بخشی از مقاله
چکیده
پژوهشی که پیش روست، با هدف ارزیابی شاخصهای مدیریت دانش در کتابخانه دیجیتال نور وابسته به مرکز تحقیقات علوم اسلامی در قم انجام شده است. در این پژوهش پیمایشی براساس پرسشنامه های موجود و مطالعات لازم در زمینه مدیریت دانش، پرسشنامهای طراحی و بین کارکنان کتابخانه دیجیتال نور پخش شد. این پرسشنامه شامل 32 سؤال است که در 4 قسمت طراحی شده و هر قسمت پاسخگوی یکی از زیرساختهای مدیریت دانش در این پژوهش میباشد. داده ها نشان داد که میانگین میزان کاربست مؤلفههای »خلق دانش« ، »تسهیم دانش«، »بهکارگیری دانش« و »ذخیرهسازی دانش« به ترتیب با 3/17، 2/81، 2/77 و 2/66 می-باشد. همچنین میانگین مؤلفههای مدیریت دانش با توجه به مدل هیسیگ در بین کارکنان کتابخانه دیجیتالی نور 2/852 است. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، در کتابخانه دیجیتالی نور وضعیت خلق دانش و تسهیم دانش در وضعیت مطلوب، بهکارگیری دانش در وضعیت نسبتاً مطلوب و ذخیرهسازی دانش در وضعیت نامطلوب قرار دارد.
واژه های کلیدی:مدیریت دانش، کتابخانه دیجیتال نور، خلق دانش، تسهیم دانش، به-کارگیری دانش، ذخیره دانش
مقدمه
در سال های اخیر، مدیریت دانش در مرکز توجه کتابخانه ها قرار گرفته است. انتشارات علم اطلاعات و دانش شناسی، بطور روزافزونی، مقالات مدیریت دانش را منتشر می کنند . کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی با ورود به محیط الکترونیکی، با وظایف جدی دی روبرو شده اند که مهمترین آن ها، حرکت از الگوی سنتی به سوی کتابخانه های دیجیتال و تغییر نقش کتابداران به کتابدار دیجیتال و یا مدیر دانش می باشد .[8] امروزه سازمان ها به اهمیت مدیرت دانش پی برده اند و درصدد اجرای آن هستند. دانش در سازمان های امروزی به عنوان کلید مؤفقیت شناخته می شود و مدیران به این مهم رسیده اند که یکی از مهمترین راه های تحقق اهداف سازمانی، مدیریت صحیح دانش است. کتابخانه ها نیز در این میان مستثنی نیستند و به عنوان سازمانی دانش محور شناخته می شوند.
از طرفی کتابخانه های دیجیتالی هم تلاش کرده اند تا با شیوه ای مدرن، دانش خود را مدیریت کرده، اشاعه داده و دسترسی به آن را با سرعت بیشتری فراهم آورند .[6]در این پژوهش، با بررسی زیرساخت های چهارگانه مدیریت دانش، بر اساس مدل هیسیک نحوه به کارگیری مؤثر مدیریت دانش را در کتابخانه های دیجیتالی، مورد مطالعه قرار داده و نقش مدیریت دانش برای توسعه و تقویت این نوع کتابخانه ها، با توجه به ماهی ت آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. لذا مسئله اصلی مورد نظر در این تحقیق این است که در کتابخانه دیجیتال نور وابسته به مرکز تحقیقات علوم اسلامی در قم، وضعیت زیرساخت های مدیریت دانش چگونه است که با پرسش های زیر به این مسأله پرداخته می شود.
پرسش یک: وضعیت خلق دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسش دو: وضعیت تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسش سه: وضعیت به کارگیری دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسش چهار: وضعیت ذخیره سازی دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
در این زمینه مطالعات زیادی انجام شده، که به مواردی از آن ها در ادامه اشاره می گردد. پازوکی به بررسی تحقیقات صورت گرفته در زمینه مدلهای آمادگی پذیرش مدیریت دانش در سازمانها و تحقیق در مورد پیشینه مدیریت دانش و ارتباط آن با کتابخانهها و بهخصوص کتابخانههای دانشگاهی پرداخته است .[3] حسینایی وضعیت مدیریت دانش در کتابخانههای مرکزی دانشگاههای دولتی شهر تهران بر اساس هشت مؤلفه مدل پایههای ساختمان دانش - شامل اهداف، شناسایی، کسب، توسعه، تسهیم، نگهداری، استفاده و ارزیابی دانش - را مورد ارزیابی قرار داد و نش ان داد ک ه وض ع ی ت مدیریت دانش بر مبنای مدل ذکر شده، در کتابخان هه ای م رک زی دانشگاههای دولتی شهر تهران در مجموع کمتر از حد متوسط است.
