بخشی از مقاله
چکیده
شرکتهای خانوادگی بهعنوان یکی از رایجترین نوع از انواع شرکتهای فعال در محیط اقتصادی کشورهای مختلف ازجمله ایران محسوب میشوند. با توجه به اهمیت این نوع شرکتها، در این پژوهش به بررسی رابطه بین ساختار مالکیت و نیز کیفیت حسابرسی بهعنوان یکی از بازوهای حاکمیت شرکتی، با مدیریت سود پرداخته شده است. جهت اندازهگیری کیفیت حسابرسی از شاخص تجربه حسابرس، بهمنظور سنجش ساختار مالکیت از معیار مالکیت خانوادگی و جهت اندازهگیری مدیریت سود، از دو شاخص مدیریت واقعی سود و مدیریت حسابداری سود استفاده شده است. با استفاده از نمونه شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران و با استفاده از مدل رگرسیون، نتایج تحقیق مبین این موضوع است که حضور مالکان خانوادگی سبب افزایش مدیریت حسابداری سود میشود. همچنین نتایج مبین کاهش مدیریت حسابداری سود درنتیجه افزایش کیفیت حسابرسی میباشد. به عبارتی نتایج تحقیق نشان میدهد با افزایش مالکیت خانوادگی و نیز کیفیت حسابرسی، کیفیت گزارشگری مالی به ترتیب کاهش و افزایش مییابد.
واژههای کلیدی: مالکیت خانوادگی، کیفیت حسابرسی، تجربه حسابرس، مدیریت واقعی سود، مدیریت حسابداری سود
1. مقدمه
امروزه سرمایهگذاران برای اخذ تصمیمات سرمایهگذاری اقدام به تجزیه و تحلیل سهام موجود در بازار سرمایه نموده و یکی از منابع اطلاعاتی مورد استفاده آنها گزارشهای مالی شرکتهای مزبور میباشد. در تهیه صورتهای مالی از استانداردهای حسابداری استفاده میشود. لیکن در برخی موارد ممکن است گزارشهای مزبور مطابق با سیاستهای مدیریت تهیه گردد. این عمل که منجر به تغییر صورتهای مالی مطابق با خواست مدیریت شرکت میگردد، بهعنوان مدیریت سود شناخته میشود - نورمن، . - 2013 همچنین، ساختار مالکیت شرکتها میتواند بسیار متنوع باشد و طیف وسیعی از سهامداران حقیقی و حقوقی میتوانند در این ساختار ایفای نقش کنند. حضور سهامداران حقیقی از یک خانواده یا فامیل با در اختیار داشتن درصد بالای سهام و یا حضور آنها در هیئتمدیره به نوعی خانوادگی بودن مالکیت شرکت را نشان میدهد - اندرسون، . - 2003
در شرکتهای خانوادگی به علت وجود سهامدار عمده حقیقی و یا وجود اعضای خانواده در هیئتمدیره، ممکن است سایر سهامداران این گمان را داشته باشند که منافع خانواده، بهعنوان یکی از اصلیترین ارکان تصمیمگیری برای شرکت، بر منافع سایر سهامداران در اولویت قرار گیرد. به دلیل مشکلات نمایندگی در چنین شرکتهایی، وقوع مدیریت سود در چنین شرکتهایی محتمل به نظر میرسد. در شرکتهای خانوادگی ممکن است به دلیل ساختار مالکیت خاص این شرکتها، حفظ منافع خانواده بر حفظ منافع سهامداران جزء ارجحیت یابد، درنتیجه به دلیل اینکه سهامداران جزء کمتر به اطلاعات مهم و اساسی شرکت دسترسی دارند، همواره احساس میشود که منافع این گروه به خصوص در بلندمدت، در معرض خطر قرار گیرد. نبود شاخصی مناسب برای شناسایی شرکتهای خانوادگی و لزوم توجه بیشتر و عمیقتر در ساختار مالکیت شرکتها، همچنین مطالعات بسیار محدود در این مورد در ایران، ضرورت انجام پژوهش در مورد شرکتهای خانوادگی در بازار سرمایه کشور را مشخص میکند.
