بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري از مهمترين فعاليت هاي انسان معاصر است که همراه با به وجود آوردن تغييراتي شگرف در سيماي زمين ، اوضاع سياسي ، اقتصادي ، روش زندگي انسان ها را دگرگون مي کند. کشور ايران به دليل دارا بودن پتانسيل هاي متنوع و گسترده همواره به عنوان يکي از کانون هاي گردشگري در قلمرو سرزميني مطرح بوده است . از همين رو ، از ميان فرصت هاي گردشگري موجود در کشور ، جاذبه هاي طبيعي و چشم اندازهاي بکر و آب و هواي مناسب ، زمينه را براي توسعه اکوتوريسم ، بيش از ديگر جنبه هاي گردشگري تقويت مي کند اکوتوريسم نوعي گردشگري مسئولانه انسان در محيط طبيعي است که علاوه بر منفعت هاي مادي و غير مادي به دنبال حفظ محيط زيست است ، و نتيجه آن برقراري پيوند ميان پايداري از ابعاد مختلف با اکوتوريسم خواهد بود (نظري، ١٣٨٨: ٢). در اين پژوهش از روشهاي کتابخانه اي ( استفاده از کتاب ها ، مقالات و... ) و ميداني (مصاحبه با افراد محلي ، کارشناسان در زمينه گردشگري و اکوتوريسم ) جهت جمع آوري اطلاعات استفاده شده است . و از مدل ها و شيوه کيفي(اشباع نظري) جهت تجزيه و تحليل اطلاعات استفاده شده است .
يافته هاي تحقيق نشان مي دهد که اين منطقه با وجود پتانسيل فراوان در زمينه اکوتوريسم ، داراي نقاط ضعف و نقاط قوت هايي نيز مي باشد و براي توسعه اکوتوريسم بايد راهبرد ها و راهکارهايي در سطوح اقتصادي ، اجتماعي – فرهنگي ، محيطي و اکولوژيکي مورد توجه قرار بگيرند.
کليد واژه ها : اکوتوريسم ، جاذبه هاي اکوتوريستي، توسعه پايدار، شهرستان سميرم
مقدمه
گردشگري در جهان کنوني ، صنعتي پاک و سومين پديده اقتصادي پويا ، پررونق و رو به توسعه است که پس از صنايع نفت و خودروسازي گوي سبقت را از ديگر صنايع جهاني ربوده اند (غفاري،١٣٨٦) ، به گونه اي که بر اساس برآورد سازمان جهاني جهانگردي ، ارزش وجوه حاصل از جهانگردي و مسافرت در دهه آتي با سرعت افزون تر از تجارت جهاني به سطحي بالاتر از اقلام صادراتي در ديگر بخش هاي اقتصادي خواهد رسيد .
توسعه گردشگري مي تواند به عنوان يک بخش ارزشمند و رشد يابنده در زمينه رهيافت اقتصادي مطرح است (ريچارد شارپلي، ١٣٨٠) و گردشگري مي تواند به عنوان ابزاري براي توسعه باشد ، چرا که اين مقوله مي تواند به عنوان يک منبع مالي جديد ، وضعيت اقتصادي مردم محلي را بهبود ببخشد و به عنوان منبعي در خصوص زودودن فقر باشد .
در اين ميان اکوتوريسم به عنوان يکي از بخش هاي مهم و اصلي گردشگري بسيار اهميت دارد ، و اين تيپ گردشگري در مناطق جغرافيايي با پتانسيل هاي بالاي طبيعي و جاذبه هاي محيطي مورد توجه است (ده چشمه و زنگي آبادي،١٣٨٧: ٢) .
سواحل مرجاني درياها ، پارک هاي ملي ، نواحي تفرجگاهي ، مناطق کوهستاني و ييلاقي ، پتانسيل هاي ورزشي و تفريحي مانند غارپيمايي ، کوهنوردي ، پياده روي در طبيعت ، شنا ، قايقراني ، ماهيگيري ، استفاده از غذا هاي دريايي ، جاذبه هاي مؤثر در درمان مانند چشمه هاي آب معدني و حتي مناطق بياباني و کويري از کانون ها و جاذبه هاي گردشگر پذير اين نوع جهانگردي است (رضواني، ١٣٧٩: ٢٣٩).
