بخشی از مقاله
چکیده:
نسخ خطی گنجینه هايفارجمندي هستند که زیربناي فرهنگ و تمدن هر جامعه اي را تشکیل می دهندچفتصحیح و احیاي این آثار گرانقدر از دربایستهاي هر پژوهشگري است و در این راستا ما تصحیح منظومه ارزشمند شاهراه نجات را مبناي طرح پژوهشی خود ساختیمچفاین منظومه اثر عارف و عالم نامداري است درصرع صفوي به نام شرف الدین میرزا محمد تبریزي متخلّص به »ف مجذوب «فکه آثاري چند از او باقی استچفمجذوب علاوه بر جنبه ذوقی و هنري اش که دیوان اشعار و چند مثنوي از جمله همین شاهراه نجات نتیجه آن است، آثاري چون الهدایا در شرح اصول کافی و یا روضه الاذکار با موضوع ادعیه را نیز در کارنامه خود داردچفف این مثنوي خواندنی از سلاست و شیوایی خاصی برخوردار است و شاعر در آن چاشنی مضمون پردازانه سبک هندي نیز درآمیخته استچفموضوع شاهراه نجات سیر و سلوك دلداده اي بی قرار است که با کوه وآسمان و دریا و دشت به گفتگو می پردازد وفبه دنبال مکان آرمش و قرارگاه جان می گردد و سرانجام آن مکان را شهر نجف و در کنار آرامگاه مولی الموحدین علی پعژفمی یابدچفف شاهراه نجات بیش از هزار بیت دارد و با استفاده از نسخه از کتابخانه مجلس تصحیح این اثر ارزشمند صورت انجام یافته است.
کلیدواژه : شاهراه نجات ،فمجذوب تبریزي ، تصحیح ، علی
پیشگفتار
نسخه هاي خطی را می توان به مثابه برزخیانی دانست که از دوزخ محو و نابودي نجات یافته اند ولی در بهشت حضور و بروز نیز جاي ندارندچفاین بقایاي فرهنگ و ادب هر سرزمینی همت مردانه پژوهندگان را می طلبد تا از پردة خاك گرفتهفگمنامی بیرون آیند و در سر بازار هرچند محقر کتابخوانان و کتابداران جلوه گري کنندچفهنوز در گوشه و کنار این سرزمین و بسیاري از کشورهاي دیگر نسخ ممتاز فارسی به جا مانده که در صورت بی التفاتی ما به قول سنایی چه بسا به سرنوشت مروت و وفا گرفتار آیند که
منسوخشد مروت و معدوم شد وفا ف فف فاز هر دو نام ماند چو سیمرغ و کیمیافف
یکی از این آثار ارزشمند که از عصر صفوي به یادگار مانده، مثنوي »فشاهراه نجات سرودة«ف شرف الدین میرزا محمد تبریزي متخلّص به »فمجذوب «فاستچفبا این که او از فضلا آفعرفا و دانشمندان قرن یازدهم است وفهمه گذشتگان حتّی تذکره هاي معاصر شاعر به بزرگی از او یاد کرده اند ولی از زندگی و سرگذشت او اطلاعات چندانی در دست نیست؛ تا آنجا که مطالب پراکنده و مختلف تذکره ها نیز گاه با واقعیت در تضاد و تناقض است سال تولد او در هیچ منبعی ثبت نشده است با این حال بایداو در اوایل قرن یازدهم متولّد شده باشدچفآثار به جا مانده از او نشان میدهد که او بجز شعر و شاعري در علوم دینی از قبیل حدیث ، تفسیر و ادعیه صاحب نظر و آگاه بوده استمعاصرینچف او گرایش مجذوب را به عرفان و تصوف متذکر شده اند و اشعار او نیز مؤید این سخن استچفولی قلی شاملو در قصص الخاقانی آنجا که به شرح احوال شعراي زمان شاه عباس پرداخته، مجذوب تبریزي را جزو متقدمین شعرا قرار داده است و از میان لحلفشاعر معرفی شده در این اثر، مجذوب تبریزي جایگاه پنجمین شاعر شهیر را داردچفشاملو دربارة او می نویسدفف»فازینف گروه صاحب شکوه که گنجینه شعور