مقاله سازمان یادگیرنده ضرورتی اجتناب ناپذیر برای سازمان های آموزشی

بخشی از مقاله

چکیده

در ادبیات علمی امروز سازمان یادگیرنده یکی از نظریههایی است که با هدف مدیریت اثربخش آموزش و یادگیری در سیستمهای انسانی مطرح شده است. اساس سازمانهای یادگیرنده، رویکرد سیستمی به مقوله آموزش و یادگیری است که در نهایت با رویکردی راهبردی، افزایش میزان سازگاری یک سیستم را در پی داشته باشد. نظریه سازمان یادگیرنده در خصوص طراحی و مدیریت سازمانها برای بقاء در دنیای به شدت در حال تغییر، ایدههایی ارائه میدهد که توانایی یادگیری و انطباق را ضرورتی اجتناب ناپذیر برای موفقیت سازمانها میداند. نظریهپردازان سازمان های یادگیرنده معتقدند در هر سازمان اجتماعی می توان با اتکاء به پنج اصل" قابلیت فردی، مدلهای ذهنی، آرمان مشترک، یادگیری تیمی و تفکر سیستمی" یادگیری را در همه عناصر و اجزاء سیستم به طور مستمر و مداوم نهادینه ساخت. در این مقاله، سعی شده است تا ابعاد مختلف مفاهیم مذکور، به اختصار معرفی و تحلیل شود و جنبههای کاربردی آن مورد توجه قرار گیرد. روش تحقیق حاضر به روش کتابخانهای با استفاده از منابع مختلف میباشد.

کلمات کلیدی: یادگیری، یادگیری سازمانی، سازمان یادگیرنده

-1 مقدمه

باتوجه به تغییرات و پویاییهای محیطی که درعصر حاضر وجود دارد، ادارهی سازمانهای امروزی امری بسیار پیچیده شده است. راهکارهایی که برای اداره سازمانها درگذشته به کارمیرفت، دیگر کارآیی خود را از دست دادهاند. بنابراین، برای مقابله با این موضوع درحوزه مدیریت نیز ما همواره شاهد اندیشه های جدیدی هستیم. لازمهی اجرای چنین اندیشههایی آن است که سازمانها، تحولات اساسی درشیوههای مدیریتی و آموزشهای سنتی خود به وجود بیاورند، تا همواره آمادهی یادگیری و پذیرای تفکرات نوین برای سازگاری با تغییرات باشند. یکی از این اندیشههای نوین مدیریتی که در آن تأکید بر یادگیری و سازگاری مداوم است »سازمان یادگیرنده« نام دارد - بنیسی و اسماعیلی لهمه،1389؛ ستاری، نامور، و رضایی زارچی، . - 1390
آری کسب و کارهای امروزی در معرض تغییرات ناپیوستهاند. سرعت تغییرات صنعتی- اقتصادی و اجتماعی در فضاهای سازمانی تأثیرات شگرفی را ایجاد کرده است. دیگر، مدیران برای ورود به بازارهای جهانی و حفظ موقعیت فعلی خود ناگزیرند دانشهای جدیدی کسب کنند که تا کنون از پرداختن به آن اجتناب کرده و یا توجهی جدی به آن نکردهاند - کریمیان کریمی، . - 1385

امروزه در هزاره سوم، موفقترین سازمانها، سازمانهای یادگیرنده هستند. سازمان های یادگیرنده پدیدهای هستند که با شروع دهه 90 میلادی مطرح شدند. علت پدیدار شدن چنین سازمان هایی، شرایط، نظریهها و تغییر و تحول در محیطهای سازمانی قبل از دهه مذکور بود، به گونهای که در تمام سازمانها تلاش گستردهای را برای بقای خود آغاز کرده بودند و برای آنکه بتوانند خود را در محیط پرتلاطم اطراف خود حفظ کنند، میبایست از قالب غیر پویا خارج و به سمت سازمان یادگیرنده متحول شوند. یعنی در ساختار و اساس خود تغییرات عمیقی ایجاد نمایند - نژاد ایرانی، سید عباس زاده و اصغری، . - 1389

آموزش و پرورش نیز به عنوان یک سازمان گسترده، یکی از مراکزی است که مسؤولین و سیاست گذاران آن همگام شدن با پیشرفتهای سریع عصر جدید را وجهه همت خود قرار دادهاند و به نظر می رسد موضوع سازمانهای یادگیرنده در ارتباط با سازمان های آموزشی از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. این سازمانها باید بتوانند خود را با پیشرفتهای سریع تکنولوژی و فنآوری همگام سازند تا نیروهایی را تربیت کرده و تحویل جامعه بدهند که کارآمد بوده و از عهده حل مسائل جامعه برآیند. در حال حاضر نیاز به مدیرانی که دارای شایستگی های فردی و اجتماعی و تخصص و علم و دانش لازم در زمینه آموزش و پرورش باشند و همچنین کارکنانی که آگاهیهای لازم در رشتههای تخصصی خود را دارا بوده و دانش خود را به طور مرتب به روز کرده و آخرین اطلاعات را در زمینه رشته تخصصی خود داشته باشند، کاملاً محسوس میباشد و در صورت عدم توجه به این نیاز، جامعه در آینده با معضلاتی مواجه خواهد شد که مقابله با آن بسیار مشکل خواهد بود. با وجود عوامل متغیر امروزی، بقا و رشد و پیشرفت سازمانها منوط به آگاهی گسترده از عوامل محیطی است. فقدان اطمینان از عوامل محیطی به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نیازهای روزافزون جوامع، موجب پیدایش سازمانهای یادگیرنده شده است - ملکی آواسین و قلنجی تبریزی، . - 1389

