بخشی از مقاله
چکیده:
نهاد مقدس خانواده رکن بنیادین اجتماع بشری در فرهنگ های گوناگون است. تا آنجا که سعادت و شقاوت امت ها با سلامت و کیفیت خانواده ها پیوند خورده است و نخستین شرط داشتن جامعهای سالم و پیشرفته، سلامت و پیشرفت خانواده های آن جامعه است. به این لحاظ برنامه ریزان جامعه ما نیز در سند الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت بر نقش خانواده تأکید داشته اند. اما برای اینکه خانواده بتواند نقش خود را به درستی ایفا کند باید از آسیب ها و خطراتی که اکنون خانواده ها را تهدید میکند مصون باشد بنابراین بین تعالی و تحکیم خانواده از یک سو و پیشرفت و توسعه ی پایدار جامعه از سوی دیگر تعاملی نزدیک و ناگسستنی وجود دارد . از این رو تمام سعی نویسنده در این مقاله، ارائه راهکارهای برای تحکیم خانواده با توجه به آموزه های اسلامی است. چرا که تحکیم خانواده میتواند ما را در رسیدن به جامعه سالم یاری کند. روش مطالعه ما در این مقاله اسنادی-کتابخانه ای است.
واژگان کلیدی: خانواده، تحکیم خانواده، سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، آموزه های اسلامی
بیان مسئله :
همه دست آوردهای علمی، هنری و..... بشر در سایه ی خانواده ای سالم وامن پدید آمده است. بدون خانواده، نه تنها هویت انسانی بشر نابود میشود، بلکه همه ی تلاش های فردی و اجتماعی نیز بی ثمر و نافرجام خواهد ماند. از این رو، ملت هایی که در آستانه ی فروپاشی خانواده قرار گرفته اند، درصد حفظ این نهاد مهم بر آمده اند - فرجاد، - 20 : 1363 خانواده، بنیادیترین و پایدارترین ساختار اجتماعی و هسته اصلی تشکیل جامعه و نهادهای آن است. الگویاسلامی-ایرانی پیشرفت، افق گستردهای است که در ساختار آن، خانواده به عنوان اساسیترین نهاد جامعه ایفای نقش میکند. اهمیت پرداختن به خانواده در بحث الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، ریشه در این حقیقت دارد که نهاد مقدس خانواده، نخستین و پایدارترین بستر تربیت و پرورش ارزشهای دینی و اخلاقی انسان است.
برپایی و پویایی خانواده، بیتردید شاخصه اصلی یک اجتماع زنده و پیشرونده است و شرط اصلی برخورداری از جامعهای سالم و پویا، همراه با سلامت، صلابت و تحکیم و پایداری خانواده است. بین تعالی و تحکیم خانواده از یک سو و پیشرفت و توسعه ی پایدار جامعه از سوی دیگر تعاملی نزدیک وناگسستنی وجود دارد. اهمیت پرداختن به موضوع »تحکیم خانواده«، ریشه در اهمیت نهاد خانواده دارد.قرآن کریم، برترین نسخه ی زندگی و عالی ترین راهنمای بشر، برای دست یابی به حیات طیبه، بخش عظیمی از آیات را به تنظیم و تعدیل روابط اعضای خانواده، حقوق و وظایف همسران و فرزندان اختصاص داده است رجوع به این آیات الهی، انسان را جهت دستیابی به عالی ترین راهکارها در تحکیم خانواده هدایت می کند.بنابراین در این نوشتار با توجه به اهمیت مسئله خانواده در الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت به بررسی موضوع تحکیم خانواده پرداخته شده است. و راهکارهای برای تحکیم خانواده با تأکید بر آموزه های اسلامی ارائه شده است.
