بخشی از مقاله
بررسی تحلیلی از توسعه یافتگی شاخص هاي IT دراستان ایلام
چکیده
در این بررسی فضایی شاخص هاي IT در سکونتگاه هاي شهري با توجه به گستردگی متغیرها و مشکلات مقایسه جداگانه آنها براي مشخص کردن جایگاه هر سکونتگاه در جدول رتبه بندي از روش تحلیل عاملی استفاده شده است تا با ترکیب و خلاصه سازي عوامل ، مقایسه و رتبه بندي سکونتگاهها آسان و عملی تر گردد. در بررسی فضایی شاخص هاي IT در سکونتگاه هاي شهري با توجه به گستردگی متغیرها و مشکلات مقایسه جداگانه آنها براي مشخص کردن جایگاه هر سکونتگاه در جدول رتبه بندي از روش تحلیل عاملی استفاده شده است تا با ترکیب و خلاصه سازي عوامل ، مقایسه و رتبه بندي سکونتگاهها آسان و عملی تر گردد. هدف این پژوهش نشان دادن پراکندگی و سطح استفاده از تکنولوژي IT در شهرهاي استان ایلام است که خود حاکی از میزان و درجه توسعه یافتگی استان می باشد. در این تحقیق از روش تحلیل عاملی(فاکتور آنالیز) و خوشه اي براي سنجش و مقایسه شاخص هاي گرد آوري شده ، استفاده شده است. روش پژوهش در این تحقیق توصیفی ، تحلیلی وداده ها از منابع کتابخانه اي ، سالنامه هاي آماري ، آمار نامه ها و طرح جامع استان بدست آمده است و از طریق نرم افزار هاي SPSS,Arc View , مورد تجزیه تحلیل و استنتاج قرار گرفته است.22 شاخص مورد بررسی در این مطالعه در 4عامل اجتماعی-فرهنگی ،خدماتی- اجتماعی،ارتباطی وخدماتی قرار می گیرند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده عدم توزیع هماهنگ استفاده از شاخص هاي تکنولوژي IT در شهرهاي استان ایلام می باشد بطوریکه از مجموع 19 شهر مورد مطالعه ، شهر ایلام در تخصیص شاخص ها در رتبه اول و توسعه یافته و شهر هاي آبدانان ، دهلران ، دره شهر،مهران ، ایوان و بدره ، در رتبه دوم و نسبتاً توسعه یافته و شهرهاي زرین آباد ، لومار ، ملکشاهی ، چوار ، توحید، صا لح آباد ، کلات ، سرابله ، موسیان ، میمه ، آسمان آباد و زرنه عقب مانده تر می باشند.
واژه هاي کلیدي: تحلیـل عـاملی ، خوشـه اي ، تکنولـوژي IT، سـکونتگاههاي شـهري ، اسـتان ایـلام
مقدمه
فهم بهتر و دقیق تر پدیده هاي جغرافیایی در سطوح ملی ، منطقه اي و محلی و نیز دستیابی به شناخت علمی تر از مکانهاي جغرافیایی منوط به در اختیار داشتن اطلاعاتی جامع از مکانهاي مورد نظر است . براي مطالعه عمیق و کشف ارتباطات درونی پدیده ها و همچنین جلوگیري از سردرگمی برنامه ریزان و رسیدن به اهداف کار پژوهشی بایستی اطلاعات خام و اولیه را با استفاده از روشهاي علمی خلاصه، ترکیب و دسته بندي کرد. جامعه اي که براساس اطلاعات قوي و ارتباطات گسترده پایه ریزي شده است. IT ، فناوري پر هیاهوي عصر ما در حال حاضر ساختار جوامع را دستخوش تحول کرده است (اکبري ،.(128:1385
در حالی که سیاست گذاریها درایران هم اکنون در مسیر سرمایه گذاري گسترده تر در این فناوري قرار گرفته است ، بااین حال هنوز در ابتداي راه به سر می بریم و سایر جوامع به کاربردهاي فراگیرتر از این دانش می اندیشند. بنابراین با توجه به اینکه تسهیلات و سخت افزارهاي مورد نیاز جهت اجراي این روشها عمدتاً موجود است(رایانه شخصی ، شبکه هاي محلی و جهانی ، رادیو و شبکه رادیویی ، تلفن هاي ثابت و همراه ، پست الکترونیکی ، اینترنت ،..) آنچه اجراي این روشها نیاز دارد برنامه ریزي و مدیریت ؛ به معناي استفاده مناسب و کارا از منابعی است که هم اکنون موجود می باشد. در این راستا با شناخت جایگاه سکونتگاههاي شهري استان ایلام در این زمینه، استفاده و بهره برداري از تکنولوژي ها ، را هکارهاي مناسبی جهت توسعه شاخص هاي این فناوري در سکونتگاههاي شهري استان ارائه می گردد تا مورد استفاده برنامه ریزان قرار گیرد. هر چند که ضعف آمار، نبود پژوهشهاي گسترده جامع در سطح استان و حتی کشور و عدم به روز رسانی گزارشهاي موجود ، شناخت جایگاه استان و شهرهاي آن را در این زمینه اندکی دشوار ساخته است.