همچنین میان ابعاد اهداف دانش، شناسایی دان ش، کس ب دان ش، توسعه دانش و استفاده دانش در کتابخانههای مرکزی تفاوت معن ی-داری وجود دارد و میان ابعاد تسهیم دانش، نگهداری دانش و ارزیابی دانش میان کتابخانه های مرکزی تفاوت معنیداری وجود ندارد .[4] حسینزاده، شعبانی و سیادت نشان دادند که میانگین میزان کاربست مؤلفههای »خلق دانش« و »بهکارگیری دانش« در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به ترتیب با 3/012 و 2/96 بالاتر از متوسط و »ذخیره دانش« و »نشر دانش« به ترتیب با 2/51 و 2/71 در حد پایینتر از متوسط قرار دارد. همچنین میزان کاربست مؤلفه-های مدیریت دانش مدل با میانگین2/80 در حد پایینتر از متوسط است.
آنها بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، به این نتیجه رسیدند که دانش ضمنی از طریق ارتباطات بین افراد بهویژه ارتباطات غیررسمی در کتابخانه منتقل میشود و کتابخانه باید از ارتباطات غیررسمی بین کارکنان حمایتهای لازم را انجام دهد .[5] محمدی استانی، شعبانی و رجاییپور به این نتیجه رسیدند که امکان پیاده-سازی مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاهی شهر اصفهان بر پایه مدل بکوویتز و ویلیامز پایینتر از اندازه متوسط - 19/36 - است و پیادهسازی آن نیز بطور یکسان وجود ندارد. افزون بر این، اختلاف دیدهشده میان میانگین آزمودنیها بر پایه عاملهای جمعیتشناختی جنسیت، رشته تحصیلی، سابقه اشتغال، سطح تحصیلات، نوع کار و نوع کتابخانه تفاوت معنیداری وجود ندارد - P< 0,05 - ، ولی، در متغیر سطح تحصیلات در مؤلفه تسهیم و ارزیابی دانش، تفاوت معنیداری وجود دارد .[9]
- P>0,05 - محمودی، دیانی و پریرخ به این نتایج دست یافتهاند که برنامههای مدیریت دانش در کتابخانهها به صورت مطلوب اجرا نمیشود، میانگین نمرات مدیریت دانش و همچنین ابعاد مدیریت دانش در حد متوسط میباشد. در رابطه با فعالیتهای فردی و سازمانی کتابداران در راستای مدیریت دانش، مانند شرکت در جلسات رسمی و غیررسمی سازمانی، برگزاری و شرکت در دورههای آموزشی، شرکت در همایشهای علمی و حرفه-ای و نیز انتقال و تسهیم دانش در قالب نگارش مقاله و ارائه پیشنهادات، اطلاعات پرسشهای باز و سیاهه وارسی نشان داد، مشارکت کتابداران در این فعالیتها نیز اندک است .[10]
غلامی و دیگران نشان دادند که در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان هر شش مؤلفه مدیریت دانش - سیاستها و راهبردها، سیستمهای رهبری، سیستم تشویق و پاداشدهی، سیستم خلق و تحصیل دانش، سیستم آموزش و سیستم ارتباطی مدیریت دانش - ، کمتر از سطح متوسط بوده است و در خصوص مؤلفههای سیاستها و راهبردها، سیستمهای رهبری و سیستمهای تشویق و پاداشدهی مدیریت دانش بر حسب مدرک تحصیلی در سطح معنیدار بوده است، اما در خصوص سایر مؤلفهها بر حسب سابقه خدمت و سن پاسخگویان معنیدار نبوده است . با توجه به یافتههای پژوهش به نظر میرسد به-کارگیری مؤلفههای مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بنابر دلایلی از جمله عدم وجود دستورالعملها و خطمشیهای مدون و حمایت مسئولین، به صورت غیرعلمی میباشد .[7]
