بخشی از مقاله
چکیده
خشونت در مدرسه در بعد اجتماعی آن، چه در جوامع توسعه یافته و چه در جوامع در حال توسعه همواره به عنوان یک دغدغه و آسیب مطرح بوده است. رفتارهای خشونت آمیز در مدرسه بر فرآیند آموزش و پرورش تأثیر می گذارد و عواقب ناگواری دارد. تحقیقات زیادی روی این مسئله انجام شده منتها به دلیل داشتن روش های مختلف برخورد با مسئله و شقوق متعدد نظری، نتوانسته این انبوه نتایج را در یک قالب پژوهشی که نقطه عطفی برای پژوهش های آتی در این حوزه باشد فراهم آورد.این پژوهش فراتحلیلی به منظور تلفیق تحقیقات انجام شده در حوزه خشونت در مدرسه انجام گرفته است.
در یک دهه گذشته پژوهش های زیادی درمورد تأثیر عوامل گوناگون از جمله خانواده، مدرسه و اجتماع در خشونت و پرخاشگری دانش آموزان صورت گرفته است که نتایج ناهمخوانی بین آن ها مشاهده می شود. لذا انجام یک پژوهش به روش فراتحلیل مفید به نظر می رسد.در پژوهش حاضر هدف، بررسی فراتحلیل تأثیر عوامل مربوط به مدرسه بر رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه دانش آموزان در مدرسه است. پژوهش حاضر شامل 6مقاله داخلی است. جامعه آماری این پژوهش بخشی مربوط به تحقیقات پیرامون خشونت و بخش دیگر مربوط به تحقیقات پیرامون پرخاشگری است. از میان 6مورد، در زمینه خشونت 5 مورد و در زمینه پرخاشگری 1مورد برای فراتحلیل مناسب تشخیص داده شد.
روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش تلفیقی است. همانطور که گفته شد، پژوهش حا ضر فراتحلیلی از یافته های مرتبط با موضوع خشونت در مدرسه و عوامل گوناگون تاثیر گذار برآن است. نوع روشی که در پژوهش حاضر استفاده شده است، روش تلفیقی و تحلیل محتوا است.یافته های تحقیقات مورد مطالعه حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی در خانواده و مدرسه، بین مدت پرداختن به بازی های ویدیوئی- رایانه ای با انواع پرخاشگری در مدرسه، بین سه راهه جنسیت، کلاس و ابراز خشونت بدنی، بین عوامل اجتماعی و بالاخره بین خشونت تلویزیونی - تئوری یادگیری اجتماعی - و خشونت دانش آموزان در مدرسه رابطه معناداری وجود دارد.
واژگان کلیدی: خشونت در مدرسه، پرخاشگری، فراتحلیل.
مقدمه
رفتار انسان فوق العاده پیچیده است، آن قدر پیچیده است که نظریه های زیادی برای تبیین آن وجود دارد. چون در هر لحظه و در هر مکان عوامل بسیار زیادی در یک رفتار خاص نقش دارند. درواقع رفتار انسان است زندگی فرد را چه در ارتباط با دیگران و چه در ارتباط با خودش شکل می دهد - برنز1، . - 2006"خشونت معادل واژه انگلیسی «Violence» است که از ریشه لاتین «Vis» به معنای زور و نیرو مشتق شده و ناظر بر مفهوم ایجاد محدودیت و نظارت فیزیکی بر فرد دیگر است - کاسیگو فورگاتو، . - 95 : 2006 این تعریف بیشتر ناظر بر خشونت فیزیکی است، اما امروزه با تاکید بر مفهوم "محدودیت" و "اعمال زور" به ابعاد دیگر خشونت نیز توجه شده است.
با توجه با تمایزات فرهنگی، ماهیت خشونت در همه جوامع شبیه هم است و در محیط اجتماعی به صورت غارت، سلطه بر دیگران و ...وجود دارد. اما در میان انواع خشونت ها، خشونت در مدرسه آسیب جدی اجتماعی است" - فصلنامه مسائل اجتماعی ایران، . - 106 : 1394بررسی خشونت از ساده ترین و آشکارترین شکل آن، یعنی خشونت جسمانی - بدنی - نسبت به کودکان آغاز شد. انواع دیگر خشونت نیز به تدریج مشخص شدند، انواعی که هرچند باعث جراحات بدنی نمی شوند، اما تاثیر آنها بر قربانی حتی می تواند بیشتر از خشونت بدنی هم باشد. خشونت روانی - تحقیر، دشنام، ازمیان بردن اعتماد به نفس - ، خشونت اقتصادی - در مضیقه قرار دادن قربانی - و خشونت اجتماعی - انزوای اجتماعی و ممانعت از برقراری روابط اجتماعی - هم مطرح شدند.
سپس محققان متوجه تجاوزات و سوء استفاده های جنسی شدند - مجموعه مقالات آسیب های اجتماعی ایران، . - 99-103 :1383گالتونگ - 1975 - 2 در تعریفی فراگیر از خشونت با توجه به ساختار جامعه، خشونت را چنین بیان می کند: »زمانی از خشونت نام می بریم که افراد چنان تحت تاثیر قرار گرفته باشند که گمان برند قابلیت های جسمی و روانی آنان کمتر از قابلیت های واقعی آنان است« - مجموعه مقالات آسیب های اجتماعی ایران، :1394 . - 102-101 وی با توجه به این تعریف طبقه بندی های جدیدی از خشونت را مطرح می کند. از دید گالتونگ خشونت را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
-خشونت هدفمند، در مقابل خشونت بی هدف.
