بخشی از مقاله
.1 مقدمه
با مروری بر ادبیات موضوعی پیشین تعاریف متفاوتی برای تابآوری ارائه شده است که برخی از آنها مطابق مقابل است: به ظرفیت برآمدن از عهدهی خطرات غیرمترقبه پس از بروزشان، تابآوری گفته میشود؛ یادگیری ترمیم و بازیابی. تابآوری، ظرفیت اضافی یا توانایی یک سیستم برای هضم اختلال است یا میزان اختلالی است که یک سیستم قبل از اینکه ساختار سیستم بهوسیلهی تغییر دادن متغیرها تغییر کند، میتواند هضم کند. تابآوری، توانایی یک شخص یا سازمان برای طراحی سریع و حرکات مثبت انطباقی کاربردی هماهنگ شده با وضعیت اضطراری است، بهگونهای که فشار کمی را متحمل شود.
با توجه به معانی بلایا، تابآوری محلی بدین معنی است که یک منطقه، بدون متحمل شدن آسیب ویرانگر، خرابی، کم شدن بهرهوری یا کیفیت زندگی و بدون گرفتن کمک زیاد از طرف جوامع خارجی، قادر به پایداری در برابر یک حادثهی طبیعی بسیار بزرگ باشد. ظرفیت سازگار کردن منابع و مهارتهای موجود برای سیستمهای جدید و شرایط عملیاتی. توانایی پاسخگویی به حوادث خارقالعاده یا منحصربهفرد. ظرفیت جوامع یا اکوسیستمهای آسیبدیده برای هضم آثار منفی و ترمیم آنها. توانایی یک عامل برای برآمدن از عهدهی فشار یک خطر یا سازگار شدن با آن. ظرفیت یک سیستم، جامعه یا اجتماع در معرض خطرات برای سازگار شدن، مقاومت کردن یا تغییر دادن برای رسیدن به سطح قابل قبولی از عملیات و ساختار و ادامهی آن. این موضوع بهوسیلهی درجهای که سیستم اجتماعی قادر به سازماندهی و افزایش ظرفیت، آموختن از بلایای گذشته و بهبود ارزیابیهای کاهش امکان خطر خودش است، تعیین میشود.
مفاهیم جذب و ترمیم که به نوعی میتوان آن را بازیابی در نظر گرفت، در مقالات دیگر نیز به کار رفتهاند، میلتی - 1999 - 1 پیشنهاد میکند که تابآوری، توانایی یک جامعه برای بهبود با استفاده از منابع خود آن جامعه است. همچنین نوریس - 2008 - 2 بر روی تابآوری اجتماعی تأکید کرده و آن را بهعنوان پروسهای نشان میدهد که ظرفیتهای انطباقی بیشماری را - مانند سرمایهی اجتماعی و توسعهی اقتصادی - به واکنشها و تغییرات پس از عوارض جانبی مربوط میسازد. در این حوزه، برخی تابآوری را بهعنوان مجموعهای از ظرفیتها فرض میکنند که میتواند از طریق مداخلات و سیاستها رشد کند و به ساختن و ارتقای توانایی جامعه برای پاسخ داده به فجایع و بهبود از آنها کمک کند - بدری و دیگران،1392، .[1] - 41
.2 معیارهای ترکیبی برای تابآوری در برابر فجایع
معیار، مبنای سنجش برای تشخیص و انتخاب است. کمک گرفتن از معیارها ممکن است اثرات یا اثر آنی، کوتاهمدت و یا بلندمدت داشته باشند. با بهکارگیری معیار در هرلحظه میتوان مزایا و معایب را مقایسه کرد و شرایط مطلوب را بازشناخت و به وجود آورد. شاخص، یک معیار کمی یا کیفی نشات گرفته از واقعیات مشاهده شده است که حقیقت یک موقعیت پیچیده را ساده کرده و امکان برقراری ارتباط با آن را فراهم میسازند - Freudenberg,2003,122 - .[2] بهطورکلی کلمهی شاخص، کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن میباشد و وسیلهای برای اندازهگیری و مقایسه پدیدههایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند که بر مبنای آن میتوان، تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره، بررسی نمود. روش اندازهگیری هر شاخص، منحصر به همان شاخص است و نمیتوان رقم فعلی یک شاخص را با شاخصی دیگر مقایسه کرد؛ بنابراین برای مقایسه دو شاخص مختلف بهتر است درصد تغییرات شاخصها را باهم مقایسه کرد.
شاخصها موقعیت نسبی پدیدهای را که در حال اندازهگیری شدن است، بازگو کرده و وقتیکه در طول زمان ارزیابی شوند، میتوانند شدت تغییرات را نشان دهند - کوچک یا بزرگ - ، همانطور که میتوانند جهت تغییر را تعیین کنند - بالا یا پایین؛ کاهشی یا افزایشی - . از ویژگیهای کلی که شاخصها باید دارا باشند، میتوان به موزون بودن، جامع بودن و در دسترس بودن اشاره کرد. شاخص ترکیبی، ترکیب ریاضی متغیرهای منحصربهفرد یا مجموعههای موضوعی از متغیرهایی است که ابعاد مختلف یک مفهوم را که بهوسیلهی یک شاخص منحصربهفرد به تنهایی نمیتواندکاملاً توصیف شود، معرفی میکند Nardo &Etal,2008,183- - .[3] - 185 شاخصهای ترکیبی بهطور فزایندهای بهعنوان ابزارهای سودمند برای سیاستگذاری و ارتباطات عمومی به رسمت شناخته شدهاند، به این دلیل که اطلاعاتی را انتقال میدهند که میتواند بهعنوان معیارهای اجرایی مورد استفاده قرار گیرد.
رویکردهای زیادی برای اندازهگیری شاخصهای ترکیبی در هر دو مقیاس جهانی و یا مقیاسهای منطقهای ظهور کرده است. تمرکز بسیاری از این رویکردها، فجایع محیطی و بلایای طبیعی جامعه است زیرا برای اندازهگیری آسیبپذیری جامعه نسبت به تغییرات اجتماعی و یا محیطی توسعه داده شدهاند. در این میان، معیارهایی برای ارزیابی قابلیت مناطق کوچک برای تغییر در رویداد فجایعی مانند سیلاب ایجاد شدهاند و شاخصهایی برای اندازهگیری مقاومت و تابآوری در برابر سیلاب طراحی شدهانداخیراً.، شاخصهای ترکیبی برای تعیین تابآوری فیزیکی و اجتماعی مناطق، در زمان وقوع سیلاب و با در نظر گرفتن آثار پسازآن، مورد استفاده قرار گرفتهاند - Cutter & et .[4] al, 2010, 2-3 -
منطقه مورد مطالعه
تهران بزرگترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران با جمعیت 8 244 535 نفر و مساحت 730 کیلومتر مربّع است؛ بیست و پنجمین شهر پرجمعیت و بیست و هفتمین شهر بزرگ جهان به شمار میآید .در شمال کشور و جنوب دامنهی رشتهکوه البرز در 112 کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده است. تهراندر حدّ فاصل منطقه کوهستانی و دشت قرار دارد. سه عامل در اقلیم تهران نقش مؤثری دارد.
