بخشی از مقاله
چکیده :
این پژوهش به منظور دستیابی به یک فضای مطلوب پیاده که بتواند آسایش، حضور ایمن و فعال عابر پیاده را تامین نماید در یکی از خیابان های شهر مشهد - خیابان کوهسنگی - انجام گرفته است نکته اساسی این است که طراحی این خیابان بر اساس الگوهای رفتاری صحیحی که توسط استفاده کنندگان آن اعمال می شود - همچون : نشستن، حرکت و انتظار و... - صورت پذیرفته است این امر سبب خواهد شد تا علاوه بر این که شاهد حضور گروههای متفاوت سنی و جنسی درفضای خیابان باشیم که این خود سبب افزایش سرزندگی و حضور پذیری بیشتر افراد در محدوده می شود.
همچنین در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی تاثیرات مثبت و چشمگیری را که در نهایت سبب پایداری این مرکز شهری و محیطهایپیرامونی اش میشود، در محدوده مشاهده نمائیم، طراحی فضای خیابان بر اساس الگوهای رفتاری استفاده کنندگان، که در جهت رسیدن به این هدف با شناخت الگوهای رفتاری عابران که در زیر بخش های شناخت الگوهای رفتاری سازگار و نازسازگار و عملکردهای تعاملی مابین این الگوها و الگوهای رفتاری اختیاری، ضروری و اجتماعی خلاصه می گردند به نیازسنجی اساسی در بخشهای کالبدی - عملکردی- ترافیکی پرداخته می شود .
-1 مقدمه:
موفقیت، تداوم و توسعه فضای یک خیابان بسته به عوامل متعددی است که یکی از مهمترین آنها جاری بودن حیات جمعی و زندگی اجتماعی در آنها می باشد. بدین معنی که گروههای مختلفی از شهروندان در یک رابطه تعاملی با خیابان بوده و آن را بهبود بخشند. امروزه با تکیه بر تجربیات و اندوخته های علمی صاحب نظران و متخصصان شهری مشخص شده که یکی از مهمترین موارد در برنامه ریزی و طراحی فضای خیابان در نظر گرفتن نیازها و الگوهای رفتاری گروههای مختلف مراجعان می باشد.
به گونه ای که همه افراد استفاده کننده از فضای یک خیابان به راحتی به نیازهای خود دست یابند. با داشتن چنین دیدگاهی طراحی فضاهای خیابان صرفاً به کنترل حرکت سواره و اقدامات اولیه نظیر کفسازی محدود نمی شود و از سایر پتانسیل های فضاهای خیابان جهت ایجاد یک فضای عمومی پویا ، سرزنده و اجتماعی می توان استفاده کرد. در حقیقت در کشورهای توسعه یافته با استفاده از ابزار و وسایل مناسب طراحی و به کارگیری تکنیک های مفید و موثر، فضاها و عناصر مربوطه را به گونه ای طراحی می کنند که قرارگاههای رفتاری مورد نیاز در آنجا شکل بگیرد.
قرارگاه رفتاری و یا یک » مکان B رفتار « عنصری تحلیل کننده و یا برای تحلیل محیط است که برای تشریح کارکرد های اصلی فضاهای معماری و طراحی شهری و یا طراحی آنها به کار گرفته می شود .. یک قرارگاه رفتاری یک واحد کوچک اجتماعی است که از تلفیق پایدار یک فعالیت و یک مکان به گونه ای حاصل می آید تا در فرایندی منظم بتواند عملکردهای ضروری آن محیط رفتاری را برآورده سازد. در این پژوهش در پی طراحی فضای خیابان شهری بر اساس الگوهای رفتاری استفاده کنندگان و قرارگاههای مربوطه می باشد. از جمله خیابان هایی که می توان بحث طراحی بر اساس الگوهای رفتاری را مطرح نمود خیابان کوهسنگی می باشد خیابان کوهسنگی بعنوان یکی از خیابان های قدیمی و شاخص شهر مشهد، حدفاصل میدان تقی آباد - گره مهم ترافیکی - اجتماعی - و پارک بزرگ کوهسنگی - یکی از مهم ترین جاذبه های توریستی شهر مشهد - واقع شده است .
