بخشی از مقاله
الف - چکیده:
عدالت و امنیت از آرزوهای دیرینهی جامعهی بشری است که تمام متفکران و مصلحان، حرکت تکاملی جامعهی بشری را به سوی صلح، امنیت و عدالت جهانی می دانند و آیندهی پرنشاط و با طراوتی را فراروی جامعهی بشری ترسیم میکنند. این آرزوی دیرینه در پرتو تحقق دولت مهدوی برآورده میشود. یکی از ویژگی های دولت مهدوی، ایجاد سیستم قضایی حق مدار و شایسته سالار است و مردم در سایهی چنین نظامی به عدالت و امنیت آرمانی بشر دست می یابند که تاکنون در انتظار تحقق آن بوده اند. در این نوشتار، نظام قضایی و راهکارهای امنیتی و قضایی دولت مهدوی مورد تحقیق قرار گرفته و با نظام قضایی دولت نبوی علوی مقایسه شده است. البته باید گفت که دولت نبوی علوی بهترین دولت موجود در عصر خویش بوده است. اما دولت مهدوی دولت آرمانی است که بشر در آرزوی دیدن آن، لحظه شماری میکند.
از ویژگی های نظام قضایی دولت مهدوی این است که در آن، برای اثبات جرم و دعوا به شهود و قسم و قسامه و اقرار، نیازی نخواهد بود. نظام قضایی مهدوی مانند حضرت داود و سلیمان، بر اساس علم خود قضاوت میکند و از سیستم پیشرفته و آخرین امکانات جرم یابی استفاده خواهد شد ولی در دولت نبوی و علوی، بینه، قسم و مستندات پرونده، ظاهر حال مبنای قضاوت بوده است. گرچه پیامبر و امام علی نیز دارای علم غیب بوده اند اما می خواستند سیستم قضایی آنان، الگوی جامعهی بشری باشد. بنابراین، از راه های متعارف و بشری استفاده کردند تا سیستم قضایی به درستی پایه گذاری شود. مقالهی حاضر در چهار گفتار تقسیم شده است: در گفتار اول، راهکار استقرار عدالت و امنیت در دولت مهدوی؛ در گفتار دوم، ادلهی اثبات دعوی در دولت مهدوی و مقایسهی آن با دولت نبوی علوی؛ در گفتار سوم، دادرسی در دولت مهدوی؛ و در گفتار چهارم، ویژگی های سیستم قضایی دولت مهدوی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: دادرسی، مهدویت، عدالت و امنیت، سیره قضایی.
ب - مقدمه:
دولت مهدوی، دولت آرمانی و عالی ترین دولتی است که تاکنون بشریت، نمونه ای از آن را ندیده است و در انتظار تحققش لحظه شماری میکند. یکی از عناصر تشکیل دهندهی هر دولت و حکومتی، قوهی قضاییه و دادگستری است که در برقراری امنیت و استقرار عدالت، نقش مهم و کلیدی بر عهده دارد. حق قضاوت و دادرسی در نظام سیاسی حقوقی اسلام، از آن خداوند است و کسانی که از سوی خداوند برای اجرای احکام الهی و تصدی منصب قضاوت، مأموریت یافته باشند باید بین مردم به حق و عدل حکم نمایند. رسول گرامی اسلام در کنار پرداختن به امور سیاسی، اجرایی و نظامی، به امر قضاوت و دادرسی میان مردم نیز می پرداختند و در موارد ضروری، تصدی امر قضاوت را به اصحاب بزرگوارشان از جمله امیرمؤمنان واگذار میکردند. هم چنین در زمان حکومت عدل امیر مؤمنان که قلمرو اسلامی گسترش یافت آن حضرت شایسته ترین افراد به امر قضاوت و دادرسی را به این سمت مهم منصوب فرمودند .
