بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر به روش اسنادی، جهت تبیین سبک زندگی اقتصادی خانواده‌های نیازمند از دیدگاه اسالم انجام شده است. سبک زندگی، مجموعه‌ای از الگو‌های نظام‌مند فکری رفتاری است که انتخاب درست آن، در رشد و موفقیت انسان نقش اساسی دارد. از طرف دیگر تأثیر اقتصاد در ابعاد مختلف خانواده‌ها بر کسی پوشیده نیست، زیرا مسائل اقتصادی میتواند بخش‌های گونان حیات بشری را تحت سیطره خود قرار دهد، به‌گون‌های که طبق متون دینی، فقر، پیامد‌های ناگوار فردی و اجتماعی فراوان به دنبال دارد، دین مقدس اسالم، به‌منظور ترمیم و تسکین فقر، رهنمود‌هایی را ارائه نموده است که به‌کارگیری آن‌ها میتواند کاهش سطح فقر و یا سازگاری با آن را تسهیل نماید که آن را سبک زندگی اقتصادی نیازمندان نام نهاد‌هایم که به دو گروه ترمیم‌کننده و تسکین دهنده
تقسیم شده است، لذا در تحقیق حاضر، با استناد به قرآن و سنت به تبیین این دو سبک پرداخت‌هایم.
یافته‌ها حاکی است که نگرش درست به ثروت وزندگی دنیوی، کار و تالش، قناعت، پرهیز از اسراف، میانه‌روی، ساده زیستی و پرهیز از عوامل ایجادکننده‌ی فقر، ازجمله مرهمهایی است که به‌عنوان سبک زندگی اسالمی میتواند زخم فقر را در زندگی نیازمندان ترمیم کند، همچنین از رهنمود‌های اسالمی که در سبک زندگی فقیران، نقش مسکن دارند؛ میتوان، استغنا، رضا، تسلیم، شکر، گسترش محبت در بین اعضای خانواده و صبر را نام برد.
-1 مقدمه
سبک زندگی، مجموعه‌ای از الگو‌های نظام‌مند رفتاری1 است که خاستگاه آن را باورها، ارزش‌ها و هنجار‌های شکل گرفته در یک فرهنگ یا خرده فرهنگ تشکیل می‌دهد - فاضل قانع، . - 1391 انتخاب سبک زندگی2 درست و متناسب با شرایط خانواده، در میزان رشد و موفقیت آن نقش اساسی دارد - قرآن کریم، 132 :3؛. - 136 :4 هدف اصلی ارسال رسل و انزال کتب نیز ارائه سبک زندگی درست به انسان‌ها است - همان، 129:2، . - 151 منظور از سبک زندگی اقتصادی خانواده‌های نیازمند، مجموعه‌ای از الگو‌های نظام‌مند فکری رفتاری با نگرش اقتصادی است که به نحوی در بهبود معیشت آن‌ها نقش دارد.
تأثیر اقتصاد در ابعاد مختلف خانواده بر کسی پوشیده نیست، زیرا مسائل اقتصادی میتواند بخش‌های گونان حیات بشری را تحت سیطره خود قرار دهد، به‌گون‌های که طبق متون اسالمی، فقر که نوعی «بیماری اجتماعی فردی» تلقی میشود؛ اگر درمان و یا تسکین نگردد؛ پیامد‌های ناگواری به دنبال دارد، از قبیل کفر، نقص عقل و دین، ناتوانی، غربت در وطن، ذلت و خواری - شریف رضی، . - 1379 چون فقر، یکی از عوامل مهم ناهنجاری‌های فکری - کاهش باور‌های دینی، فقر فرهنگی و... - و ناهنجاری‌های رفتاری - مثل دزدی، قتل و... - به شمار میرود - مداح، . - 1390:303 پس یادگیری سبک زندگی اقتصادی، طبق آموزه‌های اسالمی برای خانواده‌های نیازمند، کامال ضروری به نظر میرسد.
لذا به‌منظور ترمیم و تسکین فقر، در زندگی، دین مقدس اسالم، سبک‌ها و رهنمود‌هایی را ارائه نموده است که بکار گیری آن‌ها میتواند کاهش سطح فقر و یا سازگاری با آن را تسهیل نماید که آن را سبک زندگی اقتصادی نام نهاد‌هایم. ازجمله مرهمهایی که به‌عنوان سبک زندگی اسالمی میتواند زخم فقر را در زندگی نیازمندان ترمیم کند؛ عبارت‌اند از: نگرش درست به ثروت وزندگی دنیوی، کار و تالش، قناعت، پرهیز از اسراف، میانه‌روی، ساده زیستی و پرهیز از عوامل ایجادکننده‌ی فقر. همچنین رهنمود‌های اسالمی که در سبک زندگی فقیران، نقش مسکن دارند؛ شامل: استغنا، رضا، تسلیم، شکر، گسترش محبت در بین اعضای خانواده است و صبر. هر یک از متغیر‌های یاد شده را میتوان بایسته‌های فکری رفتاری نیازمندان در زندگی اقتصادی نامید.
