بخشی از مقاله
چکيده
شهر قم بعنوان يکي از متراکم ترين شهرهاي ايران و دومني شهر مذهبي کشور همواره با مشکل حمل و نقل مواجه بوده است . در اين مقاله سعي شده است تا راه حل هاي مناسب جهت کاهش و کنترل ترافيک اين شهر ارائه شود. با بررسي وضعيت و تعداد سفرهاي روزانه در مسيرهاي منتخب مشخص گرديد که سيستم موجود به دليل تراکم معابر و کاهش ظرفيت ، پاسخگوي تقاضاي سفر در سال طرح را مني باشد. بر اساس مطالعات صورت گرفته بکارگيري از مونوريل و مترو در کنار بهبود کيفيت سرويس دهي ناوگان حمل و نقل عمومي و توسعه منطقي آن مي تواند راهکاري مناسب در جهت کاهش مشکلات ترافيکي شهر قم باشد.
کلمات کليدي : ترافيک ، شهر قم ، اتوبوس ، تاکسي ، حمل ونقل ريلي ، مترو ، مونوريل
مقدمه
با گسترش شهرها و افزايش روزافزون مجعيت و به تبع آن استفاده بيش از اندازه از وسايل نقليه روز به روز بر پيچيدگي سيستم هاي حمل و نقل و مشکلات ناشي از آن افزوده مي شود . وجود ترافيک هاي سنگني در خيابان ها و ناکارآمدي سيستم حمل و نقل عمومي از مشکلات عمده موجود درشهرهاست . امروزه سيستم حمل و نقل شهري دنيا بيش از گذشته به وسايل نقليه عمومي نياز دارد که ارزان ، سريع و پر ظرفيت باشند . در راستاي حل معظلات ترافيکي شهرها طرح به کارگيري از سيستم هاي نوين حمل و نقل عمومي حائز اهميت مي باشد. اما آيا به کارگيري سيستم هاي حمل ونقل عمومي جديد براي بهبود وضعيت ترافيک براي بهبود وضعيت ترافيک قابليت اجرا و بازدهي لازم را در زمان مقرر دارد؟ و آيا مي تواند مکملي مناسب در جهت افزايش کارايي سيستم هاي حمل و نقل عمومي موجود باشد؟
وضعيت ترافيک شهر قم ، معظلات ترافيک و راه حل هاي آن مشکل ترافيک در شهر قم امروزه به يک مشکل اساسي در سطح شهر تبديل شده است . هم اکنون با وجود اين که از تردد اتومبيل هاي شخصي در برخي از خيابانهاي منتهي به مرکز شهر جلوگيري شده است ، اما همچنان شاهد مشکل ترافيک در حمدوده مرکزي مي باشيم .
در ارزيابي هاي صورت گرفته ميدان اصلي شهر (ميدان مطهري ) و حرم مطهر حضرت معصومه (شکل ١) همواره به عنوان مرکز ثقل عمده ترافيک شهر شناسايي شده است که پرترددترين خيابان هاي حمدوده مرکزي به آن منتهي مي شوند (شکل ٢) . چهار بازوي منتهي به ميدان مطهري که مورد بررسي قرار گرفته اند ، عبارتند از:
١-خيابان اراک : مسير مطالعه از اين خيابان به ميدان مطهري منتهي مي گردد و از اين ميدان به سمت غرب شهر است ؛
٢-خيابان مولوي و سعيدي : وسايل نقليه عبوري از اين خيابان به ميدان سعيدي مي رسند و از آن به چند مسير مي رسند؛
٣-خيابان خاکفرج : وسايل نقليه عبوري از اين خيابان با گذشتن از اين خيابان به سمت ميدان هفتاد و دو تن و سرانجام خيابان آزادگان و سپس اتوبان تهران و يا مجکران منتهي مي شوند؛
٤- خيابان آستانه و ارم : وسايل نقليه عبوري از اين خيابان به سمت حرم مطهر و گلزار شهدا و خيابان آذر مي روند ولي مسير اصلي حرکت به سمت حرکت در نظر گرفته شده است .
شکل ١ – حرم حضرت معصومه (س ) قم
شکل ٢ – نقشه مسيرهاي منتهي به ميدان مطهري و حرم حضرت معصومه (س ) قم
معرفي سيستم هاي اتوبوسراني و تاکسير اني قم
شبکه اتوبوسراني قم به صورت شعاعي است که مبدا اکثريت اين خطوط مرکز شهر(ميدان مطهري ) و حرم مطهر مي باشد.
انعطاف پذيري و قدرت مانور بالا از مزاياي سيستم اتوبوسراني به شمار مي رود اما تراکم بالا در خيابان ها و سرويس دهي کند آن ، از مجله عواملي است که باعث شده تا عملکرد رضايت بخشي نداشته باشد.
بهبود کيفيت ناوگان اتوبوسراني و جمهز کردن آن به وسايل رفاهي براي تشويق مردم به استفاده از آن بجاي تاکسي مي تواند کمک زيادي به کاهش تراکم خيابانها کند. البته مطلوبيت استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومي بايد طبق تعريف بند ج-١٣ تبصره ١٣ با اتخاذ روش هايي مانند بهبود شرايط داخلي ، ظاهري ، تهويه ناوگان ، کاهش تاخير ، کاهش سر فاصله زماني ، افزايش سرعت و نظم حرکت و ايجاد خطوط حرکت و ايجاد خطوط ويژه اجرا شود. همچنني بايد توجه داشت افزايش اتوبوس ها سنجيده و منطقي باشد.
سيستم تاکسيراني قم متشکل بيش از ۴٠٠٠ تاکسي مي باشد(بر اساس آمار در سال ١٣٨٧) [١]. نرخ رشد تعداد وسايل نقليه سيستم تاکسيراني از سال ١٣٧۵ به بعد در پي استقبال از آن بسيار فزاينده مي باشد . عملکرد فعلي خطوط ويژه تاکسي که در پنج بازوي ميدان برقرار است در حالت خوش بينانه متوسط و بعضا ضعيف ارزيابي شده است . حمل و نقل عمومي به ويژه تاکسي پيشنهاد قريب به اتفاق کارشناسان بوده ، ولي بايد توجه داشت که تاکسي وظيفه تعريف شده خود را از دست داده است و در واقع کار اتوبوس و قطار شهري را انجام مي دهد. بديهي است که استفاده از اتوبوس و ديگر وسايل نقليه عمومي مناسب تر از تاکسي است و افزايش تاکسي خود در بعضي مواقع وضعيت را بدتر مي کند.
با توجه به اينکه انتقال مسافر در خطوط منتخب بيشتر از ظرفيت هاي مورد نظر بوده (جداول ١و٢) بدين ترتيب سيستم هاي حمل و نقل شهر قم جوابگوي حجم بالاي تردد مسافرين به مرکز شهر مني باشد. با توجه به اين ايجاد حمدوديت در ورود خودروهاي شخصي به هسته مرکزي شهر مي تواند اقدام موثري در جهت کنترل ترافيک باشد، ساخت پارکينگ در مناطق پر تردد نيز از از مجله راهکارهاي اين مشکل مي باشد که البته به صورت زيرگذر در کنار حرم مطهر اين طرح در دست احداث مي باشد. همچنني ايجاد پل هاي رو گذر چند طرفه در اين ميدان و اتصال آن به خيابان هاي اطراف مي تواند نقش به سزايي در کاهش ترافيک در اين ميدان و اطراف حرم مطهر داشته باشد و نيز به دليل عدم نظارت دقيق بر عملکرد مسافرکش هاي شخصي پيشنهاد مي شود اين سيستم به طور کامل حذف شود.
واضح است که راه حل هاي فوق به تنهايي جوابگوي مشکلات ترافيکي قم مني باشد، بنابراين با توجه به بند (ج -١٠ آئني نامه اجرايي تبصره ١٣)١[٢] استفاده از سيستم هاي جديد حمل ونقل عمومي پيشنهاد مي شود.
جدول ١- تعداد سفرهاي روزانه با وسايل نقليه عمومي در مسيرهاي مورد نظر
سيستم هاي حمل و نقل . مسير خيابان اراک خيابان مولوي و سعيدي خيابان خاکفرج خيابان آستانه و ارم
اتوبوس 33640 32560 23230 16195
ميني بوس - - - -
تاکسي 18206 16000 17120 11590
ون 5280 5680 3316 -
مسافرکش هاي شخصي - 6757 4276 -
مجع 57126 60997 47942 27785
تذکر: اعداد بدست آمده در بالا به وسيله پرسش و پاسخ شفاهي از رانندگان و تعداد ماشني ها به صورت تصادفي در يک روز از هفته و به وسيله آزمايش بدست آمده اند.
