بخشی از مقاله
چکیده: باوجود مناقشات اخیر در وج وب دو رشته طراحی شهري و معماري منظر، بررسی پژوهشها و فعالیتهاي دانشگاهی و حرفهاي این دو رشته نشان میدهد که هر دو رشته ب ه مفاهیم مشترک ی اشاره دارند که میتوانند با همکاريهاي بین رشتهاي در جهت ارتقاء محیط در سطوح هدف، روش و محصولات همافزایی نمایند. یکی از این مفاهیم زیرساخ ت سبز است. ه دف پژوهش حاضر بررسی جنبههاي مشترك بهکارگیري مفهوم زیرساخت سبز در فعالیتهاي دو رشته طراحی ش هري و معماري منظر از بعد محصولا ت آموزش رسمی این دو رشته است.
به این منظور از پتانسیل موجود در آموزش کارگاههاي طراحی دانشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهشتی که مح ملی براي حضور هر دو رشته را فراهم آورده است، بهعنوان نمونه موردي استفاده میگردد. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که تلاش دارد تا در گام اول بامطالعه اسنادي، سابقه و اهداف بهکارگیري مفهوم زیرساخت سبز را در مح صولات طراحی دو رشته در قال ب پروژههاي کارگاهی، و موضوع پایاننامهها برر سی مینماید.
س پس، در گام دوم تحلیل داده ها از طریق مطالعه تطبیقی دادههاي بهدستآمده از محصولات خروجی موجود در دو رشته با بهرهگیري از روش استدلا ل منطقی انجام میگیرد. یافتههاي پژوهش نشان میدهد که گرچه دو رشته به ظاهر جنبههاي متفاوتی از زیرس خت سبز را در مح صولات خود دنبال میکنند، اما شواهد در بخ ش محصولات خروجی هر رشته نشان میدهد که داراي اهداف ، و تجارب مشترک ی در قالب محصولات دروس عملی و پایاننامهها هستند که میتواند با پیشر فت نظري به امکان همکاريهاي بیشتر و همافزایانه میان دو رشته در جهت ارتقاء محیط طبیعی و انسانساخت کمک نماید.
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسئله و ضرورت آن
شاخهاي شدن و انشعاب و تخصص گرایی در پیشبرد علم سبب شده ک ه امروزه رشتههاي مربوط به طراحی محیطی رو به تعدد گذاشته اند. این رشته ها اغلب با یکدیگر وجوه مشترك و حوزه هاي تداخلی دارند که از یک سو میتواند بر همکاري بین رشتهها براي پیش بردن حوزه نظري و فعالیت هاي حرفه اي رشته ها تأکید داشته باشد و از سو ي دیگر می تواند بر مناقشات و تنش هاي مجامع علمی و حرفه اي رشته ها دامن زده و نتیجه اي ج ز تضعیف بدنه نظري و عملی هر رشته و کندشدن پیشرف ت و کاهش دستاوردهاي علمی و عملی نداشته باشد.
علی رغم مناق شات اخیر در دو رشته طراحی ش هري و معماري منظر، بررسی پژوهشها و فعالیتهاي دانشگاهی و حرفه اي این دو رشته نشان می دهد که هر دو رشته به مفاهیم و ایده هاي مشترکی اشاره دارند که می- توانند با همکاريهاي بینرشتهاي در جهت ارتقاء محی ط در سطوح مختلف از جمله م حصولات طراحی و دیدگاه نظري تأثیرگذار بر این محصولات همافزایی نمایند. پژوهش هاي بین رشته اي متأخر همواره بر روي این م فاهیم مشترك تأکید ورزیده اند که به هم پیوندي بین رشته هاي مختلف علوم طراحی کمک خواهد کرد یکی از این مفاهیم مشترك که از حیث فراوانی نسبی، پایه بسیاري از مطالعات بینرشتهاي معماري منظر و طراحی شده است مفهوم زیرس اخت سبز است.
ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی جنبههاي مشتر ك بکارگیري مفهوم زیرساخت سبز در فعالیتها ي دو رشته طراح ی شهري و معماري منظر از بعد محصولات آموزش رسمی این دو رشته شکل گرفته است. به این منظور از پتانسیل موجود در آموزش کارگاههاي طراحی دانشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهشت ی که محملی براي حضور هر دو رشته را فراهم آورده است، به عنوا ن نمونه موردي استفاده میشود.
