بخشی از مقاله
چکیده
قرن 21 به عنوان قرن ریسک و خطر توصیف شده است. افزایش پیچیدگی سیستم های اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژی باعث شده که بحران ها، عدم قطعیت و ریسک بخش جدایی ناپذیر در مدیریت سازمان های امروزی باشد بطوریکه سازمان ها با رشد متناوب عوامل مولد ریسک مواجه هستند.
فعالیت سازمان ها در محیط فعلی باید به گونه ای باشد که کسب نتایج اقتصادی، محیطی و اجتماعی با حفظ طول عمر کارایی سازمان همراه باشد. مفهوم تاب آوری در تحقیقات مدیریتی به عنوان یک پاسخ و راهکار عملیاتی برای خطر کاهش طول عمر سازمان ها به کار می رود و امروزه تاب آوری به طور گسترده در ادبیات مدیریتی مورد تحقیق قرار می گیرد اما علی رغم گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب آوری، هنوز این مفهوم فاقد درک فراگیر در حوزه های مختلف علمی از جمله مطالعات سازمانی است. در مدیریت کلاس جهانی به عنوان یک فلسفه جدید مدیریتی، سازمان ها برای حفظ بقای خود در دنیای رقابتی امروز نیاز به آشنایی با علوم روز را دارند بنابراین این تحقیق سعی کرده با یک مطالعه مروری از منابع کتابخانه ای و اینترنتی مختلف و از میان مقالات مرتبط و معتبر، در رابطه با تاب آوری، تعاریف، مفاهیم، ابعاد و شاخص های تاب آوری سازمانی را استخراج کند تا راهکاری برای توسعه فهم و درک تاب آوری در ادبیات سازمان های ایران ارائه نماید.
کلید واژه ها: تاب آوری، تاب آوری سازمانی، شاخص ها
-1 مقدمه
تاب آوری1 اصطلاح شایع و جدید در سال های اخیر شده است. این واژه به طور مکرر در بسیاری از جلسات و سخنرانی های متفاوت شنیده می شود. در مقالات ورزشی - پیروزی تیم های تاب آور با وجود مشکلات و کمبودهای پایان بازی - ؛ در اخبار بین المللی - جنگ در عراق - ؛ در گزارش فجایع طبیعی - طوفان کاترینا - ؛ در مقالات سیاسی در حمایت از زیرساخت های بحرانی - خاموشی کالیفریا - و... . این واژه در هر موضوعی ظهور می یابد مثلاً موضوعاتی مانند سازمان ها، شهرها، ملیت ها و هر شخصی از معلم مدارس تا رئیس جمهور می تواند و باید تاب آور باشد.
تاریخ ادبیات مملو از تحقیق و تفسیر در مورد مفهوم تاب آوری است، اما تا قبل از اواسط دهه 1980 تنها چند مرجع را در این رابطه می توان یافت و حجم مطالعات فوق العاده در موضوع تاب آوری فقط در چند سال گذشته رشد کرده است.