را در بسته به تصرّف حسن به زیورگشهجگرهاي خانوادة فکر داده اند خدام ملا میرزا محمد مجذوب تخلّص است که به همت جذبه مغناطیس شوق جواهر معانی رنگین را در مدح حضرات ائمه معصومین به رشته نظم کشیده و از این راه طالب شاهراهفنجات گردیده استمشارالیهچف تبریزي الاصل و در فنّ شاعري زبر دست استچفاز خوان احسان فضیلت بهره ایی تمام داردچفاز بسیاري فصاحت و بلاغت عندلیب غزلسراي گلستان و بوستان نظم و نثر شده در غزل خود را تابع خواجه حافظ شیراز می داند «نصرآباديفنیز در تذکرة خود متذکر احوال مجذوب شده و دربارة او می نویسدففمیرزا»ف محمد مجذوب تخلّص تبریزي طالب معل خوبی است در کمال وسعت مشرب و اهلیت ذوق تصوفش بی نهایت است و طلبه تبریز هر روز از مدرسش فیض می برند «چفپفنصرآبادي ، لذملف، هشلفژچفف از جزئیات دیگر زندگی او مانند خانواده ، استادان ، شاگردان یا سفرهاي او اطلاع چندان دیگري در دست نیستچفتنها بر اساس گزارش استاد صفا با استفاده از یک رباعی که به انتهاي دیوان مجذوب موجود در کتابخانه موزة بریتانیا افزوده شده، باید سال درگذشت او مشحلق باشدچفآن رباعی چنین است:
مجذوب از آن رفت به صد خوشحالیفف در باغ نعیم بود جایش خالی
تاریخ وفاتش از خودم پرسیدمفف گفتا آسود در بهشت عالی
اما آثار متنوعی در زمینه هاي مختلف از مجذوب تبریزي به جا مانده استچفکسانی که از گذشته تا حال به معرفی وي پرداخته اند تنها نام برخیاز آثار او را ضبط کرده اند و متذکر برخی دیگر نشده اند که اینک به معرفی کلیه آثار او می پردازیم نفروضه الاذکاراین:ف اثر در موضوع ادعیه مختلف و به زبان فارسی نگاشته شده استچفچندین نسخه از این اثر موجود است که قدیمترین آن در دانشگاه تهران نگهداري می شود و دو سال پس از تألیف آن کتابت شده استچفدر این اثر زمان دقیق نگارش کتاب حلفقفحلفقفلهحلفذکر شده استچفچنان که مرحوم آقا بزرگ تهرانی اشاره می کنند در روضه الاذکار و ضمن سخن از زکات فطره مجذوب به تلمذ خود در نزد مولی خلیل قزوینی اشاره می کند و این خلیل قزوینی همان دانشمندي است که مفسؤال معروف از علامه مجلسی می کند، از جمله در طریقه متصوفه که مرحوم مجلسی برخلاف انتظار و شیوة معهود و مألوف خود، این بار سخنانی در تأیید و بزرگداشت تصوف مطرح می کند.
مجلسی ،در ادامه مرحوم آقا بزرگ یاد آور می شود که نسخه اي از این اثر در کتابخانه صدر موجود است که کاتب آن درللللفق از تحریر آن فراغت یافته است، پفآقا بزرگ ، هحتلق ، جللف، غههفژچفبا این حال در جاي دیگري از الذریعه و ضمن معرفی اثري دیگر از مجذوب به روضه الاذکار او اشاره می کنند پفهمان ، جههف، مغهفژفو این بار به اشتباه به جاي فراغت کاتب از کتابت، فراغت مؤلّف را از تألیف اثر للللفق بیان داشته اندچفدر حالی که مجذوب در سال مشحلف رخت از دیار دنیا بربسته استاینچف اشتباه از الذریعه مستقیماً در کتاب موسوعه طبقات الفقهاء نیز راه یافته است، پف سبحانی ، نفالهدایا - هدایا لشیعه ائمه الهدي - :ففاین اثر که شرح ادبی و کلامی الکافی کلینی است در سال غهملفتوسطف محمد حسین درایتی تصحیح و انتشارات دار الحدیث به چاپ آن در هفجلد اقدام نمود.
