بخشی از مقاله
چکیده
بحث زنان همواره یکی از مهمترین مباحث در طول تاریخ بشر بوده است که نظریات متفاوتی در خصوص این بحث وجود دارد. برخی با نگاه تفریطی، زنان را ضعیف، ناکار آمد و موجود دست دوم و فرعی دانسته و برخی با نظر افراط گرایانه او را میوه اصلی خلقت برشمرده و به تحقیر جنس مرد پرداختهاند و بحث فمنیستی را پیش می کشند. اما دین به عنوان هدایتگر واقعی بشر به این مسئله نگاهی همه جانبه و دقیق داشته و زن را با ویژگیهای زنانه جلوهای از جمال الهی و مظهر و خلیفهای دیگر که مظهر جلال خداوندی است میداند. در این نوشتار به بیان دیدگاه نهج البلاغه درباره زن میپردازیم. که با استناد به آیات قرآن و فرازهایی از نهج البلاغه که به موضوع زن پرداخته شده است به این نتیجه می رسیم که حضرت علی - ع - با توجه به مقتضای زمان به بیان برخی ویژگیهای زنان پرداختهاند؛ همچنان که در مورد مردان نیز چنین بیاناتی دارند و این دست سخنان را نمی توان دلیلی بر زن ستیزی آن حضرت و دین اسلام دانست.
.1 مقدمه
امروزه بحث فمنیسم و دفاع از حقوق زنان و ترویج احادیثی که نگاهی بظاهر منفی، به زن دارند، بویژه با استناد به سخنان حضرت علی - ع - در نهجالبلاغه، برخی به سوء استفاده از این احادیث پرداخته و با استناد به آنها زن را موجودی ثانوی و بی ارزش جلوه داده و بعضی اسلام را دینی ضد زن معرفی می کنند. سابقه روانشناسی زن در غرب به حدود نیم قرن می رسد؛ در حالی که با مرور سخنان ائمه معصومین - ع - در می یابیم که زوایای روحی و روانی زن از چهارده قرن پیش مورد توجه پیشوایان دینی بوده است.
با اندک مطالعه و مقایسه سخنان آن بزرگواران با روان شناسی جدید متوجه میشویم که عمدتاً سخنان برگرفته از وحی و بر اساس فطرت و طبیعت بشری که قرن ها پیش از طریق پیشوایان دینی و دین باوران بیان شده است، امروزه با نظرهای روان شناسان بزرگ مطابقت دارد. از طرفی اهل بیت پیامبر بهترین مفسران راستین قرآن هستند. و نهج البلاغه برگرفته از قرآن است، محتوای نهج البلاغه همان قرآن است که امام علی - ع - آن را در قالبی نوین ریخته است. تفاوت آن در این است که قرآن به صورت کلی بر فراز نسلها سخن گفته است اما نهج البلاغه این مسائل را در رابطه ملتی مطرح کرده است و بدینوسیله به ما نشان داده است که چگونه میتوان مسائل کلی قرآن را در مورد ملتی به مطالعه گذاشت و با زندگی یک جامعه آن را مطابقت داد.
بنابراین تفکیک قرآن از نهج البلاغه، همانند تفکیک روح از کالبد است. آنچه در نهج البلاغه از زن ترسیم شده است طرحی یک بعدی از چهرهی کامل زن در قرآن است و همانطورکه قرآن از زن هم به عنوان نمونه عالی ایمان و هم به عنوان نمونه عالی کفر یاد میکند به همین دلیل از دوسو به مسئله زن میپردازد پس برای فهمیدن سیما و چهره شخصیت زن در نهج البلاغه باید به قرآن مراجعه کرد و در کنار قرآن و با تطبیق با قرآن به مطالعه نهج البلاغه پرداخت.
