بخشی از مقاله
چکیده:
مقاله حاضر به منظور مطرح کردن و بررسی دانش سایبرنتیک در علوم مختلف از جمله علم مدیریت آموزشی و نحوه کاربرد آن در این علم تدوین شده استدر. مقاله حاضر ابتداً دانش سایبرنتیک به بحث گذارده شده، سپس به ارائه تعریفی جامع و تحلیل نظریه سایبرنتیک پرداخته ایم و در نهایت جایگاه سایبرنتیک را در مدیریت آموزشی مورد بحث و بررسی قرار داده ایم.
مقدمه
سایبرنتیک از جمله علومی است که در قرن بیستم به وجود آمد و توانست با رشد سریع و روزافزون خود به دیگر علوم نیز رسوخ یابد. ماهیت و موضوع زیربنایی مطرح در سایبرنتیک بررسی ماهیت کنترل در انسان، حیوان، و ماشین است. لذا، با وجود چنینماهیتی، طبیعتاً با علومی مثل روان شناسی، زیست شناسی، مهندسی، مکانیک، و مدیریت و نیز بسیاري از علوم دیگر همپوشی و هم بستگی دارد.
امروزه سایبرنتیک دانشی مستقل و در عین حال میان رشتهاي است، دانش میان رشتهاي است به این دلیل که این علم با بهره گیري و مطالعه و براي ماهیت کنترل در ارگانیسم ها، چه زنده و چه مصنوعی، به دنبال یافتن وجه مشترکی میان موجودات و مصنوعات است که در این امر از تمامی علوم مرتبط بهره می گیرد و به موضوع کنترل در تمامی علوم مختلف انسانی و فیزیکی می پردازد. در این علم به سازماندهی و طبقه بندي اطلاعات توجه بسیاري شده است. این رو، در مدیریت اطلاعات و نیز در طراحی نظام هاي اطلاع رسانی اهمیت ویژه اي دارد. - سرمدي و صیف،
تعریف سایبرنتیک
تعریف سایبرنتیک در این قسمت بر اساس مفاهیم سیستم و اطلاعات پایه گذاري بدین صورت تعریف شده است. در ادامه به دو تعریف از این دیدگاه اشاره می کنیم:
1. سایبرنتیک علم بررسی سیستم هایی است که در برابر انرژي به شکل سیستم باز عمل می کنند. اما، در برابر اطلاعات به شکل سیستم بسته رفتار می نماید.
2. سایبرنتیک علم عمومی سیستم هایی است که سیستم هاي اطلاعات اند؛ یعنی اطلاعات دریافت می کنند و اطلاعات می دهند. - سرمدي و صیف، 1386، - 257 نظریه سایبرنتیک نظریه سایبرنتیک یکی از مبانی 9 گانه نظریه عمومی سیستم هاست که حدود یک قرن پیش آندره ماري آمپر، فیزیک دان و ریاضی دان فرانسوي، در مقالات خود دربارة فلسفه علم مطرح کرد. وي در این مقاله تمامی علوم شناخته شده در زمان خود را با شماره هاي مختلف طبقه بندي کرد و شماره هایی را نیز در برابر علوم تخمینی باقی گذارد. او در برابر شمارة 83 که یکی از علوم شناخته شدة بشري در آن زمان بود، علمی را جایگزین ساخت که می بایست به بحث در مورد تنظیم جامعه بپردازد. آمپر این علم را سایبرنتیک نامید.
ولی، پس از آمپر واژة سایبرنتیک به بوته فراموشی سپرده شد تا اینکه در سال 1948 وانیر در کتاب سایبرنتیک با کنترل و ارتباط در حیوان و ماشین مجدداً آن را مطرح کرد - خاکی، . - 68 :1370 پایه هاي سایبرنتیک و اصول مقدماتی آن را در قرون متمادي بسیاري ریاضیدان ها، فیزیکدان ها، پزشکان، و مهندسان پی ریزي کردند، از آن جمله می توان کلود شائون، فون نئومان و ایوان پاولوف را نام برد. برخی افراد نظریه سیستم ها را با سایبرنتیک و نظریه یکی دانسته اند، در حالی که سایبرنتیک نظریه کنترل ساز وکارها در فناوري و طبیعت متکی بر مفاهیم اطلاعات و بازخورد است که این مفاهیم جزئی از نظریه سیستم هاست.