خیابان کوهسنگی به دلیل موقعیت خاص استقرار خود، پذیرای الگوهای رفتاری گوناگونی از مخاطبین می باشد این الگوها که در گروه های گردشگر، شهروند، شاغل و ساکن مشاهده می گردد هریک نیازمندمکان مناسب برای اتفاق رفتارها و فعالیتهایشان می باشند تا مشکلات کنونی این محور همچون تحت تاثیر قرار گرفتن رفتارهای عابرین پیاده توسط حضور وسایل نقلیه، تداخل پیاپی سواره و پیاده در بخش های انتهایی مسیر، پایین بودن امنیت عابرین پیاده، وجود آلودگیهای صوتی، هوا و زیست محیطی، به خطر افتادن سلامت مراجعین،خارج شدن الگوهای رفتاری عابرین پیاده از شکل اصلی خود و ... رفع گردد که این امر نیاز به طراحی این خیابان را بر اساس الگوهای رفتاری استفاده کننده آشکار مینماید.
1-1 متدولوژی تحقیق:
در این طرح ابتدا براساس موضوع تحقیق به گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز و کلیدی پرداخته شده است. سپس براساس این اطلاعات و دیدگاه های متفاوت در ارتباط با موضوع به چارچوب نظری پژوهش خواهیم رسید. سپس به شناخت تفصیلی محدوده مورد بررسی پرداخته شده و با استفاده از روش های برداشت و تحلیل داده های بدست آمده از آن به ارائه راهکارها و سیاست های طراحی می پردازیم ، روش شناسی طراحی یکی از کلیدی ترین بحث ها در طراحی یک فضای شهری است.
روش شناسی مبتنی بر یک منطق درونی فرآیندی است که ما را از ناشناخته ها به شناخته ها و در نهایت به نتیجه می رساند. در ارتباط با روش های مورد استفاده در بحث الگوهای رفتاری آنچه که از تفحص درنمونه های داخلی و خارجی قابل استنباط است این می باشد که دو نوع طبقه بندی در این مبحث موجود است ابتدا طبقه بندی روش ها بر اساس اینکه در کدام مرحله از پژوهش بکار می روند . و در طبقه بندی دیگر بر اساس جنبه نوآوری بودن روش، با دو گروه روش های سنتی و نوین مواجه خواهیم بود . لازم به یادآوری است که در بسیاری از موارد هم پوشانی مابین دو گروه موجود است در ادامه به تفکیک روش ها بررسی و شرح داده می شود.
روش های شناخت و برداشت الگوهای رفتاری
ابتدا در مرحله شناخت، جهت شناخت الگوهای رفتاری از روش میدانی - پیمایشی استفاده می گردد - کیفی - تطبیقی - که ابزارهای مورد استفاده در این قسمت عبارتند از : مصاحبه، اکتشاف سایت، مشاهده که عکس برداری نقش مهمی را در اجرای انها خواهد داشت. و با استفاده از این تکنیک می توان در فواصل زمانی و در سکانس های مشخصی از سایت به برداشت و ثبت رفتارهای مخاطبین و انتقال آنها بر روی پلان سایت پرداخت.
اکتشاف سایت :در این روش به منظور شناسایی اولیه محدوده مورد مطالعه به آنجا مراجعت نموده و بدون داشتن پیش فرضی از وضعیت دقیق فضای شهری به شناسایی مهمترین شاخصه ها در کلیت آن فضا پرداخته می شود. که در این ارتباط روش های دسترسی به محدوده، خیابان ها و میادین اطراف آن، نحوه ورود و خروج از سایت و چگونگی آن - پیاده و یا سواره - ، وضعیت کلی ترافیک و کاربری های محدوده در کلیت و آنچه قابل شهود است سنجیده می شود.
