بخشی از مقاله
چکیده
اسلام به عنوان دین خاتم و جامع تمام شرایع، انسان را اشرف مخلوقات دانسته و براي دستیابی او به سعادت و کمال حقیقی، براي تمامی عرصههاي زندگی او برنامهها و دستورالعملهایی را براساس جوهره پاکدامنی و حیا ارائه نموده است. با توجه به جایگاه رفیع و عظیم حجاب و عفاف در تنزیه و تعالی انسانها و پیشگیري از بروز آسیبهاي اخلاقی در جامعه، این پژوهش برآن است تا با ابتناء بر آیات و روایات اسلامی، جایگاه عفاف و حجاب را در آموزههاي دینی و جوامع اسلامی بررسی و کشف نماید تا بتوان فرهنگ عفاف و حجاب را در جامعه نهادیه کرده و گامی در جهت تحقق نظام اسلامی برداشت. شیوه تحقیق در این نوشتار، تحلیلی توصیفی بوده و تلفیق نتایج برگرفته از مطالعات کتابخانهاي پیرامون موضوع میباشد. براساس یافتههاي تحقیق، عفاف یکی از اساسیترین آموزههاي دین اسلام و شالوده هر گونه رابطه انسانی است.
از آنجا که در فرهنگ اسلامی عفت و حیا همسان دینداري است، بنابراین روح حیا و عفت در تمامی ارکان زندگی جاري است. عفاف یک حالت باطنی است که از غلبه شهوات جلوگیري کرده و قواي شهوانی را تحت سیطره عقل قرار داده و آن را از افراط و تفریط باز میدارد. از بررسی آیات و روایات، فهمیده میشود ملاك الزام به عفاف در جوامع اسلامی، همان تقواي اخلاقی است تا بدینوسیله انسانها به اهداف و منافع فردي و اجتماعی خویش دست یابند. این فضیلت نفسانی داراي تجلیات و نمودهایی در رفتار بیرونی انسان است که در ارتباطات و تعاملات کلامی و غیرکلامی انسانها ظهور مییابد. در این تحقیق ابعاد عفاف در حوزههاي عفت در اندیشه و قلب، گفتار و کردار با استناد به آیات و روایات بررسی گردید. عفاف در اندیشه، سبب کنترل انسان در برابر وسوسهها و خطورات شیطانی بوده که زمینهساز عفاف در ابعاد دیگر است.
واژگان کلیدي: عفاف، حجاب، آموزههاي دینی، جوامع اسلامی، پاکدامنی.
مقدمه
حجاب و عفاف در قاموس بشري، واژههاي آشنایی هستند که در گذر زمان از سنت به سوي مدرنیته، فراز و نشیب-هاي زیادي را طی کرده است. در این میان افراد در مسیر تندباد حرکت به سوي مدرنیسم، در معرض برهنگی فرهنگی و فرهنگ برهنگی قرار گرفتند تا در توسعه سرمایهداري نقش خویش را ایفا کنند - بیرقیاکبري، . - 1377اما با گذر زمان از هویت و شخصیت و ماهیت خود بیشتر دور شدند، و در یک حرکت جدید با بازگشت دوباره به سوي منیت خویش و توجه به سرشت و طبیعت و احتیاجات حقیقی خود را، در میان معنویت، هویت خویش را در »عفاف و حجاب« جستجو کردند - نیکوبرش راد، . - 1389نگاهی به مبانی »حجاب و عفاف« که برخاسته از حقایق دین و در افق بالاتر از عالم ماده تدوین و تبیین شده است، تنها پاسخ مثبت و حقیقی به نیازهاي درونی و بازگشت به گرایشهاي فطري جامعه انسانی است که سلامت، امنیت، معنویت و کمال را در خانواده و اجتماع میسور میسازد؛ و این انتخاب تنها راه رسیدن به کمال و سعادت الهی است،مبانی و راههاي این حقیقت را میتوان از بطن قرآن و آموزههاي دینی به دست آورد و آثار آن در جوامع اسلامی مورد بررسی قرار داد - کاظمزاده، . - 1391
بیان مسأله