سایبرنتیک به دسته اي از رشته هاي علمی با عنوان تعمیم دهنده ها تعلق دارد که واینر ابتدا آن را علم کنترل و ارتباط در ارگانیسم ها و جامعه تعریف کرد، به طور کلی سایبرنتیک به سه بخش کلی زیر تقسیم شد: -1 سایبرنتیک نظري، -2 سایبرنتیک علمی، -3 سایبرنتیک مهندسی. در سایبرنتیک نظري با نظریه سر وکار داریم و وارد عمل و تجربه نمی شویم. در این بخش انتقال اطلاعات، پردازش آن، و کنترل نقش اساسی ایفا می کند. سایبرنتیک عملی بیشتر به کار الگوسازي می پردازد. بخش سوم سایبرنتیک مهندسی مسئولیت ساخت وسایل، ادوات و لوازم سایبرنتیکی را به عهده دارد. - خاکی، - 69 :1370
جایگاه سایبرنتیک در مدیریت آموزشی
سایبرنتیک علمی است که وجه مشترك همه علوم به حساب می آید و به نوعی می توان ردپایی از آن در علوم مختلف یافت، از آن جمله می توان به علم مدیریت و به خصوصی مدیریت آموزشی اشاره کرد. مدیریت آموزشی خود ماهیت میان رشته اي دارد که اصول و مبناي علم مدیریت را در محیط هاي آموزشی به کار می بندد. نظام هاي آموزشی هر جامعه یکی از زیربنایی ترین سیستم هاي اجتماعی و در برگیرندة مفاهیم نظریه سیستم ها به طور اعم و سایبرنتیک به طور اخص است. مباحث عمده و ویژة سایبرنتیک بحث فرایندهاي بازخورد و نیز کنترل فرایندهاي بیرونی و درونی نظام هاست.
در محیط هاي آموزشی اطلاعات پیام هایی در قالب هاي مختلف به دانش آموزان و فراگیران عرضه می دارند، به خصوص برنامه هاي درسی و آموزشی مربی با شیوهها و ابزارهاي تدریس به دست آمده از نظام آموزشی به بررسی عملکرد، اثربخشی، و کارآمدي نظام آموزشی در برآوردن نیازها و انتظارات اجتماعی در جهت تأمین منابع به منظور حفظ و دوام سیستم آموزشی می پردازند. در سیستم هاي آموزشی، قسمتی از برون داد سیستم به عنوان اطلاعات مربوط به نتایج و داده هاي اولیه به سیستم آموزشی برگردانده می شوند و بدین سان فرایند دورانی بازخورد در سیستم ایجاد می شود. در نتیجه به ایجاد نظام خود تنظیم شونده می انجامد.
مهم ترین اطلاعات و داده هاي اولیه اي که می توان به عنوان برون داد نظام هاي آموزشی وارد چرخه بازخورد کرد، فراگیران و دانش آموزان و میزان اطلاعات و دانش اکتسابی و نیز یادگیري و تغییرات رفتاري اي است که نظام آموزشی توانسته است نسبت به درون داد خود ایجاد نماید. در نظام هاي آموزشی می توان دو بازخورد عمده را در نظر گرفت: یکی بازخورد درونی نظام آموزشی است که در واقع نوعی ارزیابی درونی است و به میزان تحقق اهداف در نظر گرفته شده براي نظام آموزشی اشاره دارد و اینکه این نظام تا چه اندازه توانسته است تغییرات را با توجه به هدف خود در فراگیران نسبت به بدو ورود به نظام آموزشی ایجاد نماید.