با توجه به تنوع شرکتهای خانوادگی در محیط تجاری ایران و نیز با عنایت به اهمیت کیفیت گزارشگری مالی، در این پژوهش به بررسی رابطه ساختار مالکیت و مدیریت سود و نیز نقش کیفیت حسابرسی در بین این دو متغیر پرداخته میشود. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، یک پژوهش توصیفی با تأکید بر روابط همبستگی است، زیرا از یک طرف وضع موجود را بررسی میکند و از طرف دیگر، رابطه بین متغیرهای مختلف را با استفاده از تحلیل رگرسیون، تعیین مینماید علاوه بر این، در حوزه مطالعات پس رویدادی - استفاده از اطلاعات گذشته - قرار میگیرد و مبتنی بر اطلاعات واقعی صورتهای مالی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران و سایر اطلاعات واقعی است؛ که با روش استقرایی به کل جامعه آماری قابلتعمیم خواهد بود.
2. مفهوم ساختار مالکیت
ساختار مالکیت عبارت است از ارکان تشکیلدهنده مالکیت شرکت. در این پژوهش از شاخص مالکیت خانوادگی در مقابل سایر گونههای شرکت، بهعنوان ساختار مالکیت استفاده شده است. بهطور کلی شرکتهای خانوادگی بدین صورت تعریف شدهاند: شرکتهایی که یک یا چند خانواده بخصوص، در اجرای سیاستهای کلی و راهبردی شرکت، نقش کلیدی ایفا میکنند. ساختار مالکیت شرکتها میتواند بسیار متنوع باشد و طیف وسعی از سهامداران حقیقی و حقوقی میتوانند در این ساختار ایفای نقش کنند. یکی از رایجترین انواع مالکیت در محیط اقتصادی ایران، مالکیت خانوادگی میباشد. در شرکتهای خانوادگی عموماً بخش زیادی از سهام در اختیار یک یا چند سهامدار عمده حقیقی از اعضای یک خانواده است و اعضای خانواده در پستهای مدیریتی و عملیاتی مشغول کار هستند. همچنین در چنین شرکتهایی، سهامداران عمده نیز میتوانند از طریق کنترل رفتار مدیران بر روی تصمیمات و فعالیتهای شرکت تأثیرگذار باشند. طبق پژوهشهای انجام شده، مشخص شده اگر میزان سهم مدیران از حدی بیشتر باشد، میتواند این انگیزه را در آن ایجاد کند تا وضعیت مالی و عملکرد مطلوبتری را ارائه دهند - محمدی، - 1388
3. فرضیههای و جامعه آماری تحقیق
در این پژوهش متناسب با اهداف پژوهش، 3 فرضیهها تدوین و ارائه شده است.
· فرضیهی :1 بین ساختار مالکیت - مالکیت خانوادگی در مقابل غیر خانوادگی - و مدیریت سود حسابداری رابطه معنیداری وجود دارد.
· فرضیهی :2 بین ساختار مالکیت - مالکیت خانوادگی در مقابل غیر خانوادگی - و مدیریت سود واقعی رابطه معنیداری وجود دارد.
· فرضیهی :3 بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود واقعی رابطه معنیداری وجود دارد. در پژوهش حاضر برای تعیین نمونه آماری، از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است. بدین منظور آن دسته از شرکتهای جامعه آماری که شرایط زیر را دارا باشند بهعنوان نمونه آماری انتخاب و مابقی حذف میشوند.
· سال مالی شرکت منتهی به تاریخ پایان اسفند ماه هر سال باشد.
· شرکت طی دوره مورد بررسی تغییر سال مالی نداده باشد.
· شرکتهای تحت بررسی جزء شرکتهای سرمایهگذاری، هلدینگ، واسطهگری مالی و بیمه نباشند.
· اطلاعات و دادههای آنها در دسترس باشد. با توجه به شرایط و محدودیتهای فوق، از بین شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران در مجموع 135 شرکت بهعنوان نمونه آماری پژوهش انتخابشده است.
4. متغیرهای تحقیق و نحوه محاسبهی آنها
در این پژوهش، مالکیت خانوادگی و کیفیت حسابرسی متغیرهای مستقل بوده و مدیریت سود - حسابداری و واقعی - ، بهعنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، عامل فرصت رشد، سودآوری و اندازه شرکت نیز بهعنوان متغیرهای کنترلی در نظر گرفتهشدهاند.
1.4 مالکیت خانوادگی
در این پژوهش، شرکتهایی خانوادگی تلقی میشوند که دست کم بیست درصد از سهام آنان به صورت فردی یا گروهی در دست اعضای خانواده باشد - نمازی و محمدی،. - 1389 از این رو در پژوهش حاضر، اگر شرکتی ویژگی فوق را داشته باشد، خانوادگی تلقی شده و عدد یک را میپذیرد و در غیر این صورت عدد صفر به آن اختصاص داده میشود.
2.4 کیفیت حسابرسی
