بخشی از مقاله
چکیده:
مسائل و چالش های آموزش و پرورش معاصر نسبت به دو دهه گذشته، شتاب مضاعفی یافته است. افت کیفیت آموزش و پرورش، جهانی شدن اهداف تعلیم و تربیت، دغدغه ی حفظ هویت، بالا رفتن هزینه ها، رقابت گسترده، توسعه ی شکاف ها و غیره از جمله این چالش هاست.در چنین فضایی، نظام تصمیم سازی آموزش و پرورش کماکان خود را با مسائل دهه های قبل مواجه می داند و قرار است در کنار انبوهی از مسائل و چالش های گذشته و حال به استقبال مسائل آینده برود و خود را برای مواجه شدن با آن آماده نماید؛ و این امر با مکانیزم های جاری تصمیم سازی میسر نمی باشد.
در چنین شرایطی یکی از نیازهای سازمان بزرگ آموزش و پرورش، توسعه ی فناوری اطلاعات در برنامه های آموزش و پرورش است که می تواند تحول کیفی اهداف، برنامه ها، روش ها و شیوه ها و در نتیجه اثربخشی آموزش و پرورش را به دنبال داشته باشد. فناوری اطلاعات به مؤسسات آموزشی کمک می کند تا ساختارهای خود را همگام با تحولات زمان متناسب سازنداین مقاله بعد از ذکر مقدمه ضرورت سیاستگذاری و نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در اموزش و پرورش بحث شده است. چالش های فناوری اطلاعات و ارتباطات ،فرصت ها و تهدید های ناشی از کاربست فناوری ، روش ها و ابزارها ی بکارگیری ، و نهایتا سیاست ها و راهبرد های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات عناوینی است که در مقاله حاضر مورد مطالعه قرار گرفته است
فناوری اطلاعات و ارتباطات - - ICT ، یک تخصص میان رشته ای است که جهت ایجاد امکان ارتباط از راه دور دسترسی به اطلاعات و جلوگیری از انباشت و انحصار آن مورد استفاده قرار می گیرد - به نقل از شریفی،. - 1383واژه ی فناوری اطلاعات اولین بار از سوی لیویت و وایزلز در سال 1958به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیریها و پردازش اطلاعات در سازمان ها به کار گرفته شد - صرافی زاده، 1382،ص . - 22استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم وتربیت منجر به کاهش محدودیت های یادگیری، تقویت برابری فرصت ها، تربیت نیروهای انسانی متناسب باعصر دانش و اطلاعات ،کارآیی و بهره وری در آموزش و پرورش،کسب مهارت های جدید تدریس در مربیان می شود و این تحولات میتواند جز پیامدهای مثبث فناوری باشند.
از پیامدهای منفی فناوری اطلاعات و ارتباطات را میتوان به موارد زیر اشاره کرد: افزایش خطر انزوای اجتماعی و دمیدن در تنور فردیت، زیر سوال رفتن اقتدار سنتی مربیان به عنوان منبع مطلق دانش و اطلاعات، سطحی بارآوردن متربیان و عادت دادن به کپی کردن اطلاعات، نبود روابط چهره به چهره مربی و متربی در نظام آموزشی - یونسکو، - 2002 .در هزاره سوم، فن آوری اطلاعات و ارتباطات ICT ، به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه در جهان منظوره شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز چنان با زندگی مردم در جنبه های مختلف عجین گردیده است که روی گردانی و بی توجهی به آن، اختلالی عظیم را در جامعه و رفاه و آسایش مردم به وجود می آورد.
نظام آموزشی نیز به عنوان اساس و پایه نظام آموزش و پرورش از این قاعده مستثنی نمی باشد. - سرکار آرانی، - 12 :1392 توسعه این فناوری به قدری چشمگیر و فراگیر است که نمی توان اثرات آن را بر آموزش و پرورش نادیده گرفت. این فن آوری ابزار خلق و انتقال دانایی و تصویرگر اجتماع آرمانی برخوردار از دانش یعنی جامعه دانایی محور بر شمرده می شود. از این رو نقش فناوری نوین در حوزه نظام حداقل به اندازه تحولی است که اتومبیل در صنعت حمل و نقل بوجود آورده است.