حیدری و کریمیان در مطالعه کتابخانه دیجیتال مجلس شورای اسلامی با تمرکز بر سه مؤلفه مهم مدیریت دانش، یعنی نیروی انسانی، فنآوری - اعم از سختافزار و نرمافزار - و فرآیند اجرای کار مورد بررسی قرار گرفتهاست .[6]در این زمینه در خارج از کشور نیز کارهایی صورت گرفته است که می توان به این موارد اشاره کرد؛ چن1 در پژوهش خود به این نتیجه رسیده که کتابخانه های دیجیتال نشان دهنده شکل جدیدی از فن آوری اطلاعات است که در آن مدیریت محتوا، ارائه خدمات و تأثیر اجتماعی، به اندازه پیشرفت فن آوری مهم است. علاوه بر این،محققان کتابخانه دیجیتال نیاز به دسترسی به انتقال اطلاعات با ایجاد مدیریت دانش دارند .[1]
ایسلام و آیکدا2 نیز دریافته اند که هم پوشانی قابل توجهی میان مدیریت دانش و کتابخانه دیجیتال وجود دارد و یک فرآیند مدیریت دانش عمومی از کسب، سازماندهی، ذخیره و بازیابی و اشاعه دانش به وسیله دریافت بازخورد می تواند به صورت مناسبی در کتابخانه دیجیتال راه اندازی شود.واضح است که ادغام مدیریت دانش می تواند ارزش ایجاد ی ک فرهنگ ایجاد دانش و ترویج فرهنگ مدیریت دانش، و در نهایت، به افزایش بازدهی سازمان، کمک کند. همچنین بهبود بهره وری و حصول اطمینان از بهره وری بیشتر و رضایت کاربر در کتابخانه را در پی دارد .[2]با مروری در پیشینه ها در می یابیم که با توجه به مطالعات انجام شده، در زمینه مدیریت دانش در کتابخانه های دیجیتالی کار شاخصی انجام نشده که زیرساخت های مدیریتی دانش را بررسی نماید.
یافتهها
پرسش اول: وضعیت خلق دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسش های 1 تا 8 پرسشنامه مربوط به اندازه گیری شاخص خلق دانش در کتابخانه دیجیتالی نور است. مجموع پاسخ های داده شده به هشت سؤال نشان می دهد که از مجموع 200 پاسخ، 24 پاسخ کاملاً مخالف، 33 پاسخ مخالف، 53 پاسخ بدون نظر، 66 پاسخ مؤافق و 24پاسخ کاملاً مؤافق را نشان می دهد. یعنی بیشترین درصد مربوط به مؤافق و کمتریدرصدن مربوط به کاملاً مخالف و کاملاًمؤافق بوده است.همچنین، در پاسخ به پرسش اول پژوهش مبنی بر وضعیت خلق دانش در کتابخانه دیجیتالی نور، نتایج موجود در جدول 1 شامل شاخص های مرکزی و پراکندگی این متغیر، به دست آمده است.با توجه به جدول 1 که شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیر خلق دانش را نشان می دهد، میانگین این متغیر در نمونه گرفته شده 3,17 و انحراف از معیار آن 0,816 به دست آمده است. همچنین کمترین نمره نظردهی افراد در خصوص خلق دانش در کتابخانه دیجیتالی نور 1,75 و بیشترین نمره 4,38 بوده است.
پرسش دوم: وضعیت تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسشهای 9 تا 16 پرسشنامه مربوط به اندازه گیری شاخص تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور است. پاسخ های داده شده به هشتسؤال نشان می دهد که از مجموع 200 پاسخ، 38پاسخ کاملاً مخالف، 50 پاسخ مخالف، 40 پاسخ بدون نظر، 64 پاسخ مؤافق و8 پاسخ کاملاً موافق را نشان می دهد. یعنی بیشترین درصد مربوط به موافق و کمترین درصدمربوط به کاملاً موافق بوده است. شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیر تسهیم دانش، در جدول 2 نشان داده شده است با توجه به جدول 2 که شاخص های مرکز ی و پراکندگی متغیر تسهیم دانش را نشان می دهد ، میانگین این متغیر در نمونه گرفته شده 2,77 و انحراف از معیار آن 0,953 بدست آمده و کمترین نمره نظردهی افراد در خصوص تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور 1,00 و بیشترین نمره 4,25 بوده است.