در این مطالعه 22 شاخص در 19 مرکز شهري مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. گستردگی دامنه متغیرها از یک سو و گوناگونی و تنوع آنها از سوي دیگر ما را برآن می دارد تا از روشهاي علمی و آماري (تحلیل عاملی و تحلیل خوشه اي ) براي کاهش متغیرها بدون از دست دادن اطلاعات استفاده نماییم. لذا هدف بکارگیري این روشها، ساده و آسان کردن تحلیل ، معنی دار کردن و خلاصه سازي اطلاعات است. در این روش متغیرها با همبستگی درونی بالا در کنار یکدیگر قرار می گیرند و یک عامل را تشکیل می دهند در نتیجه با مراجعه به متغیرهاي تشکیل دهنده یک عامل و ماهیت آنها ، به مفهوم آن پی می بریم و اقدام به نامگذاري آنها می کنیمدر. نتیجه تعداد کمی از این متغیرهاي بدست آمده که مجموعاً بتوانند درصد بالایی از گسترش و پراکندگی شاخص ها را در شهرها نشان دهند اکتفا می کنیم . براي دسته بندي و مشخص کردن رتبه شهرها و یا خوشه بندي و در نتیجه مقایسه درجه توسعه یافتگی شهرهاي استان از نظر این شاخصها از روش تحلیل خوشه اي ( کلاستر آنالیز) استفاده شده است. هدف این است تا از این طریق بتوانیم ضمن شناسایی متغیرهاي کاراتر در توسعه ، در آینده نقش آنها را بارزتر نماییم و تاکید بیشتري روي آنها داشته باشیم ، تا زمینه تعادل فضایی و دستیابی به توسعه پایدار فضایی را در سطح شهرهاي استان فراهم سازیم. با توجه به اهمیت تعیین سطح توسعه یافتگی براساس شاخص هاي IT تحقیقاتی صورت گرفته است. از جمله آن در مطالعات خارجی Macnab و 2000) Harvey میلادي) براین اعتقادند که رشد اطلاعات در شهرهاي امروزي تغییرات زیادي برتصور ما از مفهوم رشد منطقه داشته است.
مفهوم فشردگی فضا – زمان که بوسیله دیوید هاروي مطرح گردید ،این واقعیت را روشن می سازد که دسترسی به فناوري اطلاعات و ارتباطات در میان گروه هاي یک جامعه تبعات یکسانی در بر داشته را در سال 2003 میلادي جی ان کیم ، چارلزو مولر کتابی تحت عنوان »مقدمه اي بر تحلیل عاملی و شیوه بکارگیري آن « تألیف کرده اند که توسط بختیاري و طالبی ترجمه شده است.
در کشور ایران علیرغم توسعه یافتگی شهرها مطالعات کمتري بویژه براساس تحلیل عاملی و خوشه اي بویژه در ارتباط با استان مورد مطالعه صورت گرفته است. حکمت نیا و موسوي((1385 پژوهشی تحت عنوان تحلیل عاملی و تلفیق شاخص ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعه انسانی نواحی مختلف کشور را بررسی نموده اند. کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در کاهش تقاضا ي سفر شهري((1385 کار دیگري است که بصورت نمونه در مورد شهر اصفهان در پایان نامه کارشناسی ارشد سلطانی صورت گرفته است. طالبی و زنگی آبادي تحقیقی بنام تحلیل شاخص ها و عوامل مؤثر بر توسعه انسانی شهرهاي بزرگ کشور را در سال 1380 گرد آوري کرده اند. کلانتري (1384) تحلیل خوشه اي سلسله مراتبی را در پردازش داده ها با استفاده از نرم افزارSPss بکار برده است. لذا با توجه به اهمیت موضوع ضرورت یک چنین مطالعه اي در مناطق شهري استان ایلام بلحاظ توسعه یافتگی شهرهاي استان در استفاده از شاخص هايIT موجود، لازم به نظر می رسد. هدف بررسی شاخص هایی است که نشان دهنده میزان استفاده از تکنولوژي IT در شهرهاي استان ایلام و در نتیجه رتبه بندي این شهرها در سطح استان است. با مشخص کردن شهرهایی که رشد بیشتري داشته اند، شاخصهایی که باعث موفقیت نسبی در این زمینه شده اند شناسایی ، و در جهت تقویت آنها در سایر شهرها می توان گام برداشت.
روش تحقیق
در این تحقیق ، علاوه بر اتکا به اسناد ومدارك کتابخانه اي از روشهاي آماري (تحلیل کمی) نیز استفاده شده است. داده هاي آماري مورد استفاده در این پژوهش براساس آخرین اطلاعات منتشر شده به طور رسمی و در دسترس(سالنامه آماري استان سال 1382و سرشماري نفوس و مسکن سال1385و..)می باشد. در مجموع22 متغیر مورد بررسی قرار گرفته که در جدول (1) به تفصیل آمده است. و با توجه به داده هاي آماري ، از روشهاي تحلیل عاملی خوشه اي براي تجزیه و تحلیل استفاده شده است.