شهرستان سميرم واقع در استان اصفهان ، به دليل دارا بودن پتانسيل هاي طبيعت گردي ، مي تواند به يکي از قطب هاي جذب گردشگر تبديل شود. وجود از جمله جاذبه هاي گردشگري اين منطقه محسوب مي شود. از اين رو اين تحقيق سعي بر اين دارد که توانايي ها ، پتانسيل ها ، نقاط قوت و ضعف منطقه رادر زمينه گردشگري و اکوتوريسم شناسايي کند و راهکار هاي مناسبي را جهت توسعه و تقويت اکوتوريسم در منطقه ارائه دهد و سپس تحولات ناشي از توسعه اکوتوريسم را در منطقه بررسي کند.
سؤالات تحقيق
نقاط قوت و ضعف توسعه اکوتوريسم در منطقه چيست ؟
مهمترين راهکارهاي ارائه شده براي تقويت و توسعه اکوتوريسم در منطقه چيست ؟
اهداف تحقيق
شناسايي نقاط قوت و ضعف منطقه در زمينه توسعه اکوتوريسم شناسايي راهکارهايي جهت توسعه اکوتوريسم در منطقه شناسايي تحولات ناشي از توسعه اکوتوريسم در منطقه
ادبيات موضوع
پيشينه تحقيق
تاکنون مطالعات گوناگوني در زمينه گردشگري و اکوتوريسم صورت گرفته است که از جمله آنها مي توان به
موارد زير اشاره کرد :
محمدي ده چشمه و همکاران (١٣٨٧) در مقاله اي با عنوان امکان سنجي توانمندي اکوتوريسم استان چهارمحال بختياري به روش SWOT ، با بررسي نقاط ضعف و قوت يا فرصت ها و تهديدهاي گردشگري طبيعي استان به اين نتيجه رسيد که مهمترين مشکل توسعه گردشگري طبيعي در استان ، به رغم دارا بودن قابليت هاي فراوان ، ضعف مديريتي و زير ساخت هاست اريسيان ، نسرين ، (١٣٨٢) در پايان نامه خود تحت عنوان شناسايي و معرفي جاذبه هاي اکوتوريسم در شهرستان سميرم ، به معرفي جاذبه هاي گردشگري مناطق روستايي شهرستان سميرم پرداخته ، اما اشاره اي به نقش جاذبه هاي گردشگري در توسعه منطقه نکرده است . قاسمي ، امرالله ، (١٣٨٦) در کتاب شکوفه هاي سيب ، به بررسي اوضاع طبيعي و فرهنگي ، اجتماعي شهرستان سميرم پرداخته و جاذبه هاي گردشگري اين شهرستان و روستاهاي آن را به اختصار معرفي کرده است .
در مطالعه اي نوحه گر و همکاران (١٣٨٨) در پژوهشي با عنوان « ارزيابي قابليت هاي طبيعت گردي جزيره قشم با استفاده از مدل SWOT به ارزيابي قابليت ها و توانمندي هاي جزيره قشم در زمينه گردشگري طبيعي پرداخته مي شود و استراتژي حداکثر استفاده اقتصادي از ورود طبيعت گردان با حفظ ارزش هاي جزيره به مثابه بهترين نوع استراتژي براي توسعه گردشگري جزيره کيش معرض مي شود.
مباني نظري
تعريف اکوتوريسم از منظر انجمن جهاني اکوتوريسم در سال ١٩٩١ م عبارتست از : اکوتوريسم سفري است مسئولانه به منابع طبيعي که موجب حفظ محيط زيست و بهبود زندگي مردم محلي مي گردد.
چند سال بعد در سال ١٩٩٦ م ، اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي با بسط تعريف فوق ، اکوتوريسم را چنين تعريف کرد: اکوتوريسم يک سفر و بازديد زيست محيطي مسئولانه از مناطق طبيعي بکر است که به منظور لذت بردن از طبيعت و درک مواهب آن و ويژگيهاي فرهنگي مرتبط با آن انجام مي شود ، به طوري که باعث ترويج حفاظت گردد و اثرات منفي بسيار کمي از جانب بازديدکنندگان بر محيط بر جاي گذارد و شرايطي را براي اشتغال و بهره مندي اقتصادي ، اجتماعي مردم محلي ( بومي ) فراهم کند.
