بخشی از مقاله
سایبرگوژی رویکرد نوین یاددهی- یادگیری
چکیده :
حرکت به سمت جامعه اطلاعاتی بسیاری از زوایای پنهان و آشکار جوامع را دستخوش تغییرات ساختاری می کند، مقوله آموزش نیز از این تغییر در امان نیست. جوامع به مروز زمان و به دنبال همین تحولات، نیاز روزافزونی به آموزش نیروی متخصص و کارآمد خواهند داشت.این موضوع استفاده از آموزش الکترونیکی را برای دولت ها به دلیل نبود منابع مالی کافی ناگزیر می سازد. تلفیق کامپیوتر و یادگیرنده یکی از رویکردهای موفقیت آمیز یاددهی – یادگیری است. لذا با بیان ساده اینکه پداگوژی و آندرا گوژی را تلفیق کنیم نباید خود را از رسالت مهم تعلیم و تربیت با استفاده از تکنولوژی دور نگهداریم. این مساله ضرورت ارائه یک رویکرد نوین را ناگزیر می نماید. با حضور نسلی تازه بزرگترین چالش برنامه ریزان درسی بوجود خواهد آمد. در این راستا دسترسی و تسلط بر تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات در امر استراتژیک آموزش ، یکی از مؤلفه های مهم قدرت در عصر حاضراست. از سوی دیگر، گسترش بی وقفه آموزش الکترونیکی در سراسر دنیا ، ضرورت استفاده از این شکل نوین آموزشی را اثبات میکند. سایبرگوژی به عنوان یاددهی-یادگیری نوین به یادگیرندگان حل مساله، مسئولیت پذیری، متدهای تعاملی و تفکر انتقادی را می آموزد و آنها را افزایش می دهد. این مسایل طی پژوهشی در دانشگاه شیراز و دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت با استفاده از پرسشنامه ای مشتمل بر 30 سوال در شکل لیکرت محقق ساخته بررسی شد . با توجه به اینکه میزان آلفای کرونباخ پرسشنامه های مربوطه بیش از 0/7 بود ؛ پایایی آن مورد تایید قرارگرفت. جامعه آماری کلیه استادان، مدیران و برنامه ریزان آموزشی بوده اند. هدف این پژوهش بررسی ویژگی های پداگوژی،آندراگوژی و سینرگوژی و ارائه رویکردی نوین از تعلیم و تربیت در یاددهی با استفاده از فناوری به نام سایبرگوژی است که به جای تلفیق جهت استفاده در سیستم آموزش الکترونیک بیان می شود.
کلمات کلیدی : آموزش الکترونیک،تکنولوژی آموزشی،آندراگوژی،سینرگوژی،پداگوژی،سایبرگوژی،فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعلیم و تربیت، معرفت شهروندی
-1 مقدمه:
بخشی از تعلیم و تربیت اشاره به نقشه و طرحی دارد که بر اساس آن تلاش میشود تا مولفه های مختلف اعم از مدرس، یادگیرنده، محتوا، شیوه تدریس، شیوه ارزشیابی، محیط فیزیکی، زمان بندی، و قوانین و مقررات در تعامل با هم، نیل به مقصود که در نهایت کمال انسان در دنیای الکترونیک را فراهم آورند. این مقصود است که در قالب هدف آرمانی ، به مولفه ها جهت دهی نموده و خود متاثر از زیر ساخت فلسفی و ارزشی حاکم است. نگرش به انسان از حیث ابعاد مختلف فلسفه و اعم از ماورای فرد و تعامل او با متافیزیک، معرفت شناختی، و ارزش شناسی اوست که مکاتب و اردوگاههای مختلف فلسفی را ایجاد نموده و هر یک از آنها به نوبه خود بر شکل گیری روش های مختلف تعلیم و تربیت موثر بوده اند. این موضوعات تبیین دقیق مبانی برنامه های درسی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات را بسیار حائز اهمیّت معرفی نموده و برخورداری از پشتوانه های نظری و علمی مستحکم را لازمه اخذ تصمیمات جدی در این حوزه معرفی می دارند.اگرچه از سال 2002، وزارت آموزش و پرورش ایران به عنوان کارگزار اصلی سیاست در اصلاح فرایند آموزش و پرورش تصمیم به توسعه فناوری اطلاعات در مدارس ایران گرفته و در قالب آن تلاش نموده تا شش هزار دبیرستان را به سخت افزار مجهز نموده و آموزش های کامپیوتر و فناوری های نوین آموزشی را برای معلمان اجرا نماید.