در حکومت حضرت مهدی نیز که ادامهی حکومت نبوی و علوی است، برقراری عدالت فراگیر و انسان شمول و همگانی، از اهداف راهبردی و شعار اصلی آن خواهد بود. حکومت حضرت مهدی ، حکومت امنیت محور و عدالت محور است. در دولت مهدوی دادرسی جایگاه ویژه ای خواهد داشت. بنابراین یکی از اموری که پس از ظهور حضرت مطرح است، مجازات افرادی است که سراسر جهان را نا امن کرده اند، میلیونها کشته و زخمی و معلول بر جای گذاشته اند و نابسامانی های مادی و معنوی را پدید آورده اند. آنان جنایتکارانی هستند که جهان را به وضعیت اسف باری کشانده اند. پس از ظهور حضرت، تعقیب دستگیری و محاکمهی آنان امری حتمی است، زیرا اجرای حدود الهی، یکی از واجبات مهم به شمار میرود. به ویژه در روزگار حضور امام معصوم که طبق کتاب خدا و به دور از هرگونه هواهای نفسانی به اجرای حدود می پردازد. بنابراین شایسته است که سیرهی قضایی دولت مهدوی، مورد مطالعه قرار گیرد. با تحقیق و مطالعهی منابع متعدد مهدویت، این نتیجه محقق شد که در اکثر کتب مهدویت، به این مهم پرداخته نشده است و کتاب هایی هم که به آن اشاره نموده اند، تنها در رهگذر اشاره به چند حدیث از این موضوع یاد نموده اند. لذا نگارنده لازم دید که این موضوع آرمانی، مورد تحقیق و مطالعهی بیشتر قرار گیرد.
گفتار اول: راهکار استقرار عدالت و امنیت در دولت مهدوی
1 سیاست پیش گیرانه
رسالت اصلی دولت مهدوی، برقراری عدالت و امنیت فراگیر است. آرامش و اطمینان فکری، فردی و اجتماعی، دو مقولهی مهمی است که در واقع دو بخش عمده از زندگی انسان به آن وابسته است. فلسفهی تشکیل دولت، استقرار امنیت، اجرای عدالت و بهره مندی از معیشت و امکانات شایسته بوده است. امنیت نقش ویژه ای در موجودیت و تداوم حکومت دارد. به عبارت دیگر، امنیت حیاتی ترین خواستهی بشر است. از این رو هیچ دولتی نمیتواند لحظه ای در این زمینه بی تفاوت باشد. برای دستیابی به این هدف و تبیین یک سیاست کیفری مترقی از دو روش پیشگیرانه و سرکوب گرانه استفاده میشود. - حبیبی، 1388 ه.ش، ص[10] - 206 برای مبارزه با فساد و تجاوز و ستم، از یک سو لازم است پایه های ایمان و اخلاق مردم تقویت شود و از سوی دیگر، یک سیستم صحیح و نیرومند قضایی با هوشیاری کامل و احاطهی وسیع به وجود آید.
بی شک، پیشرفت کامل صنایع، وسایلی را در اختیار بشر می گذارد که با آن به خوبی میتوان در موارد لزوم، حرکات همهی مردم را کنترل کند به گونه ای که علیه حرکت های نا به جا که به فساد و تجاوز می انجامد، اقدام کند. قرار گرفتن چنین وسایلی در اختیار یک حکومت صالح، عامل مؤثری برای پیشگیری از فساد و ستم و در صورت وقوع چنین موضوعی رساندن حق به صاحب حق است. - مکارم شیرازی، 1386، ص[24] - 275 حکومت مهدوی با یک سیاست کیفری مناسب و منسجم که از راهکارهای پیشگیرانه و سرکوب گرانه استفاده میکند در مقابل بزهکار، بزهکاری و تجاوز به اموال و حقوق مردم واکنش نشان می دهد.