پرسش سوم: وضعیت به کارگیری دانش در کتابخانه دیجیتالی نور چگونه است؟
پرسش های 17 تا 24 پرسشنامه مربوط به اندازه گیری شاخص تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور است. در مجموع، پاسخ های داده شده به هشت سؤال نشان می دهد که از مجموع 200 پاسخ، 29پاسخ کاملاً مخالف، 54 پاسخ مخالف، 54 پاسخ بدون نظر، 19 پاسخ مؤافق و 2پاسخ کاملاً مؤافق را نشان می دهد. یعنی بیشترین درصد مربوط به مخالف و بدون نظر و کمترین درصد به ترتیب ربوطم به کاملاً مؤافق و مؤافق بوده است شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیر به کارگیری دانش، در جدول 3 آمده است.با توجه به جدول 3 که شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیر بکارگیری دانش را نشان می دهد، میانگین ای ن متغیر در نمونه گرفته شده 2,81 و انحراف از معیار آن 0,904 به دست آمده و کمترین نمره نظردهی افراد در خصوص به کارگیری دانش در کتابخانه دیجیتالی نور 1,12 و بیشترین نمره 4,25 بوده است.
پرسش چهارم: وضعیت ذخیره سازی دانش در کتابخانه نور چگونه است؟
پرسش های 25 تا 32 پرسشنامه مربوط به اندازه گی ری شاخص تسهیم دانش در کتابخانه دیجیتالی نور است. پاسخ های داده شده به هشت سؤال نشان می دهد که از مجموع 200 پاسخ، 24پاسخ کاملاً مخالف، 73 پاسخ مخالف، 54 پاسخ بدون نظر، 44 پاسخ مؤافق و 5 پاسخ کاملاً مؤافق را نشان می دهد. یعنی بیشترین درصد مربوط به مخالف و کمترین درصدمربوط به کاملاً مؤافق بوده است.در پاسخ به پرسش چهارم پژوهش مبنی بر وضعیت ذخیره سازی دانش در کتابخانه دیجیتالی نور، نتایج موجود در جدول 4 ذکر شده است.در جدول فوق که شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیر ذخیره سازی دانش را نشان می دهد ، میانگین این متغیر در نمونه گرفته شده 2,66 و انحراف از معیار آن 0,694 بدست آمده و کمترین نمره نظردهی افراد در خصوص ذخیره سازی دانش در کتابخانه دیجیتالی نور 1,50 و بیشترین نمره 3,88 بوده است.
بحث و نتیجهگیری
پاسخ های کارکنان کتابخانه دیجیتالی نور به هشت سؤال مربوط به زیرساخت خلق دانش، نشان میدهد که بیشترین درصد مربوط به افراد موافق و کمتریندرصد مربوط به افراد کاملاً مخالف وکاملاً موافق بوده است. همچنین، طبق جدول1 مشخص می شود که میانگین به ماکزیمم نمره نزدیک تراست و این ها می تواند دلیلی بر مطلوب بودن وضعیت خلق دانش در این کتابخانه باشد.فراوانی پاسخ های کارکنان کتابخانه دیجیتالی نور به هشت سؤال مربوط به زیرساخت تسهیم دانش، نشان می دهد که بیشترین درصد مربوط به افراد موافق و کمتریندرصد مربوط به افراد کاملاً موافق بوده است. از آن جا که بیشترین درصد موافق هستند، پس تسهیم دانش نیز در این کتابخانه از جایگاه خوبی برخوردار است.از سوی دیگر، داده های جدول 2 نشان می دهد که میانگین به ماکزیمم نمره نزدیک تراست که این هم خود دلیلی بر خوب بودن وضعیت تسهیم دانش در این کتابخانه می باشد.
پاسخ های کارکنان کتابخانه دیجیتالی نور به هشت سؤال مربوط به زیرساخت به کارگیری دانش، نشان می دهد که بیشترین درصد مربوط به افراد مخالف و بدون نظر و کمترین درصد به ترتیب مربوط به افراد کاملاً موافق و موافق بوده است. با توجه به جدول 3 می بینیم که میانگین به ماکزیمم نمره نزدیک تراست که این هم خود دلیلی بر خوب بودن جایگاه به کارگیری دانش در این کتابخانه می باشد.فراوانی پاسخ های کارکنان کتابخانه دیجیتالی نور به هشت سؤال مربوط به زیرساخت تسهیم دانش، نشان می دهد که بیشترین درصد مربوط به افراد مخالف و کمتریندرصد مربوط به افراد کاملاً مؤافق بوده است. با توجه به جدول 4 مشاهده می شودکه میانگین به مینیمم نمره نزدیک تراست پس متأسفانه به این نتیجه می رسیم که به کارگیری دانش در این کتابخانه از جایگاه خوبی برخوردار نیست . با توجه به یافتههای مرتبط با هر پرسش، خلاصه نتایج حاصل از بررسی پرسش های پژوهش، در جدول 5 آمده است.