-2-1 پیشینه تحقیق
بحث درباره امکان تعام ل و وجود مشترکات بسیار بین دو رشته از دهه 80 میلادي آغاز شده است. از جمله میتوا ن به مقاله شیروانی از نظریهپردازا ن رشته طراحی شهري در سال - Shirvani, 1984 - 1984 و یان تامپسون از معماران منظر در سال - Thompson , 1997 - 1997 اشاره کرد. جان لنگ نیز در کتاب معروفش "طراحی شهري: گونه شناسی رویهها و ط رحها" به وجود مشترك در قلمرو دو رشته اشاره کرده است - لنگ ، . - 13 :1386 تعاملات و مناقشات بین دو رشته را می توان در شکل گیري رشته هاي میانرشتهاي هم چون شهرسازي منظرگرا1 نیز مشاهده کرد که پایه گذاران آن یکی از دلایل پیدایش آن را ضعف جنبش ها و رویکر دهاي متداول ط احی شهري در پاسخگویی به چالشهاي دوران م درن و پسامدرن نظیر شرایط ز یست محیطی پس از رکود صنع ت گرایی کشورها، نیاز به توجه به جنبه هاي بوم شناسی و تعالی فرهنگ طراحی میدانند . - Waldheim, 2006 -
مطالعا ت نشان داده اس ت که تمایل به آشنایی به مبانی و مفاهیم رشته هاي طراحی شهري و معماري منظر در هر یک از دو رشته نسبت به یکدیگر در دانشگاه هاي معتبر رو به فزونی است. به عنوان مثال دروسی مانند معماري منظر در رشته طراحی شهري دانشگاه هاي جورجیاتک ، ملبورن و برکلی تدریس می شود و در مقابل دروس طراحی شهري یا نظریه طراحی شهر ي در رشته معماري منظر دانشگاههاي ملبورن، تورنتو و تگزاس جزء واحدهاي ارائه شده است - رزاقی اصل و دیگران ، . - 96-7 :1388
در ادامه، تلاش ها در م جامع علمی و ح رفه اي دو رشته براي یافتن زمینه هاي مشترك و راهکارهاي تعامل این دو به نتایج خوبی رسیده است. به نظر می رسد طراحی مبتنی بر بومشناسی2 یکی از فرص تهاي همکار ي دو رشته است . - Ellis, 2015: 303 - متیو هینز در مقاله خو د با عنوان "یافت ن وجوه مشترك بین شهرسازي نوین و شهرسازي منظرگرا"، دو جنبش برجسته در طراحی شهري و معماري منظر به مشابهت هاي کلیدي بین این دو جنبش اشاره دارد که هر دو جنبش به معضل رشد بی رویه حومهاي به عنوان چالش معاصر شه رها توجه دارند. هر دو به این عقیده پایبندند که در طراحی، طرح کلی را به ص ورت یک چارچوب کلی ارائه می دهند و جزئیات را ب ه سایر طراحان و سازندگان واگذار میکنند.
حتی وي معتقد اس ت که هر دو جنبش به ایجاد چارچوبهاي نظارتی و سازمانی علاق همندند، فقط شیوه اعمال آن در هر دو با یکدیگر متفاوت است . - Heins, 2015 - توجه به تعامل و امکان همکاري دو رشته در ایران نیز مدنظر محافل علمی بوده است ب ه عنوان مثال پژوهش رزاقی اص ل و دیگران به پیشنهاد سازوکاري براي رفع ابهام معماران منظر و طراحان شهري د ر حوزههاي مشترك میپرداز د .
بر اساس این پژوهش، بررسی تطبیقی - تحلیلی سوابق موضو ع در خصوص تداخل و آمیختگی مبانی و رویکر دهاي دو رشته معماري منظر و طراحی شهري حاکی از آن اس ت که صاحبنظران، عمده دلایل این تداخل را در قالب دستهها ي"اشتراکات فراوان نظري و عمل ی"،" بروز رویکردهاي میانی دو ر شته "و"گسترش حیطه و نوع فع الیتهاي دو رش ته "عنوان کرد هاند - رزاقی و دیگ ران، . - 1388 این حرکتها را می توان در نشست هاي علمی در عرصه دانشگاهی نیز دنبال کرد؛ به عنوان مثال در نش ستی که یراًاخ د ر دانشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهش تی با عنوان "حرفه معماري منظر و رویارویی با معضلات شهر ي" برگزار شد، زمینه هاي تعامل م یان این رشته با طراحی شهري نیز مطرح شد.
