور اخص، در پی نظم بخشیدن به فضاهای شهری، از لحاظ دسترسی به امکانات و خدمات شهری و توزیع مناسب کاربری های مختلف شهری است. به عبارت دیگر، در پی فراهم ساختن بهترین شرایط زیست و روابط مناسب بین کاربری های مختلف برای ساکنان شهری است.
کاهش فقر و نابرابری و تکیه بر اصل عدالت اجتماعی و برابری جغرافیایی از اقدامات اساسی توسعه پایدار شهری است - نسترن و همکاران، . - 84:1389مفهوم توسعه پایدار به معنی ارائه راه حل هایی در برابر الگوی سنتی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه است که بتواند از بروز مسائلی چون نابودی منابع طبیعی، تخریب بوم سامانه، آلودگی، ازدیاد و افزایش افسار گسیخته جمعیت، رواج بی عدالتی و کاهش کیفیت زندگی انسانها جلوگیری کند - صالحی فر،. - 150:1389 عده ای با لحاظ کردن مفهوم عدالت، توسعه پایدار را مفهوم جدیدی از رشد اقتصادی قلمداد کرده اند که عدالت و امکانات زندگی را برای تمامی جهانیان و نه برای تعداد اندکی از افراد برگزیده به ارمغان می آورد - رحمانی، . - 1372
در تئوری های مربوط به توسعه یافتگی سرزمین ها، توجه بیشتر به ابعاد فرهنگی است. زیرا هدف از توسعه، ایجاد زندگی پرثمری است که توسط فرهنگ تعریف می شود. بنابراین پردازش به فرهنگ و ارزش انسانی عامل گرایش هرچه بیشتر جامعه به سوی عدالت اجتماعی گردیده و مساوات بزرگ انسانی را در جامعه حاکم می نماید. مساواتی که انکار استعدادهای فکری و روحی را کاری کاملاً بی ربط دانسته و برای استعدادها و تلاش انسان ها ارزش لازم را قائل است زیرا پرورش استعدادها و شایسته سالاری در جامعه سبب ارتقای مستمر کل جامعه و نظام اجتماعی گردیده و زندگی بهتر و انسانی تری را برای جمعیت فراهم می آورد - مطیعی لنگرودی، 280:1380 - .
هرچند توسعه پایدار اصطلاحی است که در چند دهه اخیر مطرح شده است و در گذشته مطرح نبوده اما با بررسی و مقایسه شاخص های آن با ویژگی های معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی که بیشتر در گذشته نمود داشته است می توان یک بررسی مقایسه ای انجام داد و ویژگی های توسعه پایدار را با آن تطبیق داد و به نتیجه رسید که آیا معماری و شهرسازی ایران- اسلامی با پایداری شهری تطابق دارد یا خیر. پژوهش حاضر با هدف بررسی رویکرد تحلیلی بر ویژگی های معماری و شهرسازی ایران اسلامی از دیدگاه توسعه پایدار را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. لذا سوال اصلی تحقیق این است که آیا معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی با معیارهای توسعه پایدار شهری همخوانی دارد یا خیر؟ که در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد.
-2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از نوع کتابخانه ای بوده و از روشهای مطالعات بنیانی و نظری استفاده شده است. نگارش این مقاله بصورت زیر بوده است:
الف - ابتدا مبانی نظری موضوعات مربوط به پژوهش بررسی شد؛ ب - سپس به بررسی برخی از مفاهیم کلیدی مانند شهر اسلامی و ویژگی های کالبدی آن پرداخته شد؛
ج - در ادامه ویژگی و شکل بناها در شهرهای اسلامی و تمایز بین معماری و شهرسازی ایران اسلامی با معماری و شهرسازی مدرن بررسی شد.