تعاریف خانواده :
سازمان ملل متحد - 1994 - نیز در آمار جمعیتی خود، خانواده را چنین تعریف میکند: »خانواده یا خانوار به گروه دو یا چند نفرهای اطلاق میشود که با هم زندگی می کنند؛ درآمد مشترک برای غذا و دیگر ضروریات زندگی دارند و از طریق خون، فرزندخواندگی یا ازدواج، با هم نسبت دارند. در یک خانواده ممکن است یک یا چند خانواده زندگی کنند، تمام خانوارها، هم خانواده نیستند.« - نجاریان، . - 19 :1375
خانواده گروهی از افراد است که از طریق خون، ازدواج یا فرزندخواندگی به هم پیوند خوردهاند و کارکرد اجتماعی اصلی آنها تولید مثل است - ساروخانی، . - 135 : 1370
-خانواده سازمانی اجتماعی و عمومی است که براساس ازدواج بین یک مرد و یک زن شکل میگیرد و در آن مناسبات خونی به چشم می خورد خانواده نوعی اشتراک مکانی دارد و کارکردهای گوناگون شخصی، جسمانی، اقتصادی و تربیتی را نیز بر عهده دارد - سالاری،. - 13 :1385
خانواده متشکل از افرادی است که از طریق پیوند زناشویی، هم خونی یا پذیرش فرزند با یکدیگر به عنوان زن، مادر، پدر، شوهر، برادر، خواهر و فرزند در ارتباط متقابل هستند؛ فرهنگ مشترک پدید میآورند و در واحد خاص زندگی می کنند - قنادان، - 148 : 1375
هدف والای تشکیل خانواده
نخستین هدف از تشکیل خانواده، بقای نسل، تشکیل جامعه سالم و تأمین سلامت روانی افراد است .یکی دیگر از اهداف زندگی خانوادگی، تأمین نیازهای اعضای خانواده در سایه زندگی مشترک است و هر کاری به نسبت مقدار تأثیری که در برآوردن این هدف داشته باشد، ارزشمند خواهد بود .کارهایی که اعضای خانواده برای تأمین این هدف انجام میدهند، به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
الف - کارهایی که همه اعضای خانواده با انجام آنها به طور یکسان میتوانند درتأمین این هدف مؤثر باشند.
ب - کارهایی که از همه افراد خانواده ساخته نیست، بلکه به تناسب ویژگی جسمی و روانی، فرد خاصی باید به انجام آن کارها بپردازد و انجام آن از توان اعضای دیگر خارج است .بر همین اساس به طور طبیعی نوعی تقسیم کار در میان اعضای خانواده شکل میگیرد - سبحانی،. - 1375 برای نمونه ایفای نقشی که زن در محیط خانواده دارد، در توان مرد نیست .زن با توجه به ساختار طبیعی و جسمانی اش، میتواند باردار شود .
فقط او پس از وضع حمل میتواند کودک خود را با شیر تغذیه کند و با توجه به ویژگیهای روانی مادرانه او را پرورش دهد که این کارها از مرد، بر نمی آید. از دیگر سو، مرد نیز با توجه به ویژگی های جسمانی و روانی خود وظایفی را درمسیر تأمین اهداف خانواده بر عهده دارد که زن قادر به انجام آنها نیست .پس تفاوت کارهای مرد و زن در تأمین اهداف خانواده، به تفاوت ویژگی های روحی و جسمی آنان مربوط میشود .در نگاهی کلی، زن از نظر احساساتو عواطف قوی تر است و مرد در تدبیر و تعقل .در محیط خانواده که هم به تدبیر نیاز دارد و هم به پرورش وتربیت، این تقسیم کار به شکل طبیعی به وجود می آید که مرد به اداره خانواده و تأمین نیازهای اقتصادی آن بپردازد و زن، پرورش فرزندان را بر عهده گیرد - روحی، سال ندارد:. - 112
کارکرد و جایگاه خانه در قرآن:
واژهی »بیت« به معنای خانه، 71 بار با مشتقات آن در صیغههای »بیت« و جمع آن »بیوت« در قرآن کریم آمده است. این کلمات در 12 مورد به مصداق بیتاالله، یعنی کعبه - خانه خدا - ، 2 مورد برای بیت عتیق، 2 مورد بیت معمور و باقی به معنای »خانه«، همان محیط مخصوص زندگی خانواده آمده است.با نظر به آیات الهی و پرداختن آیات متعددی در قرآن به کلمه بیت، چنین به دست میآید که این مکانمسقفِ محدود که محل اجتماع و زیست جمعی بشر و اولین محیط رشد و پرورش وی است، مورد عنایت حق بوده و برحسب کارایی و جایگاهش در حیات انسانی، از اهمیت بسزایی برخوردار است که در اینجا به بعضی از این موارد اشاره میشود:
