بخشی از مقاله
چکیده:
قدمت توجه به موضوع شادی به درازای تاریخ خلقت بشر است، زیرا آدمی همواره به دنبال رهایی از دردها و رنج ها و تغییر وضعیت خود از حال بد به حال خوب بوده است. شادی، دستاوردی نوین در علم روانشناسی است و از مهم ترین احساسات و نیازهای بشر به شمار می رود. هدف از این نوشتار این است که ضمن تبیین و توضیح شادی و غم به این پرسش پاسخ داده شود که آیا مفهوم شادی و غم و شاخصه های آن در نهج البلاغه و کلام حضرت علی - ع - به طور مستقیم یا غیر مستقیم مورد اشاره قرار گرفته است؟ چه مباحث و آموزه هایی در خصوص شادی و غم در نهج البلاغه می توانیم مشاهده کنیم؟ روش انجام مطالعه تحلیل اسنادی است و به منظور گرد آوری داده های لازم جهت پاسخگویی به سوالات پژوهش اسناد و مدارک موجود ، مرتبط و در دسترس جمع آوری وبه شیوه کیفی مورد استفاده قرارگرفته است. یافته های مطالعه بیانگر آن است که: مؤلفه ها و ابعاد مطرح شده برای شادی و غم توسط صاحب نظران سه دهه اخیر ، عموماً در بطن سخنان، توصیه ها، دستورها، نظرها و شیوه های به کار گرفته شده توسط حضرت علی - ع - حضور و وجود عینی داشته است و بیانات ایشان در 14 قرن قبل نشان از شخصیت ممتاز و بی نظیر ایشان دارد. همچنین ایشان نه تنها شادی و نشاط را نهی نکرده بلکه روشهای مختلفی برای دستیابی به شادی و نشاط و اجتناب از غم و اندوه نیز توصیه نموده است که در این مقاله مورد بررسی قرار میگیرد.
کلید واژه ها: حضرت علی - علیه السلام - ، نهج البلاغه ، شادی، غم
مقدمه
شادی، یکی از حالات روحی و روانی است که می توان آن را اساس آرامش آدمی دانست. شادی حس مثبت درونی است که از دل انسان سرچشمه می گیرد. وقتی انسان نسبت به حوادث اطراف خود احساس آرامش و سرور می کند می توان این حالات را تغبیر به شادی کرد. در پی هر شادی غم است و در ادامه هر غمی شادی نهفته است، چرا که تا غم و رنج نباشد شادی مفهومی ندارد - محمدی آسیا بادی و علیپور،1388،ص. - 127 در رابطه به نزدیکی غم و شادی حضرت علی - ع - در خطبه 91 می فرمایند: خداوند روزی انسان ها را اندازه گیری و مقدر فرمود، گاهی کم و زمانی زیاد، و به تنگی وسعت بگونه ای عادلانه تقسیم کرد تا هر کس را بخواهد با تنگی روزی یا وسعت بیازماید، و با شکر و صبر، غنی و فقیر را مورد آزمایش قرار دهد. پس روزی گسترده را با فقر و بیچارگی درآمیخت، و تندرستی را با حوادث دردناک پیوند داد، دوران شادی و سرور را با غصه و اندوه نزدیک ساخت، اجل و سرآمد زندگی را مشخص کرد. آن را گاهی طولانی و زمانی کوتاه قرار داد، مقدم یا موخر داشت و برای مرگ اسباب و وسائلی فراهم ساخت و با مرگ رشته های زندگی را در هم پیچید و پیوندهای خویشاوندی را از هم گسست تا آزمایش گردند - نهج البلاغه، خطبه . - 13/91
همچنین حضرت علی - ع - در رابطه بین غم و شادی می فرمایند: شادی و سرور دنیا با غم و اندوه آن به هم آمیخته است - نهج البلاغه، خطبه . - 103 از واکاوی غمها و شادیها میتوان ملاکی برای سنجش شخصیت آدمی به دست آورد .به عبارت دیگر، شخصیت هر کس در گرو غمها و شادیهای اوست. حضرت علی - ع - در بیانی قیمت و ارزش آدمی را به اموری میداند که او نیکو میپندارد »:قیمه کل امریء ما یحسنه/ 2 - «ص - 640 به عبارت دیگر، اموری که آدمی به آنها شاد میشود و حسن میپندارد و متقابً لا اموری که مورد نفرت اوست، ملاکهای صادقی برای نوع شخصیت اوست .دغدغه های آدمی و اموری که از وی دل می برد و یا او را می رنجاند، در حقیقت جلوهای از روح اوست.