[1] لیکن دغدغه گسترش آموزش به شیوه الکترونیک همچنان برای متخصصان تعلیم و تربیت به عنوان مساله ای جدی باقی است. یکی از این دغدغه ها در تدوین نگاهی متفاوت به تعلیم و تربیت است. چنانچه حجتی عنوان می دارد: " در مدرسه ای که مبتنی بر فناوری اطلاعات است، اساسا نگاه تعلیم و تربیت تغییر می یابد و دیگر معلم به عنوان آموزش دهنده و دانش آموزان به عنوان یادگیرنده ی صرف نخواهند بود، بنابراین محتوای آموزشی هم باید منطبق با نقش معلمان و دانش آموزان به طور خاصی طراحی و تدوین شود.در مدارس هوشمند بحث فعالیتهای گروهی و استفاده از تمامی توانمندی ها و استعداد دانش آموزان مطرح است و با همه دانش آموزان به یک صورت برخورد نمیشود و یک شیوه آموزشی در این گونه مدارس نمی تواند پیاده شود و ......" [2]. تحقیقات ما نشان داد که از جمله دیگر دغدغه های مرتبط، ضرورت چرخش ازفناوری اطلاعات به جانب فناوری اطلاعات و ارتباطات است که بر اساس آن حالت یکسویه و انفعالی یادگیرنده به حالتی متعامل و دوسو نگر میان یادگیرنده و یاددهنده تبدیل میشود. در این راستاست که اسکیلن در قالب پژوهشی که برای پاسخ به دغدغه های اصلی گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام داده است، این تکنولوژی را باعث افزایش یادگیری و انگیزش دانش آموزان و رضایت بیشتر آنها برای درگیر شدن در وظایف و موضوعات درسی عنوان می دارد.[6] همچنین چالش یادگیرنده با محتوای یادگیری و هدایت یادگیرنده به سوی طبقات بالای شناختی و از جمله تفکر انتقادی، از جمله مواردی است که اذهان محققان تربیتی را به خود معطوف داشته است. کما اینکه شعبانی ورکی به مطالعه تاثیر تدریس از طریق وب بر تفکر انتقادی و بر اساس طبقه بندی دیک مبادرت نموده و گزارش می نماید که آموزش مبتنی بر وب تنها در شرایطی میتواند اثربخش قلمداد شود که به طور ویژه برای WBI طراحی شده باشد.[5] لذا ایجاد معرفت شهروندی در عصر کنونی نیاز جوامع آینده است. چرا که ممکن است تعلیم وتربیت آینده بدون حضور معلم و تدریس رو درو باشد. لذا این امر وظائف برنامه ریزان درسی و تهیه کنندگان محتوای الکترونیکی را سخت تر خواهد نمود. چرا که آنان باید سعی کنند موضوعات عادات، سنت ها ، ارزشها و .... را در برنامه درسی برای آیندگان در نظر بگیرند.
-2 پداگوژی :
فلسفه تعلیم وتربیت به بررسی ماهیت و هدف های آموزش و پرورش می پردازد.نظریه آموزش نوعی نظریه عملی است . این نظریه ها تمامی قسمت های گوناگون آموزش و همچنین ساختار اجتماعی وابسته به آن را هدایت می کنند. جهت دستیابی به این هدفهای آموزشی موثر در آموزش باید مفاهیم صحیح و دانش کافی از روش تدریس،یادگیری،روشهای ارزیابی،چگونگی شکل ساختارها ، دگرگونی نظامهای آموزشی و اجتماعی، نقش افراد و غیره را بدانیم .در شیوه آموزشی پداگوژی ، متخصص یک موضوع درسی خاص ، شروع به سخنرانی میکند و به فراگیران تکلیف میدهد و سرانجام با انجام آزمونهای مختلف پیشرفت تحصیلی آنها را می سنجد. .مکاتب فلسفی دیدگاه های ویژه ای را در مورد آموزش بیان می کنند.
می توان از آنها در تهیه و اجرای برنامه های آموزشی و درسی بویژه به شکل الکترونیکی در یاددهی - یادگیری استفاده کرد. در نهایت می توانیم با استفاده این مسایل استاندارد ترین مدل آموزشی را طراحی نماییم . یک مربی که در مورد موضوع درسی خبره است سخنرانی می کند,تکلیف می دهد. پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را می آزماید. بطور خلاصه, معلم درس می دهد و فراگیران بطور منفعل هر آنچه را که می توانند جذب می کنند. باید گفت مزیت اصلی پداگوژی در این است که امکان می دهد دانش تدوین شده به صورت منظم ارایه شود. نقطه ضعف اصلی آن این است که دانش آموزان اغلب بی انگیزه هستند. برنامه درسی آینده باید براساس انگیزه یادگیرندگان تهیه شوند. چرا که آینده از آن آموزش در هر زمان و در هر مکانی است.
