بخشی از مقاله
چکیده
در حالی که نظریه شهر خلاق بخش عمدهای از ادبیات شهرسازی کشورهایی پیشرفته را به خود اختصاص داده؛ پرداختن به اصول و معیارهای محلات خلاق هنوز نیازمند پژوهش بسیار است. برنامهریزیهایصورت گرفته در شهر مشهد متناسب با معیارهای شهر خلاق عمدتاً در مقیاس شهری و منطقهای بوده و به مقیاس محلات توجه نشده است. با توجه به اینکه محله کوهسنگی مشهد دارای قابلیتهای متمایزی نسبت به سایر محلههای مشهد بوده بهعنوان نمونه موردی انتخاب شده است.
در این نوشتار، نوع تحقیق، توسعه ای-کاربردی، روش تحقیق ترکیبی از توصیفی-تحلیلی و روش تحلیل SWOT است. نتایج حاصل نشان میدهد که برای برنامهریزی و ساماندهی محله کوهسنگی میتوان از 10 معیار شامل: توانایی، تکنولوژی، تحمل، دسترسی، کیفیت مکان، سرزندگی - فرهنگی، هنری و فعالیتی - مشخصههای اقتصادی، مشخصههای اجتماعی، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و اصالت بهره جست. سنجش این معیارها در محله کوهسنگی بیانگر آن است که برای ارتقای خلاقیت در این محله میبایست در راستای تحقق راهبردهایی همچون: حفظ و جذب طبقه خلاق، استفاده از تکنولوژی پیشرفته، ایجاد سرزندگی فعالیتی و ... تلاش نمود.
-1 مقدمه
به دنبال توسعه شهرها در سال های اخیر، محله های مسکونی، به عنوان عاملی موثر در شکل شهرها مورد توجه قرار گرفتند. در حالی که نظریه شهر خلاق بخش عمده ای از ادبیات شهرسازی کشورهایی نظیر کانادا، انگلستان و آمریکا را به خود اختصاص داده؛ پرداختن به اصول و معیارهای محلات خلاق هنوز نیازمند پژوهش بسیار است. در حقیقت، محله خلاق، بستر حضور طبقه خلاق جامعه شهری است. این در حالی است که محلات کنونی ما به ندرت زمینه ساز حضور این طبقه هستند.
شهر مشهد دارای پتانسیل های فراوانی برای بروز خلاقیت است؛ اما فقدان برنامه ریزی متناسب با معیارهای شهر خلاق موجب عدم کارایی و بروز آنها شده است. بعلاوه برنامه ریزی های صورت گرفته، عمداتاً در مقیاس شهری و منطقه ای بوده و در مقیاس محلات متمرکز نشده است. محله کوهسنگی مشهد دارای قابلیت های متمایزی نظیر: ساختار اقتصادی قوی، امکانات گردشگری، فرهنگی، هنری و آموزشی، پیوند با طبیعت و پیشینه تاریخی قابل توجه نسبت به سایر محله های مشهد بوده و به همین دلیل مورد مطالعه قرار گرفته است.
این نوشتار، ابتدا به مطالعه مبانی شهر خلاق پرداخته، سپس با تدقیق مشخصه های شهر خلاق در چارچوب محلات شهری، تعریفی از یک محله خلاق و معیارهای اصلی آن تدوین نموده است. پس از انجام فرایند بومی سازی معیارها، آن ها را به شاخص ها و سنجه های دقیق تر تفکیک نموده و با سنجش آن ها در محله منتخب، به بررسی نقاط قوت، ضعف، پتانسیل ها و تهدیدهای موجود در آن دست یافته است. در نهایت با ارائه راهبردهای مناسب، برنامه ریزی آتی این محله را مبتنی بر رویکرد شهر خلاق صورت داده است. به این ترتیب، این نوشتار به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر است:
✓ معیارها و شاخص های ساماندهی و برنامه ریزی محلات خلاق شهری کدامند؟
✓ چه راهکارهایی می تواند به ارتقای خلاقیت در سطح محله کوهسنگی یاری رساند؟
2. مبانی نظری و مفاهیم پایه ای پژوهش
2. .1 بررسی مفهوم خلاقیت
»خلاقیت فعالیتی است که پس از یک تصور ذهنی صورت می گیرد. تا زمانی که فعالیت اجرایی انجام نشده باشد، خلاقیت نامیده نمی شود و وقتی مسأله به طور عینی حل شد و حل آن مورد قبول قرار گرفت و نیز ویژه بودن آن کشف شد، خلاقیت نامیده می شود. یعنی هر عملی می تواند خلاق شمرده شود و حتی به صورت خاص تر، هر عملی خلاقانه است، فقط مسئله اینجاست که کسی به خلاقانه بودن آن پی نبرده است - «تورنس، . - 56 :1372 از نگاهی دیگر، خلاقیت را می توان روشی برای حل مسائل دانست.
به این معنا که در واقع فرد خلاق به کمک مهارت خلاقیت، دائماً در حال یافتن راه حلی برای حل مشکل و نیاز خاصی است. البته این بدان معنا نیست که خلاقیت را تنها در حل خلاقانه مسئله بدانیم یا آن را به این صورت تعریف کنیم. چون برخی مواقع فرد خلاق بدون در نظر داشتن نیاز یا مشکل خاصی، چیزی را کشف می کند و سپس به جستجوی موارد مصرف آن می پردازد. مانند کشف اشعه - X - که به دلیل نشناختن دقیق آن و موارد مصرف اشعه، اسم آن را X - مجهول - گذاشتند - صمد آقایی ،. - 12 :1380 به این ترتیب، خلاقیت دارای دو مفهوم عام است: نخست، مترادف آفرینش و دوم، ابزاری برای حل مسائل به شمار می رود.
.2 .2 نظریه شهر خلاق
نظریه های محدودی به مقوله شهر خلاق پرداخته اند. از جمله نظریه پردازان این حوزه می توان به فلوریدا، لندری، »ییگیتنلر2 «و »مونتکومری3«اشاره کرد. نظریات »جذب و حفظ طبقه خلاق4« از » فلوریدا« و »برنامه ریزی شهر خلاق« از» لندری«از جمله برجسته ترین تئوری ها در این زمینه به شمار می روند - دادپور ، . - 1389 فلوریدا در کار خود به معرفی طبقه و سرمایه خلاق پرداخته که پیش برندگان اقتصاد خلاق بوده و بیشترین تأثیر در تولید ثروت برای یک منطقه دارند. مبتنی بر این نظریه، شهر خلاق مکانی برای رشد و نمو خلاقیت ها در دینامیک شهرها است - ابراهیمی، . - 1387 منزلی برای خلاقیت های هنری، نوآوری های علمی، تکنولوژیکی و صدای رسای فرهنگ های رو به رشد به شمار می رود.
شهری که همه پتانسیل های خلاق خود را جامه عمل می پوشاند و پرچم دار فعالیت های فرهنگی و توسعه ای است. در این شهر، هر شهروند از ظرفیت های علمی، فنی، هنری و فرهنگی خود اطمینان خاطر دارد. در واقع این نظریه بستر اصلی حرکت شهرها به سمت سیاست های انسان محور در دهه اخیر بوده و به بسط این مفهوم پرداخته که در دوران پساصنعتی کلید توسعه و موفقیت، توجه به انسان است و نه سرمایه مالی. بنابراین سناریوهای کم هزینه ای برای جذب افراد طبقه خلاق در شهرها یا مناطقی که از سطح پایین اقتصادی رنج می برند،