روش تحقیق
در پژوهش حاضر کلیه اسناد و مدارک مرتبط با موضوع پژوهش گرد آوری و در راستای سوال های پژوهش مورد بررسی واقع شده است .از این رو ،روش انجام پژوهش تحلیلی - اسنادی بوده است . در پژوهش اسنادی سعی می شود ، کلیه اسناد و مدارک موجود مرتبط با موضوع پژوهش به منظور پاسخ گویی به سوال پژوهش مورد استفاده قرار گیرد - . - Bast , 2000 نحوه گردآوری داده ها رامیتوان توصیفی - تحلیلی نامید زیرا از یک سو در پی توصیف و شناخت شرایط موجود است - توصیف - و از طرف دیگر در استخراج مفاهیم اصلی ،کشف خطوط اصلی رویکرد های فلسفه غم و شادی می باشد. جامعه پژوهش حاضر شامل کلیه منابع و مراجع موجود مرتبط با موضوع مورد بررسی می باشد .به علاوه از آنجا که در پژوهش کلیه منابع و مراجع موجودومرتبط مورد بررسی واقع شده ،بتابراین نمونه گیری انجام نشده است.در پژوهش حاضر به منظور گرد آوری داده ها از فرم گرد آوری داده ها استفاده داده ها استفاده شده است . سپس داده های جمع آوری شده طبقه بندی و در راستای بررسی سوال های پژوهش مورد تجزیه و تحلیل مفهومی قرار گرفته است.
شادی
در سال های گذشته با کارهای سلیگ من و همکاران وی در روانشناسی، جنبشی به نام روانشناسی مثبت ایجاد شده است. که به جای پرداختن به آسیب ها یا اختلالات روانی به مباحثی مثل استعدادها، توانایی ها، مهارت ها، شادی، امید، سرزنده گی، و خوش بینی و به طور کلی به ابعاد مثبت وجود آدمی نظر دارد - بارلو،2002،به نقل از عابدی و میرزایی،1385،ص. - 60 تاریخچه شادی به عنوان یکی از مقوله های روانشناسی مثبت به سال 1960 میلادی باز می گردد. در دهه1960 سازمان نظرسنجی آمریکا اقدام به طرح سوالاتی در مورد شادی و رضایت کرد .برادبورن 1976 - Bradburn - ساختار سلامت روانشناختی را که با استفاده از پیمایش نورک - - Norc صورت می گرفت، به انجام رساند. در اواخر قرن بیستم موضوع شادی و نشاط بشر به عنوان یکی از موضوعات مورد بررسی جامعه شناسان، روانشناسان و اقتصاددانان مطرح گردید .اینموضوع جدیداً نیز وارد حوزه علوم پزشکی شده است. و بسیاری از تحقیقاتی که تاکنون در زمینه شادی انجام شده است به کیفیت زندگی بشر و روانشناسی سلامت مربوط می شوند - ونهوون به نقل از پهلوان صادق و بختیار نصرآبادی،. - 1388 و در سال های معاصر پژوهش های متعددی به تبیین این سازه و همچنین علل و پیامدهای آن پرداخته اند.
پیدا کردن تعریفی دقیق برای شادی، همچنان به عنوان یکی از بزرگترین چالش های فلسفی مطرح می باشد، چنان که در طول تاریخ نیز چنین بوده است - هوگارد،. - 2005 از دیدگاه روانشناسی میتوان گفت :شادی واکنش مثبتی است که در مواجهه با صحنهها و رویدادهای رضایتبخش پدید میآید و احساس خوشایندی است که براثر دستیابی به آنچه آرزو و انتظارش را داریم،پدیدار میگردد.بعضی نیز گفتهاند که شادی عبارت است از مجموع لذّتهای بدون درد.شادی آرامبخش خاطر و رضایت باطن است.شادی آن کیفیت زندگی است که همه آرزوی یافتنش را دارند.زمانی که درون احساس شادی و نشاط میکنیم، زندگی را