تاب آوری مفهومی است که با زمینه های مختلف مطالعه شامل آموزش، کسب وکار، سلامت روان، پزشکی، رفاه اجتماعی و... مرتبط است و با توجه به نگرانی جوامع امروز، و ارتباط تاب آوری با بسیاری از گروه های ریسک ، پیش بینی می شود که مطالعه تاب آوری در ادبیات همچنان برجسته باقی خواهد ماند - انیل،. - 1999
هالینگ2 یک نظریه پرداز اکولوژیست واژه تاب آوری را اولین بار در سال 1973 مطرح کرد - کارهلم3 و همکاران، . - 2014 واژه تاب آوری نشأت گرفته از واژه لاتین Resilio، به معنی جهش کردن یا به جای اول برگشتن4 است. در واقع اولین بار واژه تاب آوری از رشته بیولوژیک گرفته شده است - نورمن1، . - 2012 تعریف و توصیف تاب آوری در علوم مختلف مانند علم مواد، محیط زیست، روانشناسی رشد، مطالعات سازمانی و به طور گسترده تر در علوم اجتماعی مطرح گردیده است. علوم مختلف از دیدگاه های متفاوت نظرات متفاوتی را در ارتباط با معنای تاب آوری و چگونگی تعریف عملیاتی آن پیشنهاد داده اند - گودوین و همکاران،2013 به نقل از ویک و همکاران . - 1998 در علم مواد تاب آوری به عنوان توانایی جذب انرژی در حوزه الاستیک است - نش2،. - 1998 در علم خاک تاب آوری به عنوان توانایی خاک در بازیابی در برابر فشارهای مختلف بیرونی حاصل از استفاده از زمین های کشاورزی و صنعتی می باشد و به وسیله درصد و میزان بازیابی سنجیده می شود - سیبلد3 و همکاران، . - 1999
در دنیای امروز سازمان ها با انواع پیچیدگی ها مواجه هستند که به دلیل تغییرات محیطی این پیچیدگی ها هر روز بسط و گسترش می یابند. در واقع سازمان ها نمی توانند در محیط خلأ زندگی کنند بلکه به صورت متقابل با محیط بیرونی وابسته هستند - گودوین و همکاران،2013 به نقل از کونتز و ویریچ4، . - 1999 همچنین جهان در حال تبدیل شدن به دهکده جهانی است و بنا به گفته استفن سان - 2010 - انتخاب های سرمایه گذاری در یک طرف دنیا می تواند بر هزینه زندگی در طرف دیگر دنیا تأثیر بگذارد. در دنیای امروز سازمان ها خود را برای شکست آماده می کنند و این یکی از مهم ترین عناصر تاب آوری سازمانی است. از اهمیت تاب آوری سازمانی همین بس که منفعت آن برای سازمان بیش از هزینه های سازمانی است و یک مزیت رقابتی برای سازمان ها محسوب می شود - گودوین و همکاران، . - 2013
تاب آوری تا اندازه ای به توانایی یک سازمان برای مقابله با شرایط بحران به عنوان تجربه مثبت بالقوه وهمچنین بکارگیری یک توانایی ارتقا یافته برای تغییر به مقتضای شرایط اقتصادی، فیزیکی، سیاسی و اجتماعی اشاره دارد. بنابراین تصور می شود مفهوم کلیدی در افزایش تاب آوری سازمانی، ساختن سازمانی باشد که تمرکز آن بر استراتژی های مثبت برای مواجهه با تغییر است. سازمان هایی که تاب آوری بیشتری دارند، نیروی کاری مثبت و فرصت طلبی هستند که برای استفاده از اطلاعات تمام منابع وهمچنین اندیشیدن ورای چارچوب مفروض شده تشویق می شوند - مک مانس5،. - 2008
-2 تاب آوری سازمانی
از اواسط دهه 1980 تاب آوری به طور فزاینده ای به تعامل محیط زیست انسانی پرداخت به عنوان مثال در مباحث مربوط به پایداری. در اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 این موضوع در مطالعات رفتاری ظاهر شد و به توانایی فردی برای مقاومت در برابر بحران ها و بازگشت به جای اول اشاره داشت. این مفهوم ابتدا به وسیله ویلداوسکی - 1998 - 6 در رابطه با سازمان به کار رفت تا اینکه مبحث تاب آوری در سازمان ها در پایان دهه 1990 عمومیت یافت - گودوین و همکاران،. - 2013
تاب آوری منعکس کننده ظرفیت مطابقت با تغییر است، که البته منظور از تغییر، تغییری است که امروزه به طور فزاینده در سازمان ها مشاهده می کنیم. - کانر، - 1993 مک کوبین7 و مک کوبین - 1996 - کنار آمدن موفقیت آمیز فرد با عوامل استرس زا و موقعیت های دشوار را تاب آوری
نامیدند. تاب آوری به عنوان حوزه ای پرطرفدار در سال های اخیر، به مطالعه و کشف توانمندی های فردی و بین فردی می پردازد و باعث پیشرفت و مقاومت در شرایط دشوار می گردد - ریچاردسون،. - 2002
انجمن روانشناسی آمریکا - 2014 - 1، تاب آوری را به عنوان روند تطبیق درست در مواجهه با سختی، تهدید و یا حتی منابع قابل توجهی از استرس تعریف می کند - ساتویک2 و همکاران، .. - 2014
از نظر فولک3، تاب آوری همیشه سیستم بازگشت به گذشته یا تعادل نیست، بلکه احتمال انطباق و دگرگونی در وضعیت موجود و همچنین احتمال بقاء و تغییرات را در آینده خواهد داد - فولک و همکاران، . - 2010
تاب آوری ظرفیت یک سیستم زیست محیطی و اجتماعی برای جذب اختلال، سازماندهی مجدد و در نتیجه حفظ توابع ضروری - کارپنتر4 ، - 2012 و ظرفیت بازگشت از چالش های اجتماعی، مالی و یا احساسی به تعادل مجدد - رزنیک، - 2010 است.