نهادآموزش وپرورش مرکز ایده، خلاقیت و رشد میباشد؛ به شرط این که دارای خصائص سازمان یادگیرنده باشد. امروزه سازمانها با تغییر و تحولات سریع و شگرفی روبرو هستند و برای بقای خود باید همزمان با این تغییر و تحولات تغییرکنند. برای همراه شدن با این تحولات، مدیران و کارکنان سازمانها باید دانش وآمادگیهای لازم را کسب کنند و در همین ارتباط، موضوع سازمان یادگیرنده مطرح شده است. سازمان یادگیرنده سازمانی استکه عملکردهایش از طریق آگاه شدن بهبود یابد - الوانی ،1374، ص. - 327

در بحث پیرامون سازمان یادگیرنده، آنچه اهمیت دارد این است که چگونه میتوان به یک سازمان یادگیرنده تبدیل شد؟ برای پاسخ به این سؤال باید به مؤلفه های سازمان یادگیرنده توجه داشت. سنگه1 مبدع ایده سازمان یادگیرنده، ویژگی های آن را بر 5 اصل بنا نهاده است که عبارتند از قابلیتهای شخصی، مدلهای ذهنی، آرمان مشترک، تفکر سیستمی و یادگیری تیمی - یزدانی، ریاضی و صیادی، . - 1391 به اعتقاد سنگه، سازمان یادگیرنده سازمانی است که در آن افراد به طور مستمر در حال توسعه ظرفیتهای خود جهت تحصیل نتایج مورد انتظار هستند. محلی که الگوهای تازه فکر کردن پرورش مییابد، خواستهها و تمایلات گروهی محقق میشوند و کارکنان پیوسته می آموزند که چگونه با یکدیگر یاد بگیرند - سنگه، ترجه کمال هدایت و روشن، 1384، ص. - 10 از این رو، هدف این مقاله بررسی مفهوم، تعاریف، ویژگیها و ابعاد سازمان یادگیرنده جهت استفاده مدیران و کارکنان آموزشی می باشد. در این مقاله سعی شده است تا ابعاد مختلف مفاهیم مذکور به اختصار معرفی و تحلیل شود و جنبه های کاربردی آن مورد توجه قرار گیرد.

-2 مفاهیم نظری

-1-2 اهمیت سازمان یادگیرنده

سازمانهای جهان پیچیدهاند. امروزه باید توانایی تطابق با دگرگونیهای مداوم را برای نیل به موفقیت داشته باشند . گسترش روز افزون علوم و فنون و پیچیدهتر شدن شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و… جامعه، مطرح شدن اندیشههای نو و گوناگون، عدم اطمینان محیطی، عدم قطعیت و تغییرات و چالشهای زیاد دنیا ایجاب میکند که سازمانی با قدرت یادگیرنده و به روز رسانی خود ایجاد گردیده و خود را به فنون و استرتژیهای لازم مجهز سازند و بتوانند همگام با تحولات سریع، خود را منطبق ساخته و به موقع به محرکهای محیطی پاسخ داده و با کسب دانش و آگاهی گسترده و به شکل پویا و زنده در حوزه بهسازی و توسعهی سازمان به حیات خود ادامه دهند. ادارهی چنین سازمانهایی، خود به عنوان بزرگترین چالش مدیریت مطرح میگردد. از جمله مفاهیم نوینی که در اثر تحولات ودگرگونیهای فوق مطرح گردیده، سازمانهای یادگیرنده و یادگیری سازمانی است - یزدانی و همکاران، . - 1391

با وجود بستری متغیر وپیچیده که سازمانها در آن فعالیت میکنند، ضرورت وجود منابع توانمند جهت ماندگاری سازمان، یک واقعیت قطعی است. با وجود عوامل محیطی متحول، ماندگاری، رشد و پویایی سازمان منوط به دانش و آگاهی کامل از عوامل محیطی است . فقدان اطمینان به دلیل افزایش تغییرات محیطی - شامل : اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فرهنگی و - … و نیاز و انتظارات روز افزون انسانها، همگی سبب پیدایش مدل جدیدی به نام »سازمان یادگیرنده« شده است. چنین سازمانهایی مناسبترین راه را برای حفظ حیات، ماندگاری و رشد سازمان، »یادگیری« میدانند. بنابراین، با پیدایش عصر جدید و نوین سازمانی، امروزه تنها سازمانهایی که تفکرات بزرگ - بدون توجه به اندازه ظاهری - دارند؛ از نظر کارکردی موفق و در عرصه رقابت، پیشگیرنده و درنظام سازمان و مدیریت، پویا واثربخش می باشند، همچنین سازمانهای یادگیرنده به عنوان مقصدی برای این نظام سازمانی، ریشه در تغییرات سریع و تحولات شدید محیطی دارد که ضرورت و اهمیت آنها را تبیین می نماید - الحسینی،1380، ص. - 257

