بخشی از مقاله
چکیده:
اسلام یکی از ادیانی است که در شهر ظهور یافت به همین جهت شهر اسلامی تجلی گاه ارزش هایی شد که اسلام با خود به همراه آورده بود. در این پژوهش پس از تبیین مفهوم شهر، ابتدا شهر ایرانی و شاخصه هاي آن و سپس ویژگی هاي شهر اسلامی بیان شده است، تا هدف مورد نظر این پژوهش که شناخت عناصر شکل دهنده به سیماي شهرهاي اسلامی؛ به ویژه ایران بوده است، آشکار گردد.
یافته هاي تحقیق حاکی از این است که فرهنگ اسلامی درگذشته در سیما و خصوصیات کالبدي و بافت اجتماعی شهرهایی که از قبل وجود داشته و چه شهر هاي جدید الاحداث تاثیرات بسزایی برجاي گذاشته است اما چهره جدید شهرهاي اسلامی از سیما ومنظر گذشته فاصله گرفته و متاثر از معماري جدیدکه عمدتا برگرفته از فرهنگ غرب می باشد، رخ می نماید. معماري شهرهاي اسلامی بتدریج در حال محو شدن است و تنها تک ستاره هایی از معماري گذشته ایرانی – اسلامی در جامعه شهري ایران خودنمایی می کند. گردآوري مطالب مربوط به این تحقیق به شیوه کتابخانه اي بوده است.
مقدمه:
دست یافتن به چهره ي خارجی یک مرکز تجمع شهري براي جغرافیاي انسانی پر معنی و با اهمیت است. یک شهر قبل از هر چیز سیما و منظري دارد و چهره ي خارجی مناظر نیز عامل طبقه بندي آنهاست. پس می توان مناظر را طبقه بندي کرد و براي شهر ها هم طبقه اي شناخت. به علاوه در چهره ي خارجی یک شهر عواملی چون عدد جمعیت، جنبه ي تاریخی، منشا زراعی، صنعتی و ... . منعکس است. بدیهی است شناخت سیما و مناظر شهر نیازمند مهارت هاي لازم است.
با این وجود، چهره ي خارجی عمق قضایا را به ما نشان می دهد - رضوانی، 1389، . - 12 در منابع مختلف براي شهر اسلامی تعاریف گوناگونی ارائه شده است. شهرسازان بر اساس معماري حاکم بر شهرها آن را شهري می دانند که بر اساس فرهنگ اسلامی ساخته شده است. در الگوي شهر اسلامی، عامل مسلط دین اسلام است و به طور حتم تمام شاخص ها و عناصر زندگی اجتماعی و کالبدي شهر براساس این عامل نظام و هویت می یابد - ایازي، 1387، . - 102
به این ترتیب شهر اسلامی ماهیتی است ثابت که در هر مکان و زمان تجلی ویژه خویش را خواهد داشت. به عبارت دیگر، شهراسلامی ماهیتی است بالقوه که می تواند در هر مکان و زمان با توجه به فناوري و مصالح و دانش و هنر و فرهنگ بومی -که با اصول و ارزش هاي اسلامی در تعارض نباشند- تفسیر و تجلی خاص خویش را داشته باشد - نقی زاده، 1385، . - 81 تردیدي نیست که شهر هاي دوره ي اسلامی از جهات گوناگون تحت تاثیر تمدن هاي پیشین به خصوص دو تمدن ساسانی و رمی قرار داشته است. زیرا با تسلط مسلمانان بر کشورهاي اطراف، شماري از شهر هاي قدیمی و رمی و ایرانی در قلمرو دولت اسلامی قرار گرفت. در عین حال مسلمانان ویژگی هاي فرهنگی خود را به نحو تحسین آمیزي زیر نفوذ نهاده اند و تمیز شهر اسلامی از دیگر شهر ها را آسان ساخته است.
روش تحقیق:
در پژوهش مورد مطالعه با توجه به اینکه تحقیق، توصیفی_تحلیلی میباشد، ابتدا با استناد به منابع موجود، عوامی سازنده ي سیما و ظاهر شهر هاي اسلامی شناسایی و مورد بررسی قرار خوهند گرفت و با روش تحلیلی جمعبندي میشود، سپس ظاهر و چهره ي ایران به عنوان یک شهر اسلامی در قبل و بعد از ظهور اسلام در آن، با اصول و ویژگی هاي عام شهر اسلامی تطبیق داده شده و وجوه اشتراك و تفاوت آن ها بیان می گردد. روش هاي مورد استفاده در این پژوهش عمدتا استفاده از منابع اسنادي و کتابخانه اي می باشد.
-1 شهر و مفاهیم آن:
"در زبان فارسی کلمه ي شهر از لغت شار یا شارستان گرفته شده است و شهرستان همان شارستان است و آن عبارتست از بخشی از محل سکونت و تراکم انسان ها که از هر جهت داراي اهمیت بوده و در حقیقت هسته ي اصلی شهر را تشکیل می دهد. در این نقطه از شهر مراکز حساس سیاسی و اقتصادي از قبیل مراکز تصمیم گیري، اداري، نظامی، بازار و اطراف آن محلات مسکونی قرار دارند و معمولا داراي حصاري بلند و برج و بارویی عظیم می باشند ".
وصف پیدایش زندگی شهري در مراکز متعددي صورت گرفته ولی مدنیت و فرهنگ شهرنشینی در ایران قدیمی و پر سابقه است که در تمام فلات ایران توسعه وگسترش یافته و به تناسب در دوره هاي مختلف تاریخی به مقتضاي شرایط سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیما و ویژگی هاي متفاوتی را از خود نشان داده است. بدین ترتیب علی رغم اشتراکات فراوانی که بین شهرهاي ایران در دوره هاي مختلف تاریخی وجود دارد، تعریف جامع در این مورد امکان پذیربه نظر نمی رسد - نظریان،37،. - 1392