اکوتوريسم نوعي گردشگري مسئولانه انسان در محيط طبيعي است که علاوه بر منفعت هاي مادي و غير مادي به دنبال حفظ محيط زيست است ، و نتيجه آن برقراري پيوند ميان پايداري از ابعاد مختلف با اکوتوريسم خواهد بود ( نظري، ١٣٨٨: ٢). اکوتويسم مي تواند به عنوان شکلي از گردشگري پايدار عمل کند و منفعت هايي را براي نسل حاضر و نسل هاي آينده به همراه آورد (دوهابوچسبام ،١٣٨٤: ٢). زيرا امروزه بيشتر مناطق طبيعي باقي مانده از چند راه حفظ مي شوند که اکوتوريسم يکي از آنهاست . اصولا اکوتوريسم راهبردي است براي کنترل مناطق حفاظت شده (درام و مور،١٣٨٨ :٢).گردشگري که از لحاظ اکولوژيکي پايدار باشد ، يعني به نيازهاي فعلي گردشگران طبيعت پاسخ دهد و به حفظ و گسترش فرصت هاي موجود براي آينده بپردازد و به جاي صدمه زدن به زيست بوم در جهت پايداري آن تلاش کند اکوتوريسم پايدار ناميده مي شود (Blamey،٢٠٠١ : ٢١ ).
جدول (١) : مدل اکوتوريسم پايدار
منبع : Blamey ( ٢٠ :٢٠٠١)
مدل اکوتوريسم پايدار ، بر سه دسته از اهداف اساسي تأکيد مي کند :
١. اهداف اقتصادي : تأمين مزاياي اقتصادي براي جامعه محلي و پايايي اقتصادي و صنعت
٢. اهداف اجتماعي : تأمين مزاياي اجتماعي ، مشارکت در برنامه ريزي ، آموزش ، اشتغال
٣. اهداف زيست محيطي : کمک به حفظ منابع طبيعي ، اجتناب از تخريب منابع ، مديريت عرضه و پذيرش ارزش منابع است و محل تلاقي اين سه هدف « طبيعت گردي » خوانده مي شود ( زاهدي، .(6 :1385
بدين ترتيب در اکوتوريسم بازديد از منابع بکر طبيعي به نحوي است که با محافظت از اکوسيستم ، به شأن جوامع محلي نيز توجه مي گردد و احترام گذاشته مي شود (٤٨٤ :٢٠٠١ , Ricklefs )؛ بين منابع طبيعي و جامعه محلي گردشگران توازن برقرار مي شود ؛ و در نهايت علاوه بر بهره مندي از محيط زيست ، از طريق به حداقل رساندن تأثيرات منفي بر طبيعت ، به ايجاد زيستي پايدار ياري مي رساند (٥٣٤ :٢٠٠٠ , Tisdell ,
١٩٩٢:١٤ , Scase , ٢٠٠٣:٤٧ , ESCAP , ٢٠٠٠:٤١ , Fannell ) . در عين حال زمينه مشارکت اقتصادي – اجتماعي جمعيت بومي را فراهم مي آورد و به ارتقاي رفاه جامعه ميزبان نيز کمک مي کند (زاهدي، ١٣٨٥: ٦) .
روش شناسي تحقيق
در اين پژوهش براي جمع آوري اطلاعات از دو شيوه کتابخانه اي (استفاده از مقالات ، کتب در ارتباط با گردشگري ، فيش برداري و...) ، شيوه ميداني (مشاهده ، پرسشنامه ، مصاحبه ) استفاده شده است . دو نوع مصاحبه در منطقه صورت گرفته است يکي مصاحبه با مردم محلي و ديگري مصاحبه اي است که با کارشناسان گردشگري و مسئولين محلي صورت گرفته است . همچنين دو نوع پرسشنامه در اين پژوهش تنظيم شده است يکي پرسشنامه براي کارشناسان و ديگري پرسشنامه براي مردم محلي. تجزيه و تحليل اطلاعات به دو صورت انجام گرفته است ، يکي با استفاده از روش SWOT و ديگري روش نمونه گيري کيفي مي باشد که از تعداد ١٠ نفر از کارشناسان در منطقه به علت اينکه تعدادشان کم بود از هر ١٠ نفر مصاحبه به عمل آمد و از ٤٠ نفر از مردم مصاحبه به عمل آمده است و آنچه که موجب اتمام مصاحبه ها شد تکرار نتايج قبلي بود.
معرفي محدوده مورد مطالعه
شهرستان سميرم به دليل شرايط اقليمي و موقعيت توپوگرافي داراي جاذبه هاي اکوتوريستي زيادي مي باشد از جمله اين جاذبه ها غارها مي باشند.