قرآن کریم از طرفی زن را یک انسان کامل و برخوردار از تمام مواحدالهی و دارای هویت انسانی مشترک با مردان و برخوردار از کمالهای معنوی و بالندگی و دارای حقوق مساوی با مردان میدانند و در حدی که نمونه عالی ایمان برای ایمان آورندگان رایک زن معرفی میکند و از سوی دیگر نمونه بارز کفر را هم از بین زنان معرفی میکند. آنچه را که از منظر قرآن در رابطه با زن بیان شده است در اندیشه تابناک علی - ع - هم نسبت به زنان بیان شده است. حضرت علی - ع - به عنوان پدر امت اسلامی در نهج البلاغه سخنانی در مورد زنان میفرماید که در این نوشتار در نظر داریم تا این سخنان گهربار و گرانبهای امام علی - ع - را در خصوص شخصیت زن و رفتار عملی آن حضرت بیان کنیم.
.2 بیان مسأله
امروزه مسئلهی زنان در دنیای از دو جهت مورد توجه است: اول از آن جهت که دشمنان، برای رسیدن به مقاصد شوم خود و ابزاری کردن زنان از بعضی عناوین و قوانین دینی در مقابله با دیانت سوء استفاده میکنند، و با این ابزار کل نظام دینی و احکام شرعی را زیر سوال میبرندثانیاً:. بعضی از باورهای غلط درباره زن بهنام دین در درون جامعه شکل گرفته که موجب بی اعتمادی نسبت به قوانین دینی شده است.
- میرخانی، 1391، ص - 3 از آنجا که نهج البلاغه به عنوان مجموعه - خطبهها، نامهها و کلمات قصار حکیمانه - مولی الموحدین امیر المومنین علی بن ابی طالب علیه السلام میباشد، سخن گفتن درباره آن کار آسانی نیست، چرا که ما توان آن را نداریم که به عمق وجود این گوینده والامقام پی ببریم و از تمام زوایای فکر بلند و ایمان قوی و ملکات فاضله آن حضرت آگاه شویم و نهج البلاغه را آن چنان که هست بشناسیم.
برخی با بیان مباحثی که در نهج البلاغه و خطبههای آن حضرت در خصوص زنان آمده است در صددند که اسلام را دینی زن ستیز و منافی حقوق زنان معرفی کنند. از طرفی، عدهای نیز با استفاده از همین آیات و احادیث در صدد اثبات برتری مردان بر زنان و بیارزش جلوه دادن مقام زن هستند. نکته مهم و قابل توجه این است که » سیره« و »سخن« معصوم در مقایسه با یکدیگر مورد بررسی میشود و در سیره و روش علمی و عملی امام علی - ع - هرگز هرج و مرج وجود نداشته و از نظر رفتاری نیز منش آن حضرتکاملاً قانونمند و اصولی است. برخورد امام - ع - که بر گرفته از نگرش علمی و فلسفی حضرت به مسائل گوناگون است نمایانگر این است که زنان در تفکر و اندیشه حضرت جایگاه والایی دارند. در این نوشتار با بررسی سخنان حضرت علی در نهج البلاغه، به بیان دیدگاه آن حضرت درباره جایگاه زن میپردازیم.
.3 پیشینه تحقیق
سابقه تحقیق در خصوص زن و جایگاه آن در غرب به حدود نیم قرن میرسد؛ در حالی که با مرور سخنان ائمه معصومین - ع - در مییابیم که زوایای روحی و روانی زن از چهارده قرن پیش مورد توجه پیشوایان دینی بوده است. با اندک مطالعه و مقایسه سخنان آن بزرگواران با روان شناسی جدید متوجه میشویم که عمدتاً سخنان برگرفته از وحی و بر اساس فطرت و طبیعت بشری که قرنها پیش از طریق پیشوایان دینی و دین باوران بیان شده است.
واعظ زاده - 1380 - در تحقیقی تحت عنوان »زن در آیینه نهج البلاغه« به بررسی نگاه حضرت علی - ع - به زن و بررسی ویژگی های زنان در اسلام پرداخته است. معین الاسلام - 1380 - در تحقیقی تحت عنوان »زن در نهج البلاغه با نگرش روانشناختی« به بیان تفاوت های زن و مرد از منظر امام علی - ع - با نگرش روان شناختی، اجتماعی، عاطفی و... پرداخته و بیان می دارد که در طرح نظام حکومتی اسلام به حیات انسانیخصوصاً زن به عنوان محور خانواده اهمیت فراوانی داده شده و با بررسی سیره قولی و عملی حضرت علی - ع - به تشریح جایگاه و شخصیت زن در اجتماع اشاره کرده است.