مشاهده :یکی از روش های جمع آوری اطلاعات که در اینجا از آن استفاده می شود مشاهده است که در آن پس از مشاهده رفتار ها و پدیده ها و مشخصات موارد مورد نظر به ثبت دقیق تمام جوانب آن از راه حواس و راه های ادراکی با استفاده از ابزار خاصی پرداخته می شود. و جهت ثبت دقیق موارد مشاهده شده از ابزارهای نقشه و عکس و نوشتار استفاده خواهد شد. لازم به یادآوری است که ممکن است از هر دونوع مشاهده - مشارکتی و مشاهده غیر مشارکتی - استفاده گردد که در مشاهده مشارکتی محقق در موضوع مشاهده شرکت کرده و در همان حالت جلب مشاهده صورت می گیرد و و مشاهده غیر مشارکتی - که در سایر موارد لازم برای مشاهده انجام می شود - محقق پدیده مورد مشاهده را بدون آنکه خود دخالتی در آن داشته باشد ملاحظه کرده و دقیق ثبت می نماید.
مصاحبه: در این بخش با استفاده از مصاحبه سوالاتی از پیش اندیشیده شده را با مصاحبه شوندگان در میان گذاشته و از انها جویای پاسخ شده و این گونه به جمع اوری اطلاعات پرداخته می شود. برای این امر ابتدا توضیحات کلی در ارتباط با هدف پژوهش به مصاحبه شوندگان داده می شود و در ادامه سعی گردیده تا تمایلات شخصی محقق به مصاحبه شوندگان منتقل نگردد و تاثیری در پاسخ های انان نگذارد.
-2 مبانی نظری
1-2 فضای خیابان
هر خیابان ترکیبی از پنج حوزه ی متمایز است که عبارتند از : حوزه سواره، حوزه لبه، حوزه ی مبلمان ، حوزه ی عبور و حوزه ی جداره - سن دیه گو، - 1388 : 84
- حوزه لبه که برخی آن را حوزه کنار جدول نیز اطلاق می شود، فصل مشترک بین سواره رو و پیاده رو است
- حوزه مبلمان محلی است که کاشت درختان و محوطه آرایی پیاده رو در آن انجام می گیرد. این حوزه از پیاده رو، حریم واقع در میان حوزه ی عبور پیاده و ترافیک سواره می باشد. محوطه های چمن کاری، درختان ، مبلمان و... از جمله عناصر این حوزه هستند .
- حوزه عبور : هدف از ایجاد اینحوزه ای صرفاً حرکت عابرین به صورت آزادانه و فارغ از هرگونه مانع در پیاده است . عناصر آویخته در پیاده رو مانند سایبان مغازه ها، علائم فروشگاه ها و ... ممکن است فضای این حوزه را اشغال کنند .
- حوزه جداره : حوزه ی جداره محدوده ی مجاور به خط ساختمان می باشد که ممکن است فضای آن بوسیله جداره یا بر یک ساختمان محوطه آرایی یا فنس جدا کننده تعریف گردد. تعریف گردد. عموماً طی کردن و مسافت طولانی برای عابران در کنار یک دیوار یک شکل خوشایند نیست . حوزه جداره ، فضایی است که پیاده ها از آن برای حرکت آرام و تماشای ویترین مغازه ها و نیز ورود و خروج از ساختمان ها استفاده می کنند و کاربری های مجاور این حوزه ممکن است از آن برای نمایش کالاها و خدمات خود و یا نشستن استفاده نمایند . - سن
-1-1-2 دلایل مراجعه عابرین پیاده به فضای خیابان
- استفاده از فعالیتها و کاربری های موجود در آن فضا
-انجام و بهره مندی از فعالیتهای اجتماعی - خیابان تسهیل کننده تماس های اجتماعی کوتاه مدت و کم شدت می باشد -
-گذراندن اوقات فراغت -دسترسی به فرصت های معاشرت و گفتگو
-خرید کردن و پرسه زنی
-از استفاده از نقش عبوری و دسترسی خیابان
