بخشی از مقاله
چکيده
امروزه گردشگري به يکي از بزرگترين و پرمنفعت ترين صنايع در اقتصاد جهان تبديل شده و به عنوان بستري جهت تغييرات اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و کالبدي در بسياري از مناطق روستايي کشورهاي درحال توسعه به شمار مي رود. نوعي از اين گردشگري، گردشگري مذهبي مي باشد. جاذبه هاي مذهبي، زيارتگاه ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زيادي گردشگر را به سمت خود جذب مي کنند و به دنبال اين امر تغييراتي در وضعيت اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و کالبدي جامعه روستايي صورت مي گيرد و توسعه روستاها را به همراه دارد. روستاي خفر در شهرستان سميرم علاوه بر دارا بودن جاذبه هاي طبيعي داراي دو امامزاده مي باشد که هر ساله گردشگران و زائران بسياري از روستاهاي اطراف و شهر سميرم و اصفهان و شهرهاي مجاور، با ورود به روستا از اين اماکن ديدن مي کنند. در اين پژوهش سعي بر اين است که علاوه بر معرفي جاذبه هاي گردشگري و مذهبي، به تأثير اين مکان هاي مذهبي در روستا و نقش آنها در توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و کالبدي روستا پرداخته شود. روش انجام اين پژوهش توصيفي- تحليلي است و روش جمع آوري اطلاعات به دو صورت ميداني (مشاهده ، مصاحبه ) و کتابخانه اي( کتاب ها، مقالات ، پايان نامه ها ) مي باشد. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد که در صورت توجه به توسعه گردشگري مذهبي در اين روستا ، اين نوع از سفر مي تواند منجر به ايجاد فرصت هاي شغلي، کاهش معضل بيکاري، افزايش امکانات و خدمات بهداشتي- درماني، رفاهي ، مراکز تفريحي، در سطح روستا شود.
واژه هاي کليدي: گردشگري،گردشگري مذهبي، توسعه ، جاذبه هاي مذهبي، خفر
مقدمه
از زمان بسيار قديم ، انسان به عنوان يک مسافر شناخته شده است . در آغاز، انسان به دنبال مواد غذايي و سر پناه اقدام به سفر مي کرد ، اما با گذشت زمان ، سفر خود را تبديل به ابعاد جديدي از مسافرت و گردشگري کرده است ( ١٠٠: ٢٠٠١، karar).
امروزه گردشگري به عنوان يک رويکرد اقتصادي و پويا و داراي ويژگيهاي بارز و منحصر بفرد (١١: ٢٠٠٧، UNWTO)، به يکي از بزرگترين و پر منفعت ترين منابع در اقتصاد جهان تبديل شده است (٢: ٢٠٠٧، UNWTO) و به عنوان بستري جهت ايجاد تغييرات اقتصادي و اجتماعي در بسياري از کشورهاي در حال توسعه بشمار مي رود (١٤: ٢٠٠٩،WTO). گردشگري مذهبي يکي از قديمي ترين گردشگري هاي گذشته و در حال حاضر در سراسر جهان است ( مؤمني و ديگران ، ١٣٧٨ : ١٤). با رواج اسلام در ايران و گسترش شيعه در قرون اوليه اسلامي ، شهرها و روستاهاي ايران تبديل به مراکزي براي زندگي و پس از مرگ امامزاده ها ، مقبره هايشان به محلي براي زيارت مشتاقان تبديل شده که يکي از جنبه هاي مهم گذران اوقات فراغت در زندگي مردم به حساب مي آيد ( منصوري ،٦٣:١٣٨٣ ). ايران با ٩٨ درصد مسلمان و با داشتن بيش از ٥ هزار امامزاده ، بقعه متبرکه و مراکز مذهبي ظرفيت بسيار مناسبي را براي توسعه صنعت توريسم و جذب گردشگري مذهبي داخلي و خارجي دارد؛ به طوري که بر اساس آمارهاي موجود در هيچ کشوري اين تعداد امامزاده و بقعه و بناهاي مذهبي وجود ندارد ( فراهاني ، ١٣٨٦: ٥٤). امامزاده ها علاوه بر اينکه در همه جا هستند و مي توانند ويژگي يک آبادي باشند ، نام و نشان صدها و هزارها آبادي در اين پهناي مورد بحث نيز هستند که علاوه بر آثار معنوي و غير مادي در هر مکان جغرافيايي ، منشأ تحولات اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي نيز مي شوند ( اتينگهاوزن ، ١٣٧٨: ٣٨٢-٣٨١). روستاي خفر داراي ٢ امامزاده مي باشد و در اين پژوهش سعي بر اين است که علاوه بر معرفي جاذبه هاي گردشگري اين روستا ، به اين سؤالات پاسخ داده شود : آيا وجود اماکن زيارتي و مذهبي در توسعه اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و کالبدي روستاي خفر مؤثر بوده است ؟ مهمترين راهکارهاي توسعه گردشگري مذهبي در روستاي خفر کدامند؟
اهداف پژوهش
• شناخت و بررسي اماکن و جاذبه هاي مذهبي روستاي خفر
• تأثير مکان هاي مذهبي در توسعه روستاي خفر
• ارائه پيشنهادات و راهکارهايي براي استفاده بهتر شدن اين مکان ها جهت جذب گردشگر
فرضيات تحقيق
• گردشگري مذهبي منجر به توسعه اقتصادي ، اجتماعي، فرهنگي و کالبدي در روستاي خفر شده است .
