بخشی از مقاله
چکیده
پذیرش کتاب مقدس کنونی از سوی مسیحیان، تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. امروزه نیز اتفاق نظر کاملی درباره کتابهای قانونی عهد عتیق به وجود نیامده است اما همین اتفاق نظر نسبی نیز در پس قرنها نزاع و اختلاف در کلیسا به وجود آمده است. در این تحقیق، تاریخ مهمترین نزاع ها درباره کتابهای معتبر در میان یهودیان و نیز سیر قانونی شدن هر دو بخش عهدین در جامعه مسیحی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بررسی ملاکها و معیارهای یهودیان و مسیحیان در پذیرش آثار موجود به عنوان بخشی از کتاب مقدس نیز از دیگر مباحثی است که به آن پرداخته خواهد شد.
.1-1 مقدمه
مسألهی قانونی شدن کتابهای مقدس از گذشته تا به امروز، یکی از بحثهای پردامنه و چالش برانگیز در حوزهی الهیات مسیحی بوده است. مهمترین اصول اعتقادی و شعائر دینی مسیحیت برگرفته و مستند به کتابهای مقدس است و به همین دلیل، توجه به آن برای پژوهشگران در حوزهی مسیحیت و الهیات مسیحی از ضروریات به شمار میآید. امروزه در مورد تعداد کتابهای قانونی عهد جدید ، اتفاق نظر کاملی میان فرقههای مسیحی وجود دارد اما همچنان در مورد کتابهای معتبر عهد عتیق اختلاف نظر وجود دارد. با این همه، باید توجه داشت که اتفاق نظر در مورد کتابهای عهد جدید نیز محصول قرنها کشمکش و منازعه شدید میان فرقههای مسیحی بوده است.
بررسی تاریخ این اختلافات و دلایل مخالفان در مورد عدم اعتبار برخی کتابها میتواند ما را در کنکاش میزان اعتبار این کتابها، راهنمایی کند. البته پژوهشهای جدید نشانگر آنست که صرف نظر از کتابهای مورد اختلاف، اعتبار بسیاری از کتابهای مورد اتفاق نیز، خالی از اشکال نیست و دستکم اعتبار برخی از کتابهای مورد اتفاق نیز خدشهپذیر میباشد. پیش از پرداختن به این موضوع، لازم است مفهوم قانونیشدن را به اختصار توضیح دهیم.
اصطلاح قانونی شدن
چنانکه اشاره شد، کتابهای عهد عتیق، به مرور زمان توسط عالمان یهودی به عنوان کتابهای معتبر و الهی پذیرفته شدند و در نهایت به عنوان بخشی از کتاب مقدس شناخته شدند. در اصطلاح به این فرایند، "قانونی شدن" میگویند و بر کتابهای پذیرفته شده، صفت "قانونی" را اطلاق میکنند. اصطلاح "قانونی" برگرفته از واژه یونانی kanon - به معنی معیار - است. آتاناسیوس عالم مسیحی قرن چهارم میلادی، اولین کسی بود که این اصطلاح را برای اشاره به مجموعهی کتابهای مقدس به کار برد.
البته باید به این نکته توجه داشت که اصطلاح "قانونی" اصطلاحی مسیحی است. جامعهی یهودی برای مقدس نشاندادن یک کتاب، همواره از عبارت "دستها را آلوده میسازند" استفاده میکرده است. این عبارت نشانگر آن بود ه که به طور کلی، دست انسانها آلوده محسوب میشود و لمس این کتابها، جز در صورت تطهیر شرعی جایز نیست. بنابر این میتوان گفت که عبارت "دستها را آلوده میسازند" در ادبیات یهودی، مرادف "قانونی بودن" در ادبیات مسیحی است.
سیر قانونی شدن کتابهای عهد قدیم
قانونیشدن کتابهای عهد عتیق، مسیر طولانی و پر فراز و نشیبی را طی کرده است. اختلافنظر در مورد کتابهای قانونی این مجموعه، هم در عصر یهودیت و هم در دوران مسیحیت ادامهدار و پر تلاطم بوده است.
نزاع بر سر انتخاب کتابهای عهد قدیم در یهودیت
در طول دوران عهد عتیق و در طی حدود یک هزار سال، کتابهای پرشماری در جامعهی یهودی نوشته شده بود که به مرور ، برخی از این کتابها مقدس تلقی گردیده و بعدها در مجموعهی کتاب مقدس یهودی گنجانده شدند. انتخاب کتابهای مقدس به سادگی صورت نپذیرفت و اختلافات پرشماری در مورد اعتبار کتابها وجود داشت. دامنهی این اختلافها در میان یهودیان بسیار گسترده بود. این کشمکشها گاه در مورد اعتبار یک کتاب و گاه در مورد اعتبار یک بخش و یا فقراتی از آن بود. پس از ظهور مسیحیت، همین اختلافها در جامعهی مسیحی نیز ادامه پیدا کرد. مسیحیت خود را ادامهدهندهی یهودیت میدانست و طبعا کتابهای یهودیت را معتبر میدانست اما در مورد اینکه کدامیک از این کتابها حقیقتا مقدس هستند نزاعهای فراوانی وجود داشت؛ نزاعهایی که همچنان نیز در میان مسیحیان وجود دارد و هیچگاه از بین نرفته است.
علل اختلاف یهودیان در مورد کتابهای مقدس
از مهمترین دلایل اختلاف نظر شدید یهودیان در مورد کتابهای مقدس میتوان به دو عامل ذیل اشاره کرد: نخست آنکه تعیین معیار و ملاک برای مقدس شمردن کتابها، برگرفته از تعالیم پیامبران الهی نبود بلکه این خود یهودیان بودند که معیارهای لازم برای قانونیشمردهشدن یک کتاب را تعیین میکردند. فقدان معیار ثابت و مورد قبول همگان، سبب بروز اختلافات بسیار مهم در میان جامعهی یهودی گردید به طوری که برخی از آنها تنها اسفار خمسه - تورات - را پذیرفته بودند در حالی که تعداد کتابهای مقدس در دیگر گروههای یهودی به دهها کتاب بالغ گردیده بود.
عامل دیگر آن بود که در مورد تعیین مصادیق نیز مرجع یکسانی وجود نداشت. در این مورد نیز خود یهودیان بودند که میبایست مشخص میکردند که کدام یک از کتابهای موجود، دارای معیارهای لازم برای تقدس میباشد. این مسأله، نتیجهای ناخوشایند را در پی داشت زیرا اختلافات زیادی در مورد تعیین کتابهای مقدس به وجود آمد. یک فرد، گروه و یا فرقه، تعدادی از کتابها را دارای ملاک لازم برای تقدس میدانست در حالی که فرد یا گروهی دیگر، کتابهای دیگری را مقدس میشمردند.
همین دو عامل، سبب گردید تا دیدگاههای پرشماری در طول تاریخ یهودیت - و پس از آن در دوران مسیحیت - در مورد تعیین کتابهای مقدس ارائه گردد. البته صرف نظر از این دو عامل، ترجمهی یونانی عهد عتیق نیز به اختلافات موجود دامن زد. در این ترجمه که به "ترجمهی سبعینیه" شهرت یافت، افزون بر اختلافات جزئی، چند کتاب کامل نیز وجود داشت که در متن اصلی عبری، اثری از آنها نبود.
برخی از موارد برجستهی اختلافی در جامعهی یهودی
اختلافات در مورد بسیاری از کتابهای عهد عتیق وجود داشت. در اینجا به مواردی چند از کتابهای مهم مورد نزاع، اشاره میکنیم.