-2-1-2 نیازهای مردم - عابرین پیاده - در حوزه های برنامه ریزی شده جهت تردد عابرین پیاده بنابر نظریه مازلو 5 نیاز اولیه فیزیولوژیکی، ایمنی، اجتماعی، عزت نفس و خودشکوفایی بعنوان نیازهای اولیه هر انسانی شناخته می شود که در سطوح بعدی زیبایی، عشق و اعتماد به نفس نیز افزوده می گردد به هرم مازلو. در گیر و دار زندگی شهری امروزی توجه به نیازهای فردی و جمعی هر انسان حائز اهمیت است. امروزه در شهرها نیز تمایل به سمت حفظ حرمت عابر پیاده بیشتر شده است و در نتیجه نیاز به شناسایی نیازهای اساسی عابرین پیاده کاملا محسوس می گردد. طراحی در حوزه عابر پیاده نیازمند در نظر گرفتن الزامات و نیازمندی های خاصی همچون موارد زیر می باشد:
-توجه به محرک های خارجی چون زمان بدین معنی که هر عابر پیاده نیاز به زمان تاخیری دارد تا بتواند به راحتی یک فضا را تجربه، درک و برداشت نماید و در نهایت تصمیم بگیرد که این فضا قابلیت جذب او را دارد یا خیر؟
-در نظر گرفتن دسترسی آسان به نقاط مورد نظر، شناسایی نقاط و کانون های فعالیتی مهم و منحصر به فرد در ابتدای امر و در ادامه چگونگی اتصال راحت و ایمن این نقاط با یکدیگر و با خطوط حمل و نقل عمومی در این بخش حائز اهمیت است.البته نقاط و کانون هایی مهم فعالیتی می تواند یا خود به دلیل نوع کاربری و یا نوع ابنیه - غنای ساختار معماری بنا - مهم و شاخص باشد و یا در مسیر اتصال دو کانال حیاتی واقع گردیده باشد.
-3-1-2 اصول عام طراحی فضای خیابان با محوریت عابرین پیاده
در طراحی براساس محوریت عابر پیاده اصول و ویژگی های بیشماری مطرح شده است که هریک تقسیم بندی و سلسله مراتب خاص خود را دارد از این میان نقاط زیر به گونه ای در تمامی آنها مد نظر قرار گرفته شده است. - حبیبی، 1386، - 6
- مسیرگذری خواهد بود، مملو از نماد و نشانه شهری، استفاده از نمادها نه تنها در غنای کیفی محیط بلکه به شناساندن هر چه بیشتر مسیر کمک می کند، این نمادها یا برگرفته از کالبد موجود هستند و یا بر اساس شرایط موجود و ارزشهای بافت تعریف می گردند. این نمادها بیش از پیش مسیر را متمایز کرده و به خوانایی آن می افزایند و مسیر را به نماد تبدیل می کند.
- مسیر پر از تنوع و گوناگونی است به عبارتی عدم یکنواختی ایجاد شده در مسیر توسط عناصر متفاوت، چه در کالبد و چه در کاربری ها یک ضرورت به شماره می آید. ضمن آنکه وجود این تنوع نباید به معنای عدم هماهنگی به شماره بیاید.
- مسیر پیاده گردشگری به دلیل حضور در بافت به عنوان یک عامل مؤثر در تداوم زمانی- مکانی تلقی شده و به تعریف حریمها و قلمروها می پردازد .
- مسیرمکان امن و ایمن است و ضروری است که احساس امنیت و ایمنی برای گردشگران و شهروندان ملموس باشد.
- مسیر تنها به عنوان عامل محرک گردشگری در رسیدن به مقصد تلقی نشده و دسترسی یکی از عملکردهای آن است ، آنچه که بر ارزش آن می افزاید، نقش واسطه ای آن بین گذشته و حال و آینده و نقش اجتماعی آن به سبب حضور مردم و فعالیت های متعدد در آن می باشد. بنابراین مسیر عرصه ای عمومی تلقی شده و تجلیگاه حیات مدنی می گردد و به دیگر سخن مسیر می تواند به عنوان » مقصد « گردشگری نیز مطرح شود.
- مسیر مکان حضور شهروند در شهر است و به علت تکاپو و تعامل شهروند با محیط پیرامون ، مکان شکل گیری » حیات واقعه ای - شهری میگردد و به همین دلیل خود مکانی سراسر خاطره میگردد.