مناظر ديدني سميرم
غارهاي سميرم
غار دنا ، غار دنگزلو ، غار پلنگ سميرم ، غاريخ ، غار کيخسرو، غار شاه شکر ، غار چهل ستون
پارک تفريحي تقرچه
تقرچه به علت بافت طبيعي و صخره اي و وجود آبشارهاي فصلي و مسير رودخانه ها ، پوشش گياهي مناسب ، وجود کنده ها (دخمه ها)ي تاريخي و باستاني و همچنين آثار به جا مانده از آسياب هاي آبي قديمي و چشم انداز بسيار زيباي سمت جنوب و ديده شده قله هاي پوشيده از برف دنا ، هر گردشگري را به وجد مي آورد.
پارک تقرچه به عنوان پارک مرکزي شهر و زيباترين پارک طبيعي، بکر و دست نخورده با مناظر زيبا و بديع ، جاري بودن آب در جاي جاي اين پارک ، وجود آبشار و صخره هاي دل فريب آن را پارکي منحصر به فرد کرده است . طرح بازسازي اين منطقه گردشگري در کنار پارک آبشار مي تواند به جذب توريست کمک شاياني نمايد و علاوه بر عمران و آبادي منطقه بستري مناسب براي بوجود آمدن فرصت هاي شغلي باشد. ايجاد غرفه هاي صنايع دستي ، برپايي بازارهاي هفتگي ، وجود سفره خانه سنتي با غذاهاي محلي و سنتي ، ايجاد قهوه خانه بصورت سنتي ، برگزاري نمايشگاه هاي مختلف مي تواند سهم قابل توجهي در اقتصاد منطقه داشته باشد و انجام پروژه هاي مختلف مثل ساخت آب نماهاي جذاب ،ايجاد پايه هاي رقص نور و ساخت رصدخانه گردشگري جهت رصد قلل زيباي دنا و دره ها و يخچال هاي جذاب و ... مي تواند اين پارک زيبا را جذاب تر از نياسر کاشان و پر رونق تر از شانديز مشهد سازد.
آبشار سميرم
اين آبشار در حدود ١٢ کيلومتري شمال شرقي سميرم در اعماق تنگه اي با ديواره هاي سنگي خودنمايي مي کند و با سربلندي در حال خروشيدن و به پايين ريختن است . وجود حوضچه هاي پي در پي و جريان آب در آنها و ايجاد پايه هاي رقص نور و نورافکن هاي متحرک و ساخت تخت ها و جايگاه براي استقرار مسافران ، محل را بصورت يکي از جذابترين مناطق ديدني استان اصفهان درآورده است . آبشار سميرم در تمام طول شبانه روز مخصوصا عصرها و شب ها دلپذير و خوشايند است . شرايط خوب محيطي و آب و هواي مناسب سبب گرديده که گياهان متنوع دارويي در محوطه ي آبشار و کوه هاي اطراف رشد کند.آبشار سميرم با تمام زيبايي هاي خاص خود براي بسياري از مردم هنوز ناشناخته مي باشد ، ولي در هر بهار و تابستان پذيراي بيش از ٥٠ هزار نفر مي باشد. آبشار با آن هواي خنک و لطيف خود غبار خستگي را از تن هر مسافر مي شويد و به او روحيه اي تازه مي بخشد.
چالقفا
کوه و چشمه ي چالقفا در حدود ٢٠ کيلومتري غرب سميرم مکاني با صفا با درختان جنگلي تنک و پوشش گياهي متنوع و عظيم با ارتفاع بيش از ٢٠٠٠ متر از سطح دريا از مناطق ييلاقي بعضي از طايفه هاي قشقايي مي باشد. چشمه هاي متعددي در اين ناحيه جاري مي باشد که معروفترين چشمه ي آن چشمه سرد است صخره هاي عظيم و لايه لايه که در جاي جاي لايه ي سنگها و صخره ها درختان تنومند نارون و ول (کاج وحشي) زرشک و تمشک ، ارژن و سرو کوهي، خوشک و انواع ديگر به چشم مي خورد. آواي بلبلان ، کبک ها، تيهو و بلدرچين ها و پردنگان ديگر جلوه خاصي به اين مکان مي دهد، اضافه بر آن رودخانه ي معروف به (اوچه ) از اعماق دره در مسير شرقي غربي در جريان است و همچنين درختان سپيدار اعماق دره همه دست به دست هم داده و يکي از زيباترين مناطق خلقت را به وجو آورده است اين مکان قبلا يکي از مهمترين شکارگاه هاي سميرم بوده است که متاسفانه به علت شکار بي رويه حيات جانوران در آن بسيار محدود شده ولي باز هم حيواناتي مثل خرس ،گراز (خوک)، گرگ و شغال و حت پلنگ در کوه هاي آن نواحي ديده شده است .