کارکنان تاب آور برای اداره و مدیریت مسیر شغلی شان مسئولیت پذیرترند و مهارت های استخدامی خود را افزایش می دهند - واترمن5، واترمن، کلارد6 ،1994؛ کلارد، ایپرهیمر7 و سایگن8 ، - 1996 از درگیری درفعالیت های روزانه استقبال می کنند، از کنند، از چالش لذت می برند و تغییر را بر ثبات ترجیح می دهند - کاپلان، - 2002 و تاب آوری باعث می شود ظرفیت و توانمندی افراد را برای تغییر افزایش یابد - فرایبرگ و همکاران9،. - 2006
تاب آوری در سطح سازمانی عبارت است از پویایی های ساختاری و رویه ای که باعث می شود سازمان ظرفیت لازم را برای مقابله با دشواری ها و سختی ها داشته باشند. ویکر10 و همکاران - 2013 - تاب آوری سازمانی را حفظ کنترل مثبت تحت شرایط چالش برانگیز به گونه ای که سازمان از آن شرایط، قوی تر و با ابتکار عمل بیشتری خارج شود، تعریف می کنند. سازمان تاب آور به رغم تجربه شرایط غیره منتظره و نامشخص، رشد می کند، و عوارض، اغلب جانبی، و معمولاً ناپایدار هستند - لنگنیک هال و همکاران،. - 2011 سازمان های تاب آور سازمان هایی هستند که به دلیل آمادگی و برنامه ریزی و انعطاف پذیری بالایی که در خود ایجاد می نمایند، می توانند بحران ها را با هزینه های کم پشت سر بگذارند. همه سازمان ها باید یکی از اهداف مهم و استراتژیک خود را تاب آوری در برابر بحران ها در نظر بگیرندو میزان دستیابی به آن را مرتباً اندازه گیری کنند - مک مانوس و همکاران،. - 2007
مبانی نظری از دو منظر متفاوت تاب آوری سازمانی را معنا می کنند. برخی تاب آوری سازمانی را در معنای ساده به عنوان توانایی بازگشت از شرایط سخت، استرس زا و غیره منتظره به حالت قبل می دانند. این دیدگاه، به تعاریف تاب آوری در علم فیزیک شباهت دارد. در علم فیزیک اگر یک ماده بعد از کشیده شدن یا فشرده شدن توانایی بازگشت به حالت اولیه و ویژگی های اصلی را داشته باشد، تاب آور نامیده می شود.
وقتی به تاب آوری سازمانی به عنوان بازگشت به شرایط سازگار گذشته نگریسته می شود، در واقع تأکید در کاربرد راهبردهای مقابله و توانایی سریع برای از سرگیری سطوح عملکرد مورد انتظار است. در این حالت، تلاش های سازمان در جهت ایجاد یک تناسب قوی بین شرکت و واقعیت جدید پیش آمده طراحی می شود و به طور همزمان اجتناب و ایجاد محدودیت در رفتارهای ناکارآمد یا پس رونده مدنظر قرار می گیرد. این دیدگاه در تاب آوری سازمانی گرایش به دوباره به جای اول برگشتن دارد و اغلب با سختی عجین شده است.