- عبادی، :1390 . - 84 این تحول به مقتضای شرایط موجود آن ، تغییر محتوا، روشها و فناوری های آموزشی را به دنبال داشته است در واقع ظهور فناوری جدید اطلاعاتی و ارتباطی شکل جدیدی از یادگیری تعاملی ، خلاق و فعال را ایجاد کرده است به نحوی که همه افراد قادرند در هر کجا و هر زمان به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند. در این راستا کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه باید استفاده از تجربه های جهانی، همزمان به گسترش آموزش و کاهش نابرابری های اجتماعی بیندیشند و تلاش کنند تا رقابت را گسترش دهند و برنامه های رفع محرومیت های اجتماعی را نیز در دستور کار قرار دهند این چالش ها به ویژه در حوزه های ملی و منطقه ای که به محرومیت و عدم توسعه یافتگی تاریخی دچارند بسیار جدی است . مک نایر - - 2000 در گزارشی پیشنهاد می کند که دولت ها برای دست یابی به این هدف می بایست ،مسائل زیر را مد نظر قرار دهند:
.1 برنامه ریزی های جدی برای کسب اطمینان از ایجاد شرایط لازم برای دسترسی همگان به سخت افزارها و نرم افزارها
2. سرمایه گذاری در زمینه ی پرورش حرفه ای معلمان و مدیران آموزشی
3. تأکید بر یادگیری مادام العمر و برنامه های آموزشی مداوم
4. تأکید بر به کارگیری فناوری اطلاعات و پرورش مهارت های شهروندی به منظور افزایش مشارکت اجتماعی و ملی
5. تغییر نقش سیاست گذاران و تصمیم سازان آموزش و پرورش
یعنی لازم است سیاست گذاران آموزشی سرعت تحولات جدید و پیامد های آن را به خوبی درک کنند و در نقش ، رویکرد و سازوکارهای اجرایی انجام وظایف خود بازنگری به عمل آورند - Weyrich ،. - 2010 ضرورت سیاستگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش بدون شک فناوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از کشورهای جهان به علت ماهیت علمی مبتنی بر توسعه دانش مورد توجه قرار گرفته است. هر کشوری نیز با توجه به توان تخصصی مسئولین خود و میزان اطلاع آنها در توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفت های متفاوتی داشته اند.
کشورهای خط مقدم تولید دانش، در این راه نیز جزو پیشگامان استفاده و توسعه سریع این پدیده بوده اند و بیشترین منافع را نیز از آن خود کرده اند و می روند تا فاصله دیجیتالی خود را با بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب مانده بیشتر کنند. شبکه های باند وسیع و پرسرعت اینترنت در حال گسترش است و توسعه آن فرهنگ جدیدی را در جهان حاکم خواهد کرد.توسعه مدارس و دانشگاههای مجازی با سرعت شگفت آوری رو به گسترش است.
به عنوان مثال در آمریکا سه هزار دانشگاه مجازی وجود دارد. بدینگونه است که عدم استفاده از فاوا موجب نابرابری در استفاده از فرصتهای آموزشی می شود و عمق این نابرابری در بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه قابل مشاهده است. - ملایی نژاد - 1382به عقیده کمیته فن آوری اطلاعاتی شورای ملی پژوهش ایالات متحده آمریکا ضرورت های آگاهی از فناوری اطلاعات و ارتباطات و به تبع آن سیاستگذاری در این حوزه عبارتند از:
الف- عوامل شخصی : امروزه بسیاری از امور زندگی به کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام می شود که برای رفع نیازهای زندگی بایدازآن اطلاع یافت. البته این امر در کشورهای پیشرفته بیشتر محسوس است ودر چند سال اخیر به خوبی نمایان گردیده است.به عنوان مثال با استفاده از صفحه گسترها و بانکداری الکترونیک امور مالی انجام می شود و یا افراد از طریق پست الکترونیک بایکدیگر ارتباط دارند.
ب- عوامل شغلی : فناوری اطلاعات و ارتباطات اثرات بسیار قابل توجهی در بهبود مشاغل افراد می گذارد که از جمله آنها می توان به افزایش رضایت شغلی به دلیل یادگیری مستمر و افزایش ارتقاء شغلی،افزایش کارایی شغلی و افزایش سود،به دلیل انطباق بهتر و بیشتر افراد و سازمانها با نیازهای محیط کار اشاره نمود.