راهکارهای پیشگیرانهی حکومت مهدوی به شرح ذیل است:
الف اجرای عدالت اجتماعی
عدالت، بنیاد و قوام جامعه سالم است که بسیاری از زمینه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی انحرافها و جرایم را از میان میبرد. افزون بر آن، هنگام بروز کجی و انحراف در جامعه، میکوشد تا بهترین شیوه ممکن حالت عدالت را به جامعه بازگرداند به گونه ای که حقوق مشروع افراد و کیان اجتماع، لطمه ای نخورد. نقش کارساز و زیربنایی عدالت انسان را همواره شیفته خود ساخته است و هیچ انسانی هر چند ستمکار از شمار عدالت خواهی و عدالت طلبی نمی گریزد. با مطالعه و دقت در جرائم و جنایات و مفاسد اجتماعی و طرق پیشگیری از آن ها، روشن میشود که با اجرای عدالت اجتماعی و تقسیم عادلانه ثروت های ملی و دفع نزاع ها، کشمکشها و زیاده خواهیها و استغنای واقعی مردم زمینهی بسیاری از مفاسد و تباهیها از بین میرود و نیاز به دخالت قضایی کمتر میشود. - کارگر، 1389ه.ش، ص[18] - 301
از آن جا که سیاست پیشگیرانه مبارزه با عوامل و زمینه های ارتکاب جرم میباشد بنابراین در دولت مهدوی با تحقق عدالت اجتماعی محتاج و تهیدستی باقی نمی ماند که با انگیزه های مالی خواستار دادرسی قضایی باشد. احادیث ذیل به اجرای عدالت اجتماعی در دولت مهدوی اشاره دارد: از رسول خدا نقل شده استکهأُبَشﱢرُکُمْفرمود:بِالْمَهْدِیﱢ»فَیَمْلَأُ...الْأَرْضَقِسْطاًعَدْلًاوَکَمَامُلِئَتْظُلْماًجَوْراًوَیَرْضعَنْهُی سَاکِنُالسﱠمَاءِسَاکِنُوَالْأَرْضِیُقَسﱢمُالْمَالَصِحَاحاًفَقَالَرَجُلٌهُوَصِحَاحاًمَاقَالَالسﱠوِیﱠهَبَیْنَالنﱠاسِ.« - اربلی، 1381ه.ق، ص[6] - 471 شما را به ظهور مهدی بشارت می دهم زمین را پر از عدالت میکند همان گونه که پر از جور و ستم شده است. ساکنان آسمانها و ساکنان زمین از او راضی میشوند. اموال و ثروتها را به طور صحیح تقسیم میکند، شخصی پرسید: معنای تقسیم صحیح ثروت چیست؟ فرمود: به طور مساوی در میان مردم تقسیم شود. هم چنین در حدیث دیگری امام باقر فرمودند:إِذ»قَقَائِمُامَأَهالْلِبَیْتقَسَمَِالسﱠوِیﱠهِعَدَلَوَالرﱠعِیﱠهِفِی« - نعمانی، 1397ه.ق، ص[25] - 237 هنگامیکه قائم اهل بیت قیام کند، بیت المال را به گونه ای یکسان تقسیم میکند و در بین مردم به عدالت رفتار می نماید.
ب جهل زدایی و دانش افزایی
یکی دیگر از عوامل ارتکاب جرم، جهل و نادانی است؛ زیرا ارتکاب جرم با سطح تحصیلات مجرمین رابطهی نزدیک دارد چنان که در جامعه نیز شاهد آن هستیم که اغلب مجرمین یا از نعمت سواد بی بهره اند و یا سطح تحصیلات پایینی دارند بنابراین هر قدر سطح تحصیلات و میزان اعتبار افراد در جامعه بالاتر باشد میزان ارتکاب جرایم پایین خواهد آمد، زیرا انسان تحصیل کرده جرمی را که حیثیت اجتماعی او را نابود کند مرتکب نمیشود بنابراین برای جلوگیری از انحرافها و جرایم، باید راهکاری را در نظر گرفت که میزان اعتبار و سرمایه گذاری افراد در جامعه بالا رود. یکی از این راهکارها، افزایش سطح تحصیلات و اعتبار اجتماعی افراد است. - حبیبی، 1388ه.ش، ص[10] - 208 از آن جا که در جامعه موعود و در سایه سار فرمان روای حجت خدا که عقل کلّ است، عقول انسانها میدان دار و سکان دار تصمیم و اقدام خواهد بود و عقل به کمال رسیده جز به خوبی و زیبایی فرمان نخواهد داد به طور طبیعی وقوع جرم و اقامه دعاوی کاهش خواهد یافت. - بالادستیان، حائری پور، یوسفیان، 1392ه.ش، ص[9] - 210 امام باقر در حدیثی در این زمینه میفرماید: إِذقَا»امَئِمُنَاوَضَعَاللﱠهُیَدَهُعَلَیرُءُوسالْعِبفَادِجَمَعَعُقُولَهُمْبِهَاکَمَأَحْلَامُهُمْتْبِهِ«. - مجلسی، 1421ه.ق، ص[21] - 500 وقتی قائم ما قیام کند دست عنایت خویش بر سر بندگان خدا نهد و به برکت آن عقل و خرد، آنها به کمال رسد.
2 سیاست سرکوب گرانه
