بخشی از مقاله
چکیده
در سده حاضر با توجه به رشد منابع اقتصادی، انسانی، اکولوژیکی و اجتماعی متمرکز و تمرکز آنان در شهرها و اهمیت آنان سبب شده است تا توجه جدی به مدیریت آنان و تابآوری شهر در زمان بحرانهای ناشی از عوامل مصنوع و طبیعی به عمل آید. بهطوریکه بتوان از هزینه خسارات را به حداقل کاهش داده و ساختارها و عملکرد شهرها را بهسرعت بازیابی نمود. در این میان شروع سده حاضر نقطه عطفی در جریانات مدیریت بحران بوده و نگرشها از مدیریت بحران به مدیریت خطر و تابآوری شهر بوده است و مدلهای متعدد تابآوری در این سالها تبیین و ارائه شدهاند. هر یک از این مدل ها هرکدام به نوعی جنبه ای و سطح مشخصی از تاب آوری را مورد توجه قرار داده و به ارزیابی آن پرداخته اند.
در این پژوهش هدف شناسایی زمینه های مفهومی مدل های موثر در سنجش تاب آوری شهر بوده تا بتوان بر اساس آنان چارچوب نوین و بومی از مدل سنجش تاب آوری شهر در برابر بحران پرداخت. از این رو در گام اول به شناسایی مدل های سنجش تاب آوری شهر پس از سال 2010 پرداخته شده و در گام دوم چارچوب مدل سنجش تاب آوری شهر در برابر بحران تدوین گردیده است. نتایچ حاصل از این پژوهش موید این نکته است که تاب آوری مفهومی گسترده و متشکل از مولفه های پیچیده است . از این رو تدوین چارچوب سنجش تاب آوری بایستی بر اساس مولفه هایی صورت پذیرد که در عین جامعیت، پیچیدگی مفهومی آن را بیش از اندازه ننموده تا بتوان با ضریب اتکا بالایی به سنجش میزان تاب آوری پرداخت که نبازمند تدوین روش های مستدل و دقیق علمی جهت سنجش آنان است.
مقدمه
جغرافیای سرزمینی ایران به نحوی است که در معرض انواع مخاطرات طبیعی - سیل، زلزله، طوفان، رانش و فرسایش، سونامی و ... - قرار دارد که از مهمترین آنها زلزله میباشد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی موسسه زمینشناسی آمریکا در قرن بیستم، 89 زلزله شدید در ایران رخداده است که تلفات ناشی از آن 513،121 نفر بوده است و از این حیث ایران در رتبه چهارم جهان قرار دارد و از طرف دیگر طبق آمار سازمان کاهش خطر بلایای طبیعی سازمان ملل متحد در سال 2012 ب یش از 000،700،1 نفر از مردم ای ران صدمات و تلفات ناشی از زلزله را متحمل میگردند.
از طرف دیگر بلایای طبیعی فارغ از تلفات انسانی، صدمات بالای اقتصادی را در پی خواهند داشت که نقش قابلتوجهی در توسعه اقتصادی جوامع دارد. به طوریکه خسارت ناشی از زلزله در سال 1990 - زلزله رودبار - ، بالغبر 8 میلیارد دلار برآورد گردیده است، این در حالی است که درآمد نفتی ایران در همان سال در حدود 12 میلیارد دلار بوده است - . - UNISDR, 2009 تاکنون انگارههای متعددی در برخورد و مواجهه با بحران در ادبیات این موضوع مطرح گردیدهاند و تغیی رات نگرشی شگرفی در آنها قابل مشاهده است.
مدیریت بحران در ابتدا تنها پاسخگویی و واکنش آنی پس از رخداد و وقوع بحران آن بوده است. - Davis, - 2011 در سده بیستم، رشد شتابنده شهرها و تجمع سرمایهگذاریهای کلان اقتصادی در آنها، وقوع بحران، تلفات و خسارات بسیار زیادی را بر جای گذاشت ، مدیریت دولتی درصدد کاهش این خسارات و تلفات با تصویب مقررات و ضوابط اجرایی و برخی اقدامات جهت ایجاد آمادگی در برابر وقوع بحران برآمد.
لیکن ناکارآمدی این شیوه در برخورد با مدیریت بحران، آشکار گردید. پسازآن بود که انگارههای مدیریت بحران با تغییرات زیادی روبرو گردیدند و نگرش به بحران را به کاهش آسیب پذیری و سپس افزایش تابآوری تغییر یافت - . - Coppola, 2007 باوجود طی شدن بیش از چند دهه از ادبیات تابآوری شهری در برابر بحرانهای طبیعی، مدلهای گوناگونی و مفاهیم متعددی در این حوزه مطرح گردیدهاند لیکن این مدلها و مفاهیم کماکان در حال تغییر و توسعه میباشند - . - Gilbert, 2010 در این میان سازمانها و نهادهای متعددی همچنان در حال پژوهش و تحقیق در خصوص ابعاد مختلف تابآوری، شیوه سنجش جامع و راهکارهای افزایش آن میباشند. این مدلها در برخی از موارد مدلهای پیشین خود را توسعه داده و در برخی موارد ابعاد گسترده و نوینی در این حوزه ایجاد نموده اند.
هدف کلی از این پژوهش تبیین چارچوبی مفهومی از تاب آوری و شیوه ی سنجش آن است. به این منظور اهداف تبعی ای پژوهش در گام نخست بازشناسی از مفهوم تاب آوری و شناسایی زمینه های مفهومی آن و در گام دوم شناسایی مدل های سنجش تاب آوری جهت شناسایی چارچوب سنجش و آشنایی با اصول کلی مدل سنجش تاب آوری و در نهایی تدوین چارچوب مفهومی متشکل از مولفه های اصلی برگرفته از زمینه های مفهومی تاب آوری است.
در این پژوهش ابتدا به بررسی کلی زمینه های مفهومی در حوزه تاب آوری پرداخته می شود.به این منظور از زمانی پیدایش علمی این واژه در دهه 70 که اکثر صاحب نظران در حوزه مدیریت بحران در آن متفق القول می باشند به بررسی مفهوم تاب آوری پرداخته شده است و زمینه های مفهومی تاب آوری در سنوات اخیر نیز مورد واکاوری قرار گرفته است. سپس به منظور ایجاد بستری جهت تدوین چارچوب مدل سنجش تاب آوری به ارزیابی تطبیقی و تحلیلی مدل های برگزیده تاب آوری که بر اساس شاخص هایی نظیر اعتبارسنجی، روایی، پایایی و .. از میان 9 مدل منتخب مورد بررسی قرار گرفته اند پرداخته می شود. و در گام آخر بر اساس زمینه های مفهومی تاب آوری و بر اساس مدل های تاب آوری بررسی شده چارچوب کلی از مدل سنجش تاب آوری ارائه می گردد.