حجاب به معنا پوشش بیرونی و عفاف به معنا پوشش درونی، این دو عامل باعث سلامت جامعه است و در صورت نبود این دو موجب به وجود آمدن مشکلات و اثرات مخرب زیادي در جامعه خواهد شد - سعیدي، . - 1380حجاب به عنوان یک خواسته فطري است که محدود به اسلام نیست. خالق بشر که بر تماي اسرار و رموز آفرینش، عالم خبیر است، زیبایی، امنیت، رشد و تعالی انسان ها به خصوص زن را در عفاف و حجاب دانسته است، آیات نورانی قرآن کریم ضرورت این حکم الهی را به نحو مطلوب تبیین کرده است، مسأله حجاب که یک دستور دینی است از مسائل مهم جامعه ماست و با بسیاري از مسائل پیوند خورده و داراي ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی است - ذبیحی، . - 1387 رعایت حجاب نه تنها براي خود زن ارزشآفرین است، بلکه باعث حفظ ارزش-هاي انسانی، جامعه، مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب، کاهش چشمگیر مفاسد فردي و اجتماعی، آرامش و پایداري نهاد مقدس خانواده و استیفاي نیروي کار در سطح جامعه است - حسینی، . - 1385از آنجا که این موضوع نقش بارزي درکاهش آسیب اجتماعی و استحکام بنیان خانواده دارد، سعی شده در این پژوهش به بررسی فرهنگ عفاف و حجاب با رویکرد به جایگاه آن در آموزههاي دینی و جوامع اسلامی پرداخته شود.
اهمیت و ضرورت تحقیق
مقوله بی حجابی امروز به یک معضلکاملاًمشهود در جامعه درآمده است معضلی که فقط براي افراد بی حجاب مشکل ایجاد نمیکند؛ در واقع آسیبهایی که از بیحجابی ناشی میشود، تمام اعضاي جامعه در بر میگیرد. حجاب عفاف که یک دستور دینی است از مسائل مهم و کلیدي جامعه ماست و با بسیاري از مسائل پیوند خورده و داراي ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی شده است - حداد عادل، . - 1374 این مسأله از آن جهت که خطابش با زنان است، به نیمی از جمعیت جامعه مربوط است و از آن جهت که در تنظیم روابط زن و مرد نقش دارد، به همه افراد جامعه مربوط میشود این حکم از آثار، برکات و نقشآفرینیهاي خاصی برخوردار است و اگر حقیقت این حکم براي انسانها روشن و آشکار گردد بعید است که فطرت هاي سالم و خداخواه تسلیم آن نشوند و آن را اطاعت ننمایند. - موسوي، . - 1386
بر همین اساس حجاب و پوشش اسلامی که یکی از اوامر انسانساز الهی و یکی از احکام حیاتبخش اسلام در زندگی طیبه است و منطبق بر فطرت بشر و مبتنی بر نیازها و شرایط روانی او و زمینهساز پویائی و کمال انسانی فرد جامعه است. رعایت حجاب نه تنها براي خود فرد ارزش میآفریند، بلکه میتواند خانواده، اجتماع و … را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همان طور که رعایت آن به عنوان یک امر ضروري میتواند مفید باشد، عدم رعایت آن نیز پیامدهایی منفی را به همراه دارد - زائري، . - 1390آنچه میتواند جامعهاي را از آسیبهاي شوم اجتماعی و سست شدن استحکام خانواده مصون داشته و حفظ کند، ترویج فرهنگ دقیق عفاف و تبیین ابعاد مختلف آن در جامعه است - اکبري، . - 1380 انجام این تحقیق به همین جهت داراي اهمیت است. از ارتباط نزدیک حجاب و عفاف، با کاهش آسیبهاي اجتماعی میتوان بهره برد. با رعایت حجاب و عفاف از فروپاشی خانوادهها جلوگیري میشود. شناخت تأثیر حجاب و نقش آن در کاهش آسیب
اجتماعی میتواند مسیر حرکت جامعه را به سوي ترقی و تعامل هموار سازد، به طوري که علاوه بر درك عمل آنها و جلوگیري از تداوم آن عمل با ارائه راهحلهایی به سلامت جامعه کمک نماید.