چشمه ناز ونک :
يکي از زيباترين و بکرترين تفرج گاه هاي شهرستان سميرم و شهر ونک چشمه ي بزرگ و نود و شش اينچي ناز ونک است اين نگين ارزشمند و گوهرناب در شش کيلومتري جنوب غربي شهر ونک قرار دارد که با جلوه اي خاص کمر کوه دو هزار متري را به دو نيمه مساوري تقسيم مي کند. صخره هاي سترگي که به طرز عجيبي روي هم قرار گرفته اند و ارتفاعي فراتر از ٢٠٠٠ متري را شکل مي دهند و در جاي جاي لايه ي سنگها و صخره ها درختان تنومند تاک و نارون ،بلوط ، شن و ارژن ، زرشک و تمشک و درخت ون خودنمايي مي کند و بر زيبايي اين محل افزوده است گياهان دارويي که در دامنه و ارتفاعات اين محل روييده همراه با آب مصفا و درختان سر به فلک کشيده چشم انداز زيباي آن را جذابتر کرده است که با ديدن آن بر اعتقاد و ايمان خود بر وجود پروردگار خالق هستي زمان و زمين صحه مي گذاري. چشمه ناز پس از سرازير شدن از ارتفاعات بلند دالان کوه به رودخانه شمس آباد مي پيوندد و پس از طي مسافتي نه چندان زياد به رودخانه ي گندمان مي ريزد. زيبايي هاي دست نخورده چشمه ناز و تنگ دالان و منطقه ي شمس آباد و سواحل طبيعي و کوه هاي سر به فلک کشيده و جنگل هاي انبوه منطقه توريستي کم نظيري در سطح استان بوجود آورده است که مي تواند هر بيننده اي را به حيرت وا دارد و با احداث جاده جديد بين ونک و چهارمحال بختياري در آن مسير بر رونق افزوده خواهد شد.
آبشار خفر:
يکي از جلوه هاي طبيعيت و زيبايي هاي آفرينش که چشم هر بيننده را خيره مي کند آبشار خفر است اين منظره ي زيبا و دلنشين در ٨٠ کيلومتري جنوب غربي سميرم و در روستاي خفر مي باشد اين آبشار در مکاني به نام هستوم قرار دارد آب آبشار از چشمه تره پيازي و قله ي مورگل سرچشمه مي گيرد و در غرب روستا تا باغ سادات ادامه دارد ارتفاع اين آبشار زيبا حدود سي متر مي باشد آبشار خفر در دامنه ي مسحور دنا از ديدني ترين نقاط استان به حساب مي آيد. آبشار با عظمت روستاي خفر با صلابت و استواري چون صخره هاي دنا خودنمايي مي کند و نسيم مرطوب همراه با وزش باد که با قطرات آب ترکيب شده و مانع از نزديک شدن به آبشار مي شود. نماي آبشار حتي از دور منظره آن را دوچندان زيبا مي کند در ارتفاع چند هزار متري از سطح دريا در کنار آبشار در سکوت مطلق و طبيعت زيبا قدرت و عظمت الهي انسان را به فکر فرو مي برد و نشانه هاي وجود خدا ملموس تر احساس مي شود
آبشار بي بي سيدان :
آبشار زيباي بي بي سيدان در ٤٨ کيلومتري جنوب غربي سميرم در مجاور روستاي بي بي سيدان در کنار رودخانه سميرم (کاسگان ) در ورودي تنگه اي به نام تنگه نازي آبشاري زيبا جلوه نمايي مي کند که چشم اندازي زيبا و ديدني دارد و هر بيننده اي را بر سر ذوق مي آورد. زيبايي اين آبشار در بهاران و تابستان عده اي را به سوي خود مي کشاند در نزديکي آبشار سواحل زيباي رودخانه کاسگان با آب ولرم محل مناسبي بريا شنا مي باشد و در جنوب اين تنگه در دو طرف رودخانه دو روستاي بي بي سيدان و تنگ خشک قرار دارد که زيبايي شاليزارهاي آنها غير قابل توصيف مي باشد.