-2-2 رابطه سازمان یادگیرنده با اثربخشی و کیفیت مدارس

پژوهشها نشان میدهد که بین مؤلفههای سازمان یادگیرنده و بهبود کیفیت آموزش در مؤسسات آموزشی ارتباط مثبت و معنیداری وجود دارد - کولی1، 2002؛ ستاری و همکاران، . - 1390 بهنظر میرسد یادگیری فردی و سازمانی بهترین راه شناخت عوامل، شرایط، مقتضیات و کلیت محیط درونی و بیرونی مدرسه و اقدام اثربخش در جهت افزایش کیفیت و اثربخشی مدرسه است. این دیدگاه در چارچوب مفهوم مدرسه یادگیرنده، مفهوم سازی میشود. این مفهوم ارتباط و علاقهی خاصی به بهسازی و توسعه نیروی انسانی و یادگیری سازمانی2 دارد و بر این فرض بنا شده است که مدرسه از این طریق کیفیت و توان لازم را برای انجام دادن اثربخش و کارآمد رسالت آموزشی وپرورشی خواهد داشت . - http://www.ledew.blogfa.com -

بهره وری - موفقیت و سلامت عملکرد - = عمل + آرمان

-3-2 مفاهیم سازمان یادگیرنده و یادگیری سازمانی

قبل از پرداختن به تعریف سازمان یادگیرنده، لازم است تا با مرور بر مفاهیم یادگیری، به یادگیری سازمانی که از مفاهیم اساسی و پایه است اشاره گردد تا از این طریق، تفاوت ظریف مفاهیم مطرح شده با سازمان یادگیرنده بیان شود. از دیدگاه صاحبنظران، یادگیری سازمانی مهمترین فرصت برای ایجاد تغییر و تحول و همگام شدن با تغییرات محیطی است - کونر3، 1992، ص . - 90 ایده و فکر اصلی در یادگیری سازمانی این است که سازمانها هنگامی به اهداف خود دست مییابند که که همواره خود را با آیندهای که به طور روزافزون غیر قابل پیش بینی میشود، تطبیق دهند. رگ راونز4 که از پیشگامان مبحث تحول در سازمان است می گوید: »میزان یادگیری یک سازمان باید مساوی یا بزرگتر از میزان تغییر در محیط خارجی آن باشد.« این واقعیت همیشه وجود داشته و تفاوت آن با گذشته در سرعت تغییر و طبیعت محیط است که به طور روزافزونی غیر قابل پیش بینی است - نجف بیگی، 1386، ص. - 273

یادگیری مستمر، ویژگی کلیدی سازمانهای پاسخگو به عنوان عنصری رقابتی، استراتژیک و پویاست. علاوه براین، یادگیری سازمانی مفهومی است که به فرآیند یادگیری درون سازمانها اشاره دارد. بارها به اشتباه محققان آن را با سازمان یادگیرنده مترادف دانستهاند - جنسین5، . - 2005 در حالیکه به گفته تسانگ - 1997 - 6 سازمان یادگیرنده ساختار، و یادگیری سازمانی فرآیندی در این ساختار است. یادگیری سازمانی از یک سو یکی از ابزارهای سازمان یادگیرنده برای مقابله با چالشهای روبرو به منظور آمادگی برای تغییر و ایجاد توانایی پاسخگویی و تعریف مشکلات تجاری آینده و کسب مزیت رقابتی است - شمس، پرداختچی و ملکی، . - 1392 دنتون7 از جمله صاحبنظرانی است که برای یادگیری سازمانی، مقدمات روشنی مطرح کرده است که از جمله توجه به: نیروی کار هوشمند، ضرورت تقویت افزایش دانش به عنوان مزیت رقابتی، اعتقاد به اینکه محیط کسب و کار با سرعت در حال تغییر است و دور شدن از نظام سنتی و مبتنی بر دستور دهی است - نجف بیگی، 1386، ص. - 288
-4-2 سطوح یادگیری سازمانی

آرجریس و شون8 سه نوع یادگیری سازمانی و یا به تعبیر دیگر، سه سطح یادگیری را به شرح زیر توصیف کردهاند:

-1-4-2 یادگیری تک حلقهای:9 یادگیری تک حلقهای زمانی اتفاق میافتد که در بستر هدفها و سیاستهای جاری سازمان، خطاها کشف و اصلاح شوند. از یادگیری تک حلقه ای، سنگه با عنوان یادگیری انطباقی10، فایول و لایلز11 با عنوان یادگیری سطح پائین و میسون12 با عنوان یادگیری غیراستراتژیک نیز نام میبرند.