فقر، یکی از مشکالتی است که عد‌های از انسان‌ها در سطح جهان، از آن رنج میبرند - مهرزاد، . - 1389 در ایران، این گروه از افراد که نوعا تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی H، بهزیستی و سایر خیریه‌های مردم‌نهاد هستند؛ باید از سبک زندگی خاص خود که دین مقدس اسالم مشخص کرده است؛ تبعیت کنند؛ زیرا این آیین آسمانی ضمن توجه به‌ضرورت رفع فقر در جامعه - بختیاری و همکاران، - 1390، شیوههایی را در مواجه با آن ارائه نموده است. اینک این سال مطرح میشود که سبک‌های زندگی فقرا از دیدگاه اسالم کدام است؟ اسالم برای ترمیم و یا تسکین بیماری فقر، چه راه‌کارهایی را برای نیازمندان ارائه نموده است؟ تحقیق حاضر، به پرسشهای مذکور پاسخ می‌دهد.
محقق، به اثری دست نیافت که عین موضوع را بررسی کرده باشد ولی در کتب روایی مثل بحار، 1 بیشتر اندیشمندان، در تعریف سبک زندگی، به بعد رفتاری تأکیددارند. ولی نگارنده این سطور بر این باور است که در فرهنگ اسالمی، داشتن باور‌های درست، مثل توحید، توکل و غیره جزو مهارتهای زندگی است؛ بنابراین میتوان سبک زندگی اسالمی را چنین تعریف کرد: سبک زندگی، مجموعه‌ای از الگو‌های نظام‌مند فکری رفتاری است. کافی، وسایل الشیعه و نظایر آن‌ها، در رابطه با متغیر‌های تحقیق، احادیث ارزشمندی درج شده است که منبع اصلی این پژوهش هستند. درعین‌حال تک‌نگاری‌ها و مقاالتی در برخی متغیرها نگاشته شده است ازجمله: تحقیق مداح - 1390 - با عنوان. تحلیل اثر فقر و نابرابری بر جرم در سطح استان‌های کشور. نشان داد که بین فقر و جرم - سرقت - در جامعه رابطه قوی و معنی داری وجود دارد.
یافته‌های تحقیق بختیاری و همکاران - 1390 - تحت عنوان. سرمایه انسانی، فقر و نابرابری‌های درآمدی در اسالم و کشور‌های اسالمی. حاکی است که اسالم به‌ضرورت رفع فقر در جامعه، توجه دارد. موسوی - 1371 - ، در کتاب خود با عنوان «پژوهشی در اسراف» به ابعاد این متغیر پرداخته است. لذا تحقیق حاضر، به روش اسنادی با استناد به قرآن و سنت، روش‌ها و سبک‌هایی برای زندگی خانواده‌های نیازمند مطرح کرده که کاربست آن‌هامی‌تواند سطح زندگی فقرا را ترمیم یا تسکین بخشیده درن‌هایت، بهبود نماید.
.2 سبک‌های زندگی ترمیم کنند فقر نیازمندان
فقر، یک شکاف و شکست است که باید ترمیم شود. منظور ما از سبک‌های ترمیم‌کننده، راه‌کارهایی است که کار بست آن‌ها در رفع فقر و بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌های نیازمند مؤثر است که عبارت‌اند از:
.2.1 نگرش صحیح به ثروت وزندگی دنیوی
نگرش صحیح به ثروت وزندگی دنیوی یکی از سبک‌های زندگی اقتصادی است که میتواند در ترمیم فقر سهیم باشد، زیرا برداشت غلط از زهد و پارسایی و کم‌توجه‌ی به تا می‌ن نیاز مادی، به فقر اقتصادی منجر میگردد. گروهی چنان میپندارند که نیک بختی دنیا و آخرت جمع شدنی نیست و اگر بخواهند در جهان دیگر کامیاب باشند، باید در دنیا در فقر و بیچارگی به سر برند. اینان، به سبب برداشت‌های نادرست از مفاهیم پرارزشی چون زهد، از دنیا روی گردانده، نعمت‌های آن را بر خود حرام کرده‌اند.
در دین مبین اسالم، ثروت و امور دنیوی به‌عنوان وسیله، اگر از راه مشروع به دست آید، برای رسیدن به قرب الهی مطلوب و مورد تأکید است زیرا قرآن کریم تصریح دارد: «بهرهات را از دنیا فراموش مكن! - »قصص، . - 77 حضرت امام رضا - j فرموده‌اند: از لذائذ دنیوی نصیبی برای کام یابی خویش قرار دهید - فرید، 1373، ج. 3 ص.. - 131 اسالم، پیروانش را به تقویت بنیه‌ی اقتصادی فراخوانده آن‌ها را از فقر و نداری بر حذر نموده است - شیخ مفید، 1413، ص.. - 189 .202 کار و تولید تولید، به هر عمل اقتصادی که در جهت به فعلیت رساندن بهرهمندی از نعمت‌های الهی، انجام گیرد؛ اطالق میشود - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، . - 1372 در معارف اسالمی، کار و فعالیت‌های تولیدی، جایگاهی بس ارجمند دارد، در اهمیت کار، همین بس که ائمه اطهار A، شخصا به کار و تولید میپرداختند.
یکی از علل تحریم ربا نیز بکار انداختن سرمایه در کار‌های تولیدی است - مکارم شیرازی، . - 1361 قرآن کریم در آیه‌های فراوان، یادآوری میکند که خداوند، منابع و امکانات تولید را در اختیار انسان‌ها قرار داده و با تأکید بر تصرف در عوامل تولید، آنان را به آباد کردن زمین و برطرف کردن نیاز‌های معیشتی خود، تشویق کرده است - هود، 61؛ جاثیه، . - ...1312 امام رضا A، بی‌توجهی به تولید و صنعت را عامل عقب‌ماندگی دانسته اند.