شیوه تحقیق
شیوه تحقیق در این نوشتار، تحلیلی توصیفی بوده و تلفیق نتایج برگرفته از مطالعات کتابخانهاي پیرامون موضوع میباشد.
ادبیات تحقیق تاریخچه حجاب و عفاف
تاریخ حجاب به آفرینش اولین موجودات روي زمین یعنی آدم و حوا بازگشت میکند و فراز و نشیبهاي بیشمار تاریخ، قدرت محو آن را نداشته است. »یا بنی آدم قد انزلنا علیکملباساً«… - اعراف: - 26 اي فرزندان آدم براي شما لباس فرو فرستادیم که اندام شما را می پوشاند و مایه زیست شماست و لباس تقوي بهتر است این از آیات خدا است باشد که متذکر شده پند گیرید. این آیه بیانگر اهمیت لباس، پوشش، ستر و ساتر از نظر قرآن است. »جمله یواري سواتکم« وصف لباس است و دلالت دارد براینکه لباس پوشش واجب ولازمی است که کسی از آن بینیاز نیست و آن پوشش عضوي است که برهنه بودنش، زشت ومایه رسوایی آدمی است« - فخررازي، 1411ق - .
مسئله پوشش وحفظ عفاف خاص دنیاي اسلام وحتی دنیاي ادیان نیست. براساس زمینه فطري، حتی جوامع اولیه و به دور ازتمدن و مذهب هم آن را مورد توجه خود قرار دادهاند. ویل دورانت مینویسد: »در بریتانیاي قدیم والدین ثروتمند درمدت پنج سال بحران جوانی، دختران خودرا درکلبه ها زندانی مینمودند. زنان سالمند پاکدامنی را به زندانبانی میگماردند، دختران حق خروج ازاین کلبهها را نداشتند و تنها اقارب و نزدیکان میتوانستند آنان را ببینند. بعضی ازقبایل جزیره برنئو نیزعمل مشابهی داشتهاند.» داستان آدم و حوا و بهرهگیري آنها از شجره ممنوعه نیز دلیل همین مدعاست. بنابراین، مسئله پوشش وعفاف درهمه جوامع و ملل به صورتهاي گوناگون وجود داشته است، اما با آمدن اسلام این مسئله به عنوان یک حکم تکلیفی و ضروري براي زنان تعیین گردید - قاضیزاده، . - 1386
بنابر گواهی متون تاریخی، در اکثر قریب به اتفاق اقوام و ملل، حجاب در میان زنان معمول بوده، هر چند فراز و نشیبهاي زیادي را طی کرده است و گاهی با اعمال سلیقه حاکمان تشدید یا تخفیف یافته است، ولی هیچ گاه به طور کامل از میان نرفته است. »مورخان به ندرت از اقوامی بدوي یاد میکنند که زنانشان داراي حجاب مناسب نبوده یا به صورت برهنه در اجتماع ظاهر میشدند. تعداد این اقوام به قدري نادر است که در مقام مقایسه قابلذکر نیستند و شاید بتوان گفت: وجود برخی موانع سبب جلوگیري از بروز تمایلات و استعدادهاي فطري و طبیعی آنان شده است و یا عواملی باعث انحراف آنان از مسیر فطرت گشته است» - محمديآشنایی، . - 1373
شهید مطهري در مورد این که کدامین اقوام داراي حجاب بودهاند چنین بیان میکند: »در ایران باستان و در میان قوم یهود واحتمالاًدر هند حجاب وجود داشته است و از آنچه در قانون اسلام آمده سختتر بوده است، اما در عرب جاهلیت حجاب وجود نداشته است و به وسیله اسلام در عرب پیدا شده است« - مطهري، . - 1391مهديقلی هدایت در کتاب خاطرات و خطرات، از فطرت زنانه و پوشش در ملل مختلف میگوید: »اگر به لباس ملی کشورهاي جهان بنگریم به خوبی حجاب و پوشش زن را در می یابیم. براون واشنایور، نویسنده غربی، در کتابی به نام پوشاك اقوام مختلف، پوشاك اقوام گوناگون جهان از عهد باستان تا قرن بیستم را به صورت مصور ارائه