محل تسکین :اولین کارکرد خانه، تأمین آرامش جسم و تسکین جان اعضای آن است که البته مرهون امنیت همه جانبهی این محیط برای اعضاست. فضای محدود و امن خانه، حریمی - محل محرم - برای ابراز احساسات، بیان اسرار، ارضای غرایز و تأمین نیازهای جسمی و روحی انسان است. این سکونت و امنیت را خداوند به خود نسبت میدهد و میفرماید: »و االله جعل لکم من بیوتکمسکناً« - نحل، - 80، »خداوند از خانههای شما محل سکونت و آرامش برایتان قرارداد.« محل ذکر و تلاوت آیات الهی »:واذکرن ما یتلی فیبیوتکنّ من ایات االله و الحکمه« - احزاب، - 34، »به یاد آوریدآنچه در خانههایتان از آیات و حکمت تلاوت شده است.« آنچه از آیه فوق و تفسیر مرحوم علامه طباطبایی - المیزان - استفاده می شود، این است که اگر خانه از هر پلیدی و لوثی منزه بماند و به ذکر خدا و عبادت اومزیّن شود، رفعت مییابد و از یک چهاردیواری سرد و بیروح خارج میشود و هرچه صبغهی الهی و معنویش بیشتر شود، مقامی رفیع تر مییابد که مصداق کامل آن کعبه، خانهی خدا است. - طباطبایی، - 178- 179 :1363
محل رابطهای قدسی: »فاذا دخلتم بیوتافسلّموا علی انفسکمتحیهً من عندااللهمبارکهًطیبهً« - نور، - 61»مقصود از سلام کردن بر خود، سلام بر اهل خانه است و اگر در اینجا نفرمود: بر اهل آن سلام کنید، خواست یگانگی مسلمانان با یکدیگر را برساند؛ چون همه انسانند و خدا همه را از یک مرد و زن خلق کرده است. علاوه بر این، همه مؤمنند و ایمان ایشان را جمع کرده، چون ایمان قویتر از وهم و هر عامل دیگری برای یگانگی است.« - طباطبایی، . - 229 : 1363لزوم حفظ حریم خانه :از نظر قرآن، خانه به قدری در مقام و جایگاه بالایی قرار دارد که حفظ حریم آن بر همگان توصیه شده است. خداوند متعال میفرماید: »یا ایها الذین آمنوا لاتدخلوابیوتاً غیر بیوتکم حتی تستأنسوا تسلّموا.« - نور، - 27
نقش خانواده در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت :
در پیش نویس پیشنهادی سند افق آینده پیشرفت بر هدف های مطلوب و قابل تحقق ملت ایران پنجاه سال پس از آغاز اجرای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بحث میشود مانند برخورداری از محیط زندگی سالم، اخلاق مدار، کاهش اعتیاد و طلاق، افزایش ازدواج، فرزندآوری، سلامت، سواد و مهارت عمومی ؛ که اولین و مهمترین نهادی که میتواند جامعه ایرانی اسلامی را به اهداف برساند خانواده است خانواده به سبب نقش تربیتی و فرهنگی خود میتواند در پرورش انسان های متفکر، آگاه و بالنده بسیار تأثیر گذار باشد. اگر ابعاد این نهاد تربیتی به درستی تحلیل شود معلوم می گردد که سلامت و پویایی جامعه به سلامت و پویایی خانواده بستگی دارد. هم چنین بین دو مقوله خانواده و پیشرفت رابطه ی تنگاتنگی وجود دارد، پیشرفت و خانواده دو جلوه ی یک حقیقت واحدند.
هم خانواده رسالت عظیم انسان سازی را به عهده دارد و هم پیشرفت دارای این رسالت. به بیان دیگر، خانواده در محدوده ی خود این وظیفه را تعقیب می کند و پشرفت و توسعه نیز در بعد کلان و وسیع همین مأموریت را دارد. آن چه در درون خانواده به افراد یاد داده میشود همان پیشرف توسعه است و همان عوامل موثر بر توسعه تأثیر می گذارد. فردی که با اراده ی قوی و همت والا در درون خانواده رشد می کند، بازوی قوی توسعه ی پایدار است اصولا تقویت اراده و قوت شخصیت، بخشی از توسعه است . به یقین هر خانواده ای نمیتواند پیشرفت دهنده ی وجود انسان وجامعه باشد. چرا که در جامعه امروزی خانواده ها با چالش های جهان