درحالیکه نقطه ثقل در معم اري منظر قانونمندي طبیعت و مباحث زیست محیطی است، نقطه ثقل در طراح ی شهري قانونم ندي حاکم بر ج امعه، تغییر و ت حولات اجتماعی را شامل می ش د. بنابراین تفاوت هاي دو رشته در برنامه درسی و حرفه باعث مکمل شدن و رفع نیازها و خلاءهاي یکدیگر در راستاي رسیدن به نتیجه اي جامع و کامل شده است .3 این پژوهش جهت بررسی امکان همکاري هم افزایانه دو رشته طراحی شهري و معماري منظر از مفاهیم مشترك دو ر شته کمک گرفته است.
زیرساخت سبز خود مفهومی است که به عنوان یکی از زمینههاي تفاهم دو رشته مطرح ش ده است - Kullma nn, . 2015 - این پژوهش از منظر توجه به مسئله فعالیت ج داگانه رشته ها ي علوم محیطی نظیر معماري منظر و طراحی شهري در آموزش رسمی جزء معد ود پژوهش هایی است که در کش ور انجام شده است و از منظر توجه به وجوه مش ترك محصولات طراحی دو رشته در دروس عملی - کارگاهها - و پایا ننامهها، نوآوري در پژوهش بینرشتهاي محسوب میشود.
-2 رو ش تحقیق
روش پ ژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است. در گام اول با مطالعه اسنا دي، سابقه و اهداف بکارگیري مفهوم زیرساخت سبز در محصولا ت طراحی دو رشته در قالب پروژههاي کارگاهی ، و همچنین پایاننامههاي موجود در دانشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهشتی بررسی شده است . سپس، در گام دوم تحلیل دادهها از طریق تحلیل محتواي پایان نامه ها و مطالعه تطبیقی دادهها ي به دست آمده از محصولات خروجی این دانشکد ه موجود در دو رشته با بهرهگیري از روش استدلال منطقی انجام شده است.
دلایل انتخاب محصولات خروجی از پایان نامه ها و کارگاه هاي طراحی د انشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهشتی را می توان در این امر جست که دانشگاه ش هید بهشتی از جمله اولین دانشگاه هاي کشور ا ست که محمل مناسبی را براي حضور دو رشته ط راحی شهري و معماري منظر در قالب دو گروه آموزشی جداگان ه و مستقل فراهم آورده است. هر یک از این دو رشته قطب علمی منحصر بفردي در کشور را شکل دادهاند که بر جریانها و حرکتهاي علمی این دو رشته در کشور تأثیر فراوانی دارند.
ازاین رو در این پژوهش از پتانسیل موجود در آموزش کارگاههاي طراحی و همچنین پایاننامههاي دانش جویان کارشناسی ارشد دو رشته در دانشکده معماري و شهري این دانشگاه استفاده شده است، تا مفهوم زیرساخت به عنوان یکی از زمینه هاي مشترك بین دو رشته در برنامه درسی آموزش رسم ی جستجو شود تا گام اولیه اي براي شکل گیري همکاري هاي بیش تر اساتید و دان شجویان دو رشته در دانشکده و تقویت بیشتر این دو رشته در عرصه حضور علمی د ر کشور و جهان باشد.
-3 مبانی نظري
-1-3 تعریف زیرساخت سبز و تاریخچه و رویکردها
ظهور ش هر مدرن با شعار جدایی بین فرم و عملکرد، در تعریف عمومی از زیرساخت شهري نیز اثر گذاش ت. از این دو ران به بعد تلقی از نظام هاي زیرساختی شهر، سیستم هاییصرفاً خدماتی بوده و هی چ کاربرد فرهنگی یا زیباشناخت ی از آنها انتظار نمیرفت. زشتی هاي این سیستم هاي زیرساخت شهري با فرار از مراکز شهرها و ه جوم به حومه ها - جایی که هنوز ارتباط با طبیعت حفظ شده بود - تخفیف می یافت و برنامه ریزي کاربري زمین - رویکرد سنتی ش هرسازي - با طرح هاي جامع شهري به ایده جدایی بین دو جهان سودمدارانه1 و طبیعی2 جامعه عم ل پوشانید. تا اینکه سیستم هاي زیرساختی شهر که قرار بود در حیاط پشتی پنهان نگه داشته شوند، به حیاط جلویی نیز رسوخ پیدا کردند و منظر طبیعی و زیبایی حومه ها را نیز پاره پاره، ت خریب و یکنواخت کردند.