نتایج و یافته هاي تحقیق
موقعیت جغرافیایی استان ایلام
استان ایلام در غرب کشور ایران با مساحت 20150کیلومتر مربع وسعت و 1/2 درصد مساحت کشور بین 31 و 15 تا 34 درجه عرض شمالی و 45 درجه و10 دقیقه تا 48 درجه و 58 دقیقه طول شرقی از نصف النها ر گرینویچ قرار دارد. این استان در غرب و جنوب غرب کشور425 کیلومتر مرز مشترك با کشور عراق دارد ودر یک موقعیت حاشیه اي ولی استراتژیک قرارگرفته است. این استان از سمت شمال و شمال شرقی به استان کرمانشاه، از شرق و جنوب شرقی به استان لرستان و خوزستان و از غرب با کشور عراق هم مرز است . این استان در 1385 داراي 7 شهرستان 19 نقطه شهري و 19 بخش و 39 دهستان می باشد.
شکل شماره :1 نقشه موقعیت جغرافیایی استان ایلام
تشریح تکنیک تحلیل عاملی
تکنیک عاملی روشی براي خلاصه کردن اطلاعات زیاد می باشد. در عین حال ، خلاصه سازي اطلاعات به ترتیبی صورت می گیرد که نتیجه خلاصه شده از نظر مفهوم معنادار است.
در این روش علاوه بر تفسیر روابط میان متغیرها با ترکیب بهینه آنها اطلاعات نهفته در متغیرها را درقالب تعداد کمتري عامل معنادار در دسترس قرار میدهند که نه تنها موجب صرفه جویی علمی می شود بلکه محقق با استفاده از آن می تواند دست به شاخص سازي بزند.
در تحلیل عاملی با چند اصطلاح عمده مواجه ایم که عبارتند از :
-1بار عاملی
-2 ماتریس دوران یافته
3- ماتریس عاملی
:4 که همبستگی بین عامل ها را نشان میدهد.
:5 در اصل ماتریس تبدیل کننده فارورم
6 می باشدو در واقع ماتریسی است که جاي متغیرها و »مواردها«باهم عوض می شود.
-:7 دصد واریانس هریک از عامل هااست.
-8 وزنهایی هستند که به متغیرها داده تا در تعیین امتیاز عوامل مشکلی ایجاد نشود.در حقیقت وزن عاملی ضرایبی هستند که به هریک از متغیرها داده می شوند تا امتیاز عاملی به دست آید.
-5 امتیاز عاملی : وزن عددي است که هریک از نقاط (شهر ، روستا و..) پس از ضرب»وزن عاملی«در مقدار شاخص اصلاح شده از طریق معادله z استاندارد یا »زد اسکور« به دست می آید.
عامل سازي
در عامل سازي شاخص ها و متغیرهایی که داراي ارتباط درونی باشند ترجیح می دهند که با یکدیگر حول یک محور یا عامل تجمع کنند.لذا این تجمع بصورت ارتباط مثبت تجلی می یابد. در عوض شاخص هایی که امکان جمع شدن آنها با این شاخص ها حول یک محور وجود ندارد از هم فاصله می گیرند و گروه دیگري را تشکیل می دهند، ارتباط آنها بصورت منفی است . نتیجه بکارگیري این روش تقلیل22 شاخص در 4 عامل می باشد.
تشکیل ماتریس داده ها
ماتریس داده ها در این تحقیق عبارت است از ماتریسی که ستون هاي آن شامل22 شاخص انتخابی است. این شاخص ها در جدول شماره (1) نمایش داه شده اند. این متغیرها در سه گروه ذیل ارائه شده اند:
-1متغیرهاي ارتباطی
-2متغیرهاي خدماتی
-3متغیرهاي اجتماعی - فرهنگی سطرهاي آن شامل 19 شهر استان براساس تقسیمات سیاسی - اداري کشور است، که در جدول (2) آمده است.
محاسبه ماتریس داده ها
براي انجام محاسبات در مراحل بعدي و ارتباط درونی بین شاخص ها از ماتریس همبستگی استفاده می شود. اگر شاخص ها در جهت مثبت مرتب شده باشند ،همبستگی ها مثبت خواهد بود.یعنی افزایش مقادیر هریک از شاخص ها با افزایش مقادیر شاخص هاي دیگر همراه خواهد بود.در این تحقیق با22 شاخص میتوان ماتریسی به ابعاد22*22 تشکیل داد که مقادیر قطر آن همگی 1 و اعداد زیر قطر آن همگی تکرار اعداد بالاي قطرآن است. در این صورت همبستگی هر شاخص با خود شاخص همواره 1 و همبستگی شاخص 2 با 1 همواره مساوي همبستگی 1 با2 است. در جدول شماره (3)ماتریس همبستگی بین شاخص ها آمده است.
جدول شماره-3 تشکیل ماتریس داده ها
استخراج عامل ها
استخراج عامل ها با استفاده از ماتریس همبستگی است. با استفاده از ماتریس عاملی عوامل مشترك و اهمیت نسبی هریک از شاخص ها معلوم می گردد،سپس بردارهاي ویژه غیر صفر محاسبه می شود.در تحلیل عاملی فرض تحلیل اتصال