دوم، بازخورد بیرونی نظام آموزشی است که در واقع به تأمین نیازهاي اجتماعی و انتظاراتی می پردازد که سیستم مافوق نظام آموزشی از جامعه انتظار دارد. می توان این امر را نوعی ارزیابی بیرونی نامید. چون نظام هاي آموزشی به خودي خود سیستم هاي خودکار و خود تنظیم شونده نیستند، در اینجا اهمیت نقش مدیران آموزشی در کسب اطلاعات دقیق و صحیح و استفاده از راهبردهاي سیستم هاي اطلاعات مدیریت مطرح می شود. به لحاظ پیچیده بودن سیستم هاي آموزشی به دلیل تعدد نقش ها و کارکردهاي آن در نظام انسانی و نیز مشکل بودن ارزیابی آن باید از روش ها و فنون مختلف جهت بررسی بازخوردهایی که از نظام آموزشی حاصل می شود استفاده کرد. همچنین، باید به فرایند و عناصر سیستم هاي ارتباطی در امر سایبرنتیک و شناخت آن ها توجه کافی مبذول شود.
طبق این نظریه ، صاحب نظر مباحث سایبرنتیک، سیستم هاي دوام و بقاي خود را تضمین می کنند که بتوانند فرایند کنترل و بازخورد خود را در کمترین زمان انجام دهند و با استفاده از نتایج به دست آمده از بازخوردهاي صورت گرفته بتوانند در تمامی فرایندهاي سازمانی تغییراتی را به وجود آورند تا بتوانند به شیوة مقتضی به نیازها و انتظارات پاسخ گویند. نظام هاي آموزشی نیز به نوبه خود باید در نظر گرفتن زمان مقتضی در دادن بازخورد و انجام اصلاحات لازم در هدف هاي کلی و عملیاتی، شیوه هاي تدریس، گزینش مربی، شیوه ها و ابزارهاي ارزشیابی خود بتوانند به نحو مناسب خلأ زمانی موجود را کاهش دهند.
به دلیل بلندمدت بودن فرایندهاي آموزشی و زمان بر بودن آن ها و در پی آن زمان بر بودن بازخورد و فرایندهاي آموزشی جهت کنترل فرایندها و نیز اطلاعات صورت گرفته در زمینه هاي مختلف، به نظر می رسد روش مناسب جهت این گونه سیستم ها استفاده از روش هاي تکوینی بازخورد و کنترل فرایندهاي آموزشی باشد تا در پی آن بتوان در مقاطع زمانی مختلف با توجه به بازخوردهاي به دست آمده از نظام آموزشی، کنترل لازم صورت پذیرد. بدین ترتیب مراحل کنترل نظام هاي آموزشی به شرح زیر است:
1. تعیین شاخص ها و معیارهاي آموزشی، کالبدي، و مالی جهت اندازه گیري متناسب با هدف هاي از قبل تعیین شده و پیش بینی نتایج به دست آمده توسط نظام آموزشی.
2. تهیه و تنظیم اطلاعات لازم در زمینه اجراي عملیاتی، آموزشی، و کالبدي و نیز نحوة بهره برداري از منابع مالی در دست انجام و انجام شده
3. مقایسه اطلاعات به دست آممده در زمینه معیارها و شاخص هاي آموزشی، کالبدي و مالی با معیارهاي از پیش تعیین شده، که این قسمت به ارزشیابی عملکرد نظام آموزشی در حیطه هاي مخلتف اشاره دارد.
4. تصمیم گیري و انجام اقدامات اصلاحی در شیوة اجرا، روش ها، اهداف، و برنامه ها در صورتی که نقص داشته باشد.
5. در صورت تحقق تمامی اهداف و معیارهاي از پیش تعیین شده در نظام آموزشی، تدوین معیارها و شاخص هاي آموزشی، کالبدي، و مالی جدید براي سیستم آموزشی.
