بخشی از مقاله
چکیده
شهر اسلامی منحصر به کالبد یا زمان خاص یا گروههای اجتماعی مشخصی نیست، بلکه آنچه در تعریف شهر اسلامی مهم است اعتقادات و باورهای مردم، فرهنگ حاکم بر شهر و کالبد شهر است. بنابراین مطالعه پیش رو به دنبال بررسی و تحلیل ویژگیهای مدیریت مطلوب در شهر اسلامی از دیدگاه ائمه - ع - در ابعاد مختلف است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و استنباطی بوده بهطوریکه با بررسی احادیث ائمه معصومین - ع - از زوایای مختلف و با هدف کاربردی نمودن آنها، در مدیریت شهری و نظام شهرسازی و معماری معاصر کشور، بتوانیم به الگوی شهر اسلامی نزدیکتر شویم. کنکاش در گفتار ائمه اطهار - ع - برای دست یافتن به معیارهای قابل استفاده در شهرهای اسلامی در دوران حاضر امری ضروری به نظر میرسد. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، معیارهای موردنظر ائمه - ع - در باب امور شهری بیشتر مبتنی بر شناخت حقیقت و رسیدن به کمال واقعی بوده است.
-1 مقدمه
شهر اسلامی مفهومی است که مبانی و ارکان کلی آن از قرآن قابل استنتاج و استنباط است؛ به این ترتیب شهری میتواند اسلامی باشد که بتواند جلوهگاه مبانی و اصول و ارزشهایی باشد که کلام الهی برای جامعه اسلامی تعریف نموده است - نقیزاده، 1391، . - 4 امروزه؛ شهرها در جهان اسلام، بیشتر نام شهر اسلامی را یدک میکشند و کمتر شهر اسلامی از لحاظ مفهوم واقعی مشاهده میشود. اختلاف طبقاتی شدید، آسیبهای اجتماعی، مشکلات زیستمحیطی مواردی این اینگونه از دلایل مدعا است.
ائمه معصومین علیهمالسلام الگوهای بی بدیل راهنمایی بشر در رشد و تعالی هستند. استخراج الگو از آموزههای ائمه معصومین - ع - ما را در شناخت و تداوم راهی که ایشان نشان دادند یاری میکند. این الگو در واقع نقشه راهی است تا رهنمودهای این بزرگواران را در عرصههای مختلف و موقعیتهای گوناگون کاربردی کنیم. درباره ویژگیهای شهر مطلوب اسلامی پژوهشهای گوناگونی انجام شده است؛ از جمله: پائولو کونئو در کتابی با عنوان »تاریخ شهرسازی جهان اسلام« که توسط وزارت مسکن و شهرسازی در سال 1384 ش. ترجمه و منتشر شده به دیدگاههای مدیریتی پیامبر اکرم - ص - در مورد برنامهریزی و توسعه شهری پرداخته است.
بسین سلیم حکیم، 1381ش. در کتاب »شهرهای عربی- اسلامی اصول شهرسازی و ساختمانی« به بیان اندیشههای فقه اسلامی تأثیرگذار در ساختار شهرهای اسلامی و نیز بررسی عناصر شهری در شهرهای اسلامی همراه با تفسیری از فرایند ساخت و ساز فرم شهری میپردازد - ستاری سارباقانلی، 1389، . - 5 تصویر شهر مطلوب اسلامی در دیدگاه امام علی به روایت نهج البلاغه، مقالهای است که ادیب زاده در این پژوهش با انتخاب نهج البلاغه به عنوان یکی از منابع معتبر که دارای اصول بلامنازع در تمام وجوه زندگی بشری میباشد سعی در استخراج تصویر مطلوب شهر اسلامی به استناد کلام معصوم در ابعاد کالبدی، مدیریتی و اجتماعی و اقتصادی داشته است.
ایازی، 1387ش. در مقالهای با عنوان »تبیین اندیشه اسلامی پیرامون شهر و شهر نشینی با تأکید بر متون دینی« تعریف شهر اسلامی و ویژگیهای مطلوب آن از منظر متون دینی را به رشته تحریر درآورده است و در ادامه، استراتژیهای تحقق چنین شهری از منابع دینی استقراء گردیده است. سنایی و احمدوند، 1387ش. در مقالهای با عنوان »برخی از اصول حاکم بر مناسبات شهرسازی و شهروندی در متون اسلامی« با بررسی اصول و قواعد حاکم بر شهرسازی مناسبات و روابط شهروندان و این که هر یک از این اصول چه پیامدها و آثاری در ساخت شهرها و روابط شهروندان میگذارد، پرداخته-اند.
نقی زاده، 1393 در مقاله ای با عنوان ویژگی های شهر آرمانی اسلام بر اساس آموزههای قرآنی، این نظریه را بیان میکند که شناخت شهر آرمانی اسلام و ویژگی های اصیل آن با مراجعه به قرآن کریم امکانپذیر است. حسینی، 1393، در مقاله ای با عنوان مبانی اندیشه اسلامی در شکلگیری فضای کالبدی آرمانشهر، با بررسی معیارهای کالبدی مورد نظر اسلام در زمینه ساخت شهر و با توجه به اصول مورد پذیرش دانش شهرسازی امروز، به مقایسه و تحلیل این معیارها پرداخته و پیشنهاداتی در زمینه ساخت و ساز فضایی شهر آرمانی مطرح کرده است.
جواهری ، 1393 در مقاله خود با عنوان راهبردها و علل عمران شهر در احادیث اهل بیت - ع - ، تلاش کرده تا احادیثی را که در آنها واژگان ماده »عمران« و هم خانواده آن وجود دارد و در آنها علل عمران بیان شده است از درون مکتب حدیثی استخراج کند و حقایق و راهبردهای نهفته در متن آنها را استنباط نماید. همچنین، گذری بر شهر عادلانه در نظریه های شهرسازی و آموزه های اسلامی عنوان مقاله ای است هادی سعیدی رضوانی در سال 1393 کوشیده است با بررسی آرای مهمترین متفکرین حوزه شهر عدالت در میان نظریه پردازان شهرسازی و نیز مطالعه متون اصیل اسلامی در خصوص عدالت، معیارهای تحقق شهر عادلانه را نزد هر دو حوزه فکری بازشناسی کند. که معیارهای رفاه مادی، تنوع قومی نژادی، حفظ محیط زیست و مشارکت عمومی به عنوان مهمترین معیارهای مشترک شناخته شده اند.
با این حال هدف مقاله حاضر، سیری در آموزههای دینی درباره ابعاد مدیریت مطلوب در شهر اسلامی میباشد که با تجزیه و تحلیل احادیث و دیدگاههای ائمه معصومین - ع - ، راهکارها و رهنمودهایی را برای سیاستگزاری در راستای رسیدن به آرمانشهر اسلامی ارائه میدهد. بنابراین پرسش اصلی پژوهش بدین صورت مطرح میشود که مدیریت شهر مطلوب اسلامی از نگاه ائمه - ع - دارای چه ویژگی و مشخصههایی میباشد؟