ج- عوامل آموزشی : فناوری اطلاعات و ارتباطات عنصری توانبخش در بسیاری از فرصتهای آموزشی به شمار می آیدو می تواند یادگیرندگان را به طیف وسیعی از منابع آموزشی هدایت کند.آموزش مداوم ،برداشتن محدودیتهای زمانی ،مکانی، سنی و جنسی در آموزش، بهبود آموزش در اثر استفاده از فن آوری های به روز شده از جمله دلایل آموزشی آگاهی از فاوا می باشند - کریم زاده، - 18 :1383 د-عوامل اجتماعی : تحقق مردم سالاری بر مدنیت آگاهانه استوار است و فناوری اطلاعات و ارتباطات فراهم کننده فرصت وبستری برای ابراز آزادانه افکار شخصی و اتصال این افکار در سراسر جهان می باشد. چالش های فناوری اطلاعات در آموزش وپرورش مهمترین چالش هایی که برنامه ریزان , سیاست گذاران ,مدیران ومعلمان در سطح مدرسه و کلاس درس در استفاده از فناوری اطلاعات با آنها روبرو هستند عبارتند از:
1. در سطح مدرسه اولین مشکل اجرایی این است که معلمان نمی توانند از فناوری اطلاعات استفاده کنند .معلمان برای استفاده وکاربرد آموزشی فناوری اطلاعات در یک برنامه درسی به آموزش احتیاج دارند. در صورتی که در اغلب موارد آموزشهای آنها ادامه دار نیست هرچند که ممکن است که آنها به صورت ابتدایی ومقدماتی با علم کامپیوتر آشنا شده باشند ولی این آموزش دائمی نیست وآنها تسلط کافی برای استفاده عملی از نرم افزارها را در درون برنامه درسی خود ندارند .
در سطح کلاس چالشی که خود معلم در هنگام استفاده از فناوری اطلاعات با آن روبرواست این است که دانش آموزان آن چنان تحت تأثیر تکنولوژی جدید قرار می گیرند که محتوای درسی را به دست فراموشی سپرده ویا آن را سرسری می گیرند . برای جلوگیری از این وضعیت معلم باید با نظم دقیق آن دسته از فعالیت های تکنولوژیکی را انتخاب کند، که به جای اینکه وقت کلاس را به خاطر جذابیت هایش هدر دهد در جهت اهداف یادگیری باشند یا برای افزایش تمرکز دانش آموزان بر روی قسمت های اصلی معلم می تواند برخی از ابزار های تکنولوژیکی را از کار بیندازد . - عطاران،. - 1381
2. مشکل بعدی که مانع استفاده از فناوری اطلاعات در مدرسه می شود تعداد زیاد دانش آموزان در هر کلاس , کوچک بودن فضای آموزشی وکمی تعداد کامپیوتر وسایر ابزارهای فناوری اطلاعات است، به گونه ای که حداقل هر 7 نفر دانش آموزان باید از یک کامپیوتر استفاده کنند که این امر بهره وری لازم را کاهش می دهد.
3. یکی دیگر از چالش ها مربوط به فعالیت های یادگیری به صورت گروهی است . گاهی مواقع یک یا دو دانش آموز قوی که در خانه کامپیوتر دارند تسلط گروه را در دست می گیرند واجازه کار به سایر اعضای گروه را نمی دهند . در این گونه مواقع معلم بایدمطمئن شود که همه دانش آموزان فرصت مشارکت در فعالیت های را داشته ومهارت ها ودانش اساسی توسط همه دانش آموزان کسب شده است.
4. مشکل بعدی کمبود وقت است برخی از مربیان و والدین دانش آموزان که نسبت به روش های جدید یادگیری وکاربرد فناوری اطلاعات در آموزش مشکوک اند و چنین عنوان می کنند که اگر وقت کلاس برای چنین فعالیت هایی صرف شود زمان کافی برای مهارت های پایه ای وجود نخواهد داشت و دانش آموزان مهارت های اساسی مورد نیاز برای آموزش های بعدی را کسب نمی کنند.
5. یکی دیگر از موانع در استفاده از فناوری اطلاعات، اضطراب وترس معلمان از کنار زده شدن توسط فناوری ونگرانی نسبت به از دست دادن اقتدارشان در کلاس می باشد .البته عوامل مختلفی در این اضطراب وبیمیلی در استفاده از کامپیوتر واینترنت دخیل اند که از آن جمله می توان به بدبینی نسبت به تأثیر کامپیوتر در ازدیاد بازده آموزشی , عدم حمایت مدیران , طرح ضعیف نرم افزارها و.... اشاره کرد.
6. چالش بعدی مربوط به زبان است : از آنجایی که زبان غالب در اینترنت انگلیسی است وسهم بزرگی از نرم افزارهای آموزشی تهیه شده در بازار جهانی به زبان انگلیسی است، لذا یکی از موانع جدی برای استفاده حداکثر از وب جهانی در کشور مابخصوص در شهر های کوچک عدم آشنایی کاربران با زبان انگلیسی است که این امر انگیزه معلمان ودانش آموزان را در استفاده از اینترنت ونرم افزارهای آموزشی را کاهش می دهد.