ضرورت و اهميت پژوهش
رشد روز افزون و پرشتاب گردشگري بسياري از صاحبنظران را بر ان داشته است که قرن بيستم را قرن گردشگري بنامند.
آنتونيوساوينياک، دبير کل پيشين سازمان جهانگردي در سال ١٩٩٨ م ، اعلام کرد: »گردشگري در پايان قرن بيستم به صنعت شماره يک جهان تبديل خواهد شد» (١٦: ١٩٩٤، Gee). ايران جاذبه هاي فراواني دارد . وجود جاذبه هاي بسيار در ايران موجب شده است که آن را جهاني در يک مرز بنامند، جاذبه هاي ايران آنقدر متنوع است که تقريبا براي هر سليقه اي، انگيزه کافي را براي سفر به ان فراهم ميکند( نصيري زاده و توتونچي، ١٣٨٢: ٢١٤). توريسم از مهمترين فعاليت هاي انساني معاصر است که همراه با به وجود آوردن تغييرات شگرف در سيماي زمين ، اوضاع اقتصادي، فرهنگي، منش و روش زندگي انسان ها را دگرگون مي شازد (محلاتي، ١٣٨٠: ١٣). پژوهشگر سعي دارد تا از طريق شناسايي پتانسيل ها و جاذبه هاي مذهبي ، تأثير اين جاذبه ها در توسعه شهرستان سميرم ، راهکارهايي را جهت بهره برداري بهينه و مناسب از اين پتانسيل ها ارائه دهند.
مباني نظري پژوهش
زيارت يکي از پديده هاي فرهنگي و مذهبي است که در جوامع انساني به بهترين شکل شناخته شده و يکي از مهمترين ويژگي هاي اصلي مذاهب جهان : بودائيسم ، هندوييم ، اسلام ، يهوديت و مسيحيت است . در تعريف زيارت مي توان گفت نتايج حاصل از سفرهاي مذهبي به مکان هاي مقدس و براي اهداف روحاني و ادراک دروني است . زيارت نوعي گردشگري مذهبي و روحاني است که به واسطه حرکت جمعيت در مکان هاي مذهبي به وجود مي آيد. زيارت مکان هاي مقدس مي تواند شامل پديده هاي طبيعي ا قبيل کوه ها، رودخانه ها يا پديده هاي فرهنگي مانند معبدها، قبرها، آثار تاريخي و مذهبي باشد. يکي از مهمترين و کهن ترين عوامل و انگيزه هاي مسافرت انسان ، باورهاي مذهبي و احساسات ديني او بوده است . انسان ابتداي تاريخ مکان هايي را مقدس مي دانسته و براي تأمين نيازها و خواسته هاي روحي و رواني و مادي خود و نيز ترس از بلاياي طبيعي و غيرطبيعي اي که زندگي او را تهديد مي کرده ، به زيارت و ديدن مکان هاي مقدس مي رفته است ( محلاتي، ١٣٨٠: ١٢).