-3 آندراگوژی:
تدریس بزرگسالان به بزرگسالان دیگر نقش متفاوتی را برای مربی قایل می شود. معلم به عنوان تسهیل کننده جهت فعالیت های فراگیران عمل می کند.یک مزیت آندراگوژی این است که انگیزه یاد گیران به دلیل درگیری در یاد گیری و داشتن مسوولیت تقویت می شود. در آندراگوژی توسعه نقش های اجتماعی شخص یادگیرنده مطرح است. یعنی در این مفهوم گفته می شود چون یادگیرنده باید وظایفی را در جامعه بر عهده بگیرد و نقش هایی را ایفا کند، لذا برای ایفای صحیح نقش خود در آینده ، باید چیزهایی را یاد بگیرد .مطرح شدن این مساله در آموزش های الکترونیک بسیار حائز اهمیت است. البته باید اذعان داشت که موفقیت روشهای آندراگوژیک وابسته به موقعیت است و نمی توانند برای تدوین کردن و یا استاندارد کردن اطلاعات برای استفاده عامه به کار گرفته شود. لذا هف اصلی آموزش الکترونیک که همان دسترسی اطلاعات برای دوستداران و یادگیرندگان است برآورده نمی شود.
-4 سینرگوژی:
بر اساس مهمترین ویژگی های پداگوژی و آندراگوژی، سینرگوژی ایجاد می شود. در حالی که محدودیت های هیچکدام را ندارد. ساختار سینرگوژی از طریق قابلیت فرا گیران جهت کسب دانش مدون تحت شرایطی که درگیری و تعهدشان را بر می انگیزد, فراهم می شود. در قلب این روش موضوع انگیزه نهفته است. اگر فراگیران به اندازه کافی دارای انگیزه نشوند، نه به طور موثر عمل می کنند و نه یادگیری را پاداش دهنده و یا ارضا کننده می یابند. "یکی دیگر از نقاط قوت این طرح اینست که مسوولیت یاد گیری را بر دوش شرکت کنندگان قرار می دهد و آنان را درگیر فرآیند یادگیری قرار می نماید".[7] می توان گفت سینرگوژی یک روش منظم یادگیری است به عبارت بهتر روشی است سیستماتیک که در آن، اعضای تیم های کوچک بوسیله برقراری روابط منظم، از یکدیگر یاد می گیرند و هم افزایی در یادگیری ایجاد می شود. این روش بیشتر برای تدریس روش تحقیق می تواند اثربخش باشد.
-5 سایبرگوژی:
از لحاظ لغوی در فرهنگ های مختلف سایبر به معنی مجازی وغیر ملموس و مترادف با لغت انگلیسی virtual است که با توجه به گستردگی مفهوم سایبر واطلاق آن به تمام افعال واقدامات واقع شده در محیط شبکه های بین المللی از جمله اینترنت وبی شمار بودن مصادیق سایبر به توصیه متخصصان ودانشمندان صاحب نام این رشته ، یافتن لغت معادل یا ترجمه آن به زبانهای دیگر، به دلیل مفهوم لغوی این واژه در سطح بین المللی، مجاز نیست چرا که ممکن است دایره شمول و مفهوم آنرا محدود کند ؛ به همین دلیل برگردان آن به فارسی نیز کمی مبهم است ؛ سایبر یعنی علم فرمان ، یعنی هوش مصنوعی وشاید از نظر اهل فن یعنی دنیای صفر ویک . سایبر یک لغت یونانی است به معنای سکاندار و راهنما. از محیط سایبر نیز تعاریف گوناگونی بعمل آمده است که می توان در مجموع محیط سایبر را چنین تعریف کرد: "محیط مجازی وغیر ملموس موجود در فضای شبکه های بین المللی که در این محیط تمام اطلاعات راجع به روابط افراد ، فرهنگ ها ، ملت ها ، کشورها وبه طور کلی هرآنچه در کره خاکی به صورت ملموس و فیزیکی وجود دارد در یک فضای مجازی به شکل دیجیتالی وجود دارد و قابل استفاده و دسترس استفاده کنندگان و کاربران است و از طریق رایانه ،اجزای آن وشبکه های بین المللی به هم مرتبط هستند" .[8] سایبرگوژی ترکیبی از پداگوژی ،آندراگوژی ،سینرگوژی در کنار تکنولوژی است. این اصل می تواند روش نوینی در آموزش و به عبارت بهتر انقلابی در روش های یاددهی- یادگیری در عصر اطلاعات می باشد. می توان گفت تعلیم وتربیت با استفاده از تکنولوژی بویژه استفاده از آموزش مجازی در جهت یاددهی-یادگیری بهتر. در هر محیط یادگیری کسانی که واقعا درگیر آموزش هستند بطور رفتاری،عقلانی و احساسی با آموزش ارتباط مستقیم پیدا می کنند.[ 11] سایبرگوژی با سه حوزه شناختی، احساسی و اجتماعی تداخل دارد ویک محیط