-خشونت آشکار، در مقابل خشونت پنهان.
-خشونت فردی، در مقابل خشونت ساختاری.
-خشونت فیزیکی، در مقابل خشونت روانی.
-خشونت معطوف به قربانی، در مقابل خشونت بدون قربانی.
هیرشی1 معتقد است کج رفتاری زمانی رخ می دهد که پیوند میان فرد و جامعه ضعیف یا گسسته شده باشد. او علت هم نوایی افراد با هنجارهای اجتماعی را پیوند اجتماعی آن ها دانسته و معتقد است پیوند میان فرد و جامعه مهم ترین علت هم نوایی و عامل کنترل رفتارهای فردی است و ضعف این پیوند یا نبود آن موجب اصلی کج رفتاری است. هیرشی چهار عامل: .1 وابستگی یا تعلق .2 تعهد .3 مشغولیت یا مشارکت در فعالیت های اجتماعی سازنده و .4 داشتن باورهای اجتماعی مناسب را از عناصر مهم پیوند فرد و جامعه می داند - ممتاز، . - 52 -122 :1385نتایج یکی از آخرین پژوهش های بالدری - 2003 - 2 که براساس مطالعه پیمایشی روی 1059 نفر از دانش آموزان دوره ابتدایی و متوسطه ایتالیایی انجام گرفت، نشان داد خشونت بدنی به صورت بارزی در مدارس ایتالیایی وجود دارد. اما فراوانی آن در مدارس پسرانه به صورتی معنادار بیشتر از مدارس دخترانه است - به نقل از پژوهش زهرا بازرگان و مسعود غلامعلی لواسانی، . - 1382
مرتن3 از پیشگامان نظریه فشار معتقد است وقتی افراد ابزارهای مشروع برای رسیدن به اهداف را نداشته باشند، احساس فشار می کنند و در نتیجه راه های غیر قانونی و نامشروعی را برای رسیدن به اهداف خود برگزینند و در واقع به جرم، بزهکاری و خشونت متوسل شوند - گیدنز، 141 :1376، به نقل از پژوهش علمی، تیغ زن و باقری، . - 1388 اگینز 4نیز از پیشگامان این نظریه معتقد است ارتکاب جرم فرد نتیجه مستقیم حالات منفی مؤثر از قبیل عصبانیت، ناکامی، افسردگی، ناامیدی و ترسی است که این عوامل خود نتیجه شکست در دستیابی به اهداف، گسست بین انتظارات و دستاوردها، حذف محرک مثبت یا خوشایند و وارد کردن یک محرک منفی یا ناخوشایند است - سلیمی و داوری، . - 433 : 1380کوهن5 نیز در نظریه خود با نام ناکامی منزلتی، کجروی را به پایگاه اجتماعی و طبقات منسوب می کند و منشأ این رفتارها را عدم دسترسی به اهداف مورد قبول جامعه می داند - سلیمی و داوری،. - 433 : 1380عواملی که به خشونت در مدرسه می انجامد عبارتند از:
-وقتی کودک توسط دانش آموزان دیگر مورد تمسخر قرار گیرد.
-وقتی کودک توسط دانش آموزان دیگر کتک بخورد و قادر به دفاع از خود نباشد.
-وقتی کودک مرتب اشیاء و وسایل خود را گم می کند.
-وقتی کودک از لحاظ ظاهری مورد تمسخر قرار گیرد.
-خجالتی بودن و سکوت مکرر در کلاس.
-افت تحصیلی - محمودی قرائی، . - www.iacap.ir
مدارس باید مکان هایی امن و دوستار کودک باشند. همه کودکان از حق آموزش برخوردارند. ماده 28 پیمان نامه حقوق کودک سازمان ملل می گوید که همه کودکان از حق آموزش برخوردارند و اینکه تربیت در مدرسه ها باید به کرامت انسانی کودکان بینجامد. همانطور که نام آموزش و پرورش گویای این مطلب است که در کنار آموزش باید به پرورش اخلاقی، فکری و شخصیتی کودک پرداخت و اولیای مدرسه عهده دار این مسئولیت هستند - محمدیان، . - www.vista.irرفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه در مدرسه توجهات پژوهشی و نظری قابل توجهی را چه درسطح بین المللی و چه در ایران به خود معطوف داشته است. برای نمونه دباربیو6، جامعه شناس فرانسوی - - 1981
در خصوص خشونت در مدارس فرانسه و پس از بررسی پیشینه های پژوهش های مربوط به رفتارهای خشونت آمیز دانش آموزان در مدارس فرانسه، اظهار داشت که خشونت در مدرسه اشکال بسیار متنوعی دارد که باید به همه آن ها رسیدگی و به دنبال راهی برای حل آن ها بود. دباربیو در پایان نامه دکتری خود با عنوان "اقتدار و خشونت در مدرسه" معتقد است که جامعه فرانسه علت اصلی خشونت در مدارس را "خارجی ها" دانسته و نوعی نفرت از بیگانه در بین مردم فرانسه شکل گرفته است - آریا، . - www.anthropology.ir در ایران نیز گلچین و حیدری - 1391 - با پژوهش درباره انواع خشونت نتیجه گرفتند که در مدارس متوسطه خشونت گفتاری دانش آموزان نسبت به یکدیگر و حتی از سوی معلمان و سایر بزرگسالان نسبت به دانش آموزان فراوانی و درصد بالایی دارد.