گردشگري مذهبي يکي از تجارت هاي بزرگ است و سازمان جهاني گردشگري (WTO) گردشگري مذهبي را جزء پنج نوع گردشگري مهم قرار داده و آن را اين گونه تعريف کرده است : «گردشگري مذهبي عبارت است از بازديد گردشگران از مکان هاي مقدس نظير زيارتگاه ها، مقابر امامزاده ها و نظاير آنها». در تعريف کلي گردشگري مذهبي را مي توان گونه اي از گردشگري دانست که شرکت کنندگان در آن داراي انگيزه هاي مذهبي هستند که از مکان هاي مقدس نظير کليساها، مسجدها، امامزاده ها و مانند آن بازديد مي کنند( ٤٢: ٢٠٠٤، Meyer). گردشگري مذهبي به ويژه در نظريات گردشگري به سه شکل زيارت به صورت گروهي يا ديدار شخصي از زيارتگاه هاي مقدس ، گردهمايي بزرگ به مناسبت تاريخ هاي مذهبي و سالگردهاي مذهبي، و تور بازديد از مکان هاي مهم مذهبي در چارچوب برنامه سفر و گردشگري بدون در نظر گرفتن زمان تفسير مي شوند( ٢٣٧: ٢٠٠٦، Timothy Et al). قدمت اين گردشگري به فرهنگ ديني مي رسد. اگر نگاهي به تاريخ گذشته در زمينه سفرها و گردش هاي مذهبي داشته باشيم ، به گردش هاي مذهبي چون مراسم مقدس يونانيان باستان در معابد آپولو و... ، سفرهاي مصريان براي ديدار از فراعنه و... ( دورانت ، ١٣٧٧، ٢٠٥)، ايرانيان باستان به معبد آناهيتا در کنگاور و... (مؤمني و ديگران ، ١٤:١٣٧٨) و نظاير آن بر مي خوريم که هريک به گونه اي ، قدمت و رواج اين شکل از گردشگري را در ميان ملل مختلف نشان مي دهند.
گردشگري و مسافرت هاي زيارتي ( چه در اسلام و چه در غيراسلام ) يکي از انواع گسترده گردشگري است که خود تحت تأثير تقويم و ضوابط و قوانين شرعي است . قوانين و ضوابط شرعي نقش اساسي در اقتصاد و فرهنگ گردشگري دارد( پاپلي يزدي و سقايي، ١٣٨٦: ١٥).
گنبدها و بارگاه ها به عنوان يکي از کانونه هاي توريستي نقش مؤثري در فعالي هاي توريستي فراغتي و بالطبع درت توسعه توريسم داخلي در مقياس هاي مختلف خواهد داشت . گسترش اين بعد از فعاليت هاي توريستي علاوه بر ماهيت اصلي خود که جنبه مذهبي دارد، جنبه هاي فرعي و با اهميت ديگري نيز دارد از جمله : ممکن است زائر به تجارت بپردازد که يقينا در بهبود اقتصادي ناحبه مؤثر خواهد بود. و ديگر اينکه زائر علاوه بر اينکه کار اصلي خود يعني زيارت را انجام مي دهد از مناطق و اماکن توريستي ديگر ديدن مي نمايد( مغاني رحيمي، ٧٨:١٣٨٣).
روش تحقيق
روش انجام تحقيق حاضر توصيفي- تحليلي است و براي جمع آوري اطلاعات از روش هاي ميداني، کتابخانه اي، پرسشنامه ، مصاحبه با مردم و مسئولين ، فيش برداري از کتابها ، مقالات ، پايان نامه ها و... مرتبط با گردشگري صورت گرفته است . و با مراجعه به روستاي مورد نظر و مشاهده روستا و مصاحبه با مردم محلي و گردشگران و زائرين مطالعات ميداني انجام شده است . و از نرم افزار Arc gis براي تحليل داده هاي مکاني استفاده شده است .
پيشينه پژوهش
از جمله مطالعاتي که در زمينه گردشگري و برنامه ريزي گردشگري صورت گرفته است عبارتنداز:
افتخاري و نادري (١٣٨١) به بررسي نقش گردشگري در توسعه روستايي پرداخته و به اين نتيجه رسيده است که ماهيت صنعت گردشگريايجاد اشتغال و درآمد، متنوع سازي اقتصاد، مشارکت اجتماعي و استفاده از منابع محلي است . و گردشگري با حل مسائل و مشکلات مي تواند به توسعه روستاها کمک کند. ديناري (١٣٨٥) به بررسي جايگاه گردشگري در دين اسلام پرداخته و به اين نتيجه رسيده که يکي از مهمترين انگيزه هاي گردشگري در جهان ، مسافرت هاي مذهبي و زيارتي است و در جغرافياي گردشگري ، مکان هاي مذهبي همواره به عنوان قطب جاذبه گردشگري شناخته مي شوند، به ويژه اگر آن ناحيه جغرافيايياز چشم اندازهاي طبيعي و زيبا برخوردار گردد، مي تواند جاذبه گردشگري بيشتري را براي گردشگران ايجاد نمايد
