بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهم ترین عواملی که خانواده در جامعه معاصر با آن روبرو است ورود تکنولوژی های ارتباطی نوین و گسترش شبکه های اجتماعی مجازی است. سوالی که این مقاله تلاش دارد بدان پاسخ دهد این است که شبکه اجتماعی مجازی چه چالش هایی را برای خانواده یکی از بنیادی ترین نهاد اجتماعی در دوران معاصر ایجاد کرده است؟ روش این پژوهش از نوع کیفی بوده و از استراتژی پدیدار شناسی مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی- برساخت گرایی اجتماعی استفاده شده است. محقق سعی کرده است تا لایه های عمیق معنایی و تجربه چالش های زیسته والدین را در استفاده فرزندان از شبکه های مجازی، با مصاحبه های عمیق، درک و توصیف کند.
داده های این پژوهش از 23 نفر از والدین شهرستان ساری که تجربه چالش با فرزندان خود در فضای مجازی داشته اند به شیوه نمونه گیری هدفمند جمع آوری شده است. و از طریق تحلیل تماتیک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مطالعه نشان داده است که شبکه های اجتماعی مجازی، جامعه پذیری و شکل گیری شخصیت فرزندان را در خانواده با چالش های اساسی روبرو کرده است. یافته های پژوهش نشان داده است مشغولیت زیاد در شبکه های اجتماعی، ارتباطات افراد در دنیای واقعی را تحت تاثیر خود قرار می دهد. همچنین چالشهای مربوط به ارتباطات در دنیای واقعی سبب کاهش سطح ارتباطات عاطفی که نهایتا موجب کاهش اعتماد اجتماعی و افزایش سو تفاهمها در خانواده شده است.
یافته ها نشان داده است که بسیاری از خانواده ها توانمندی و مهارت لازم برای نظارت فرزندان در فضای مجازی را دارا نیستند. و این عدم نظارت و ارتباطات کنترل نشده در فضای مجازی سبب کاهش امنیت خانواده ها و آسیب هایی در زندگی و فعالیت های روزمره خانواده شده است. پژوهش نشان داده است، شبکه های اجتماعی مجازی سبب شکاف بیشتر فرهنگی، ارزشی و اطلاعاتی بین نسل فرزندان و والدین شده است. بنابراین برای مقابله با این چالشها آموزش خانواده ها و آگاهی بخشی آنها به نوع چالشها و نحوه روبرو شدن با آن در جامعه امری ضروری به نظر می رسد.
مقدمه و بیان مسئله:
خانواده یکی از مهم ترین نهاد های اجتماعی در همه جوامع محسوب می شود و از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. اگر چه در طول تاریخ نهاد خانواده همچنان پایدار مانده اما تغییراتی در الگو، کارکرد و ساختار و معنای آن همواره بوجود آمده است. این تغییر و تحولات ساختاری، کارکردی و معنایی به عوامل و عناصر متفاوتی مرتبط بوده است - محمدپور و همکاران، . - 1388 یکی از مهم ترین عواملی که خانواده در جامعه معاصر با آن روبرو است ورود تکنولوژی های ارتباطی نوین و گسترش شبکه های مجازی است که تغییرات ناشی از آن بسیاری از کارکردهای سنتی خانواده تضعیف را با چالش اساسی روبرو کرده است. رسانههای نوین و گسترش شبکه های اجتماعی مجازی نهاد خانواده را در مسئله جامعه پذیری1 یا آشنا کردن اعضای یک جامعه با ارزشها، هنجارها، قوانین و آداب رسوم آن جامعه و رابطه والدین با فرزندان با چالش روبرو است.
شبکه های اجتماعی مجازی افراد سراسر جهان را نسبت به وضع خود حساس و تاثیرپذیر کرده است. اکنون همه مردم آگاهی بیشتری برای تغییرپذیری دارند. افراد از طریق این رسانه، به شیوه ای تعاملی از نحوه زندگی سایر ملل آگاه می شوند و می کوشند ارزