بخشی از مقاله
چکیده
مقوله تربیت از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است و حضرت علی - ع - و فرزندانش بهترین الگو برای تربیت فرزند می باشند. هدف از نگارش این مقاله، ارائه تصویری از نظام تعلیم و تربیت به سبک اسلامی طبق سیره تربیتی امام علی - ع - در نهج البلاغه به سبک کتابخانه ای و استفاده از روش توصیفی- تحلیلی می باشد. در بیان مسئله باید گفت: تربیت مبتنی بر اسلام، مثلثی است که سه ضلع آن رفتار، فرایندهای ذهنی - معرفت و شناخت - و تمایلات و انگیزه هاست.
هر ویژگی دارای ماهیتی هنجاری، و ناظر به بایدهاست؛ از این جهت با شاخصه یا مبنا که خود منشأ اشتقاق ویژگیهاست و ماهیتی کاملاً توصیفی دارد، متفاوت است. از منظر امام - ع - پدر و مادری که به موقع به تربیت فرزند بپردازند، زحمت و هزینه کمتری را متحمل خواهند شد؛ زیرا تربیت فرزند در دوران خردسالی و نوجوانی و حتی جوانی، بسیار آسان تر از تربیت فرزند در دوران میان سالی است. درسیره تربیتی علوی - ع - مواردی همچون تعلیم حکمت، اشاعه تقوا، پرستش خدا و ....مشاهده می شود.
نتایج این تحقیق نشان داد که مهمترین شاخصه های تربیت دینی از منظر امام عبارت از: اقامه نماز، آموزش قرآن، تعلیم دعا، آشنایی با علوم اهل بیت - ع - ، رعایت آداب و سنن اسلامی در هنگام تولد فرزند و نیز عبرت گرفتن از روزگار می باشد. آن حضرت به تربیت نوجوانان هم توجه ویژه ای فرموده و سنین بلوغ را از مهمترین دوران رشد و تربیت جسمی و روحی نوجوانان دانسته اند. از این رو نحوه تقابل نوجوانان با مسائلی از قبیل: گناه، دوست یابی، سیاست، عبادت و الگوپذیری از نظر امام بسیار مهم جلوه می نمایند.
مقدمه
مقوله تربیت از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است. انسان تنها در پرتو تربیت صحیح است که بهعنوان موجودی هدفمند و اندیشه ورز به اهداف و آرمانهای خود دست یازیدهو قلّه رفیعسعادتِ مطلوب خویش را فتح مینماید؛ از این رهگذر برای انسان مسلمان تربیت اسلامی ضرورتی مضاعف دارد. از سویی دیگر چنین انسان مسلمانی برای پیمودن راه سعادت و بندگی احتیاج به الگوهای مطمئن عملی دارد تا با نصبالعین قراردادن دیدگاهها و سیره عملی آنان ، هم راه صحیح بندگی و سعادت را بپیماید و هم در این وادی سریعتر گام نهد و سریعتر به مقصد نایل آید، از این رو معصومین Aکه از گوهر عصمت و مصونیت از خطا و اشتباه برخوردارند بهترین و مطمئنترین الگوهای تربیتی بوده و ارائه دیدگاهها و کشف و عرضه سیره تربیتی آنان یک ضرورت انکارناپذیر برای پویندگان عرصه تعلیم و تربیت اسلامی است و در این میان، ارائه دیدگاه ها و سیره تربیتی امام علی - ع - که خود اَب" الائمه" و سرسلسله جانشینان به حق نبوی و سرآغاز تجلیگاه امامت معصومین A و نخستین تشکیل دهنده حکومت اسلامی علوی است بر ضرورت این کار میافزاید.
اکنون سؤال اساسی این است که شاخصه ها و ویژگیهای تربیت فرزند در سیره علوی - ع - چیست؟
این سوالی است که در بخشهای بعدی این مقاله به پاسخ مشروح آن خواهیم پرداخت .
درباره پیشینه موضوع باید اشاره کرد: نگاهی کلی به اصول تربیت از دیدگاه امام علی - ع - بیانگر وجود مجموعهای از ویژگیها و عناصر مشترک در میان اصول گوناگون است. - مشایخی. .1396 ص - 49-68 این ویژگیهای مشترک که به نحوی بر اصول مزبور حاکمیت دارد و نحوه ارتباط درونی آنها با یکدیگر و همچنین ارتباط آنها با خدا و انسان را مشخص میکند عبارتند از:
تعارضمداری، خدامحوری، زندگیمداری، آخرتگرایی دنیاگریزی، عملگرایی آرزو گریزی، امیدواری یأس گریزی، پایداری در پرهیز از رفاهزدگی، تعقل ورزی غفلتزدایی، تواضعگرایی تکبرگریزی.
قریشی نیز ضمن تبیین اوصاف و ویژگیهای هر دوره از نوجوانی، به محورهای اساسی تربیت شامل: عبادت، الگوپذیری، دوست یابی، سیاست و گناه از دیدگاه نهج البلاغه می پردازد. او با تقسیم مراحل رشد نوجوانان به سه دوره: پیش از بلوغ، هنگام بلوغ و پس از آن، به تشریح ویژگیهای جسمی و روحی نوجوان پرداخته و برای هر دوره شاخصهای تربیتی متفاوتی را از منظر نهج البلاغه ارائه می دهد.
رفیعی نیز در مقاله ای به بیان شاخصه ها و راهکارهای علمی و عملی تربیت بر اساس دیدگاههای امام علی - ع - در نهج البلاغه پرداخته و به ابعاد عاطفی و درونی انسان توجه بسیاری نموده است. پرداختن به این نوع نگرشها در تمام شیوهها از جمله الگوبرداری و پیشگیری، تذکر و یادآوری، محبت و مدارا، عبرت آموزی و بصیرت آفرینی و بالأخره عفو، تغافل و تشویق و تنبیه به منظور تربیت انسان، نیاز عاطفی و مقتضای فطرت انسانها است.
رمضانی و حیدری در مقاله ای با موضوع تربیت اجتماعی کودک به ارائه روش های تربیت اجتماعی کودک با معیارهای توصیفی- تحلیلی بر اساس قرآن و نهج البلاغه پرداختند. روش های بررسی شده عبارت بودند از: الگویی، پیشگیری، عبرت آموزی، تشویق، تنبیه، تعلیم
دلشاد تهرانی نیز با استنباط از مجموعه سخنان و سیره عملی امام علی - ع - برای تربیت اخلاقی تعداد شش شاخصه معرفی می نماید که عبارتند از: بینش، ارزش، گرایش، روش، کنش و گویش