گوشبر و همکاران - 1390 - در تحقیقی تحت عنوان»زن در نهج البلاغه و قرآن« با بیان این موضوع که هر آنچه در نهج البلاغه توسط حضرت علی - ع - یعنی قرآن ناطق بیان شده برگرفته از قرآن می باشد، به بررسی شخصیت زن در اندیشه تابناک حضرت علی - ع - می پردازد. نشریه نامه جامعه - 1391 - در نوشتاری تحت عنوان »زن در نهج البلاغه« با بیان نظریات آن حضرت در گرامیداشت شخصیت زن و برابری زن و مرد در خلقت و برخورداری از حیات طیبه و کمال یابی پرداخته است.
.4 رابطه تنگاتنگ نهج البلاغه با قرآن
از آنجا که اهل بیت رسول خدا - ص - ، گشاینده ابواب فیض قرآن برای بندگان و سخنگویان کلام الهی می باشند، لذا سیره قولی آنها برگرفته از منبع بیکران الهی میباشد و در واقع آنان مفسران راستین قرآن و نگهبانان حریم کتاب خدا هستند. همانطور که امیرالمؤمنین علی - ع - در شأن اهل بیت رسول خدا - ص - که قرین قرآن هستند میفرمایند: »؛ اهل بیت - ع - کسانی هستند که شما را حکمشان از علمشان و سکوتشان از منطقشان و ظاهرشان از باطنشان خبر می دهد، هرگز با دین خدا مخالفت نمی کنند و هرگز در امر دین اختلاف نظر نمی نمایند. پس قرآن در میانشان شاهدی صادق و صامتی ناطق می باشد. - « غرر الحکم، ص - 379 و به همین جهت است که بهترین راه درک جایگاه زن در اسلام، کلام حضرت علی - ع - است.
.5 زن در نهج البلاغه
حضرت علی - ع - در خلال چند خطبه، نامه و حکمت به مسأله زن پرداخته اند و در این سخنان به برخی از ویژگیهای جسمی، روحی و حقوقی زنان اشاره کرده اند. 5.1 نقص و ضعف عقل، سهم، ایمان، نفس و قدرت حضرت علی - ع - در خطبه 80 نهج البلاغه که پس از جنگ جمل ایراد داشته اند، چنین میفرمایند: »« - مردم! ایمان زنان ناتمام است، بهره آنان ناتمام، خرد ایشان ناتمام. نشانه ناتمامی ایمان، معذور بودنشان از نماز و روزه است به هنگام عادتشان و نقصان بهره ایشان، نصف بودن سهم از میراث است نسبت به سهم مردان، و نشانه ناتمامی خرد آنان این بود که گواهی دو زن چون گواهی یک مرد به حساب رود خطبه 80 نهج البلاغه به دلیل دربرداشتن همین ویژگی های زنان یکی از جنجال برانگیزترین خطبه های نهج البلاغه به شمار میرود و نظرات مختلفی درباره آن ابراز داشته اند که در این مجال به آنها اشاره میکنیم: یکی از نظرات در باب این خطبه، معتبر نبودن اسناد آن است.
برخی که نتوانسته اند تحلیلی از این سخنان حضرت ارائه دهند، سعی در خدشه دار کردن صحت اسناد آن برآمده اند؛ در صورتی که اسناد معتبری در مورد این خطبه موجود است و نمیتوان در صحت و اعتبار آن خدشهای وارد نمود. به علاوه مضامینی که در این خطبه آمده است در فرازهای دیگری از نهجالبلاغه، از جمله: خطبه 27، نامه 94 و 31 و همچنین احادیثی با همین مضامین از دیگر معصومین در کتب دیگر نیز آمده است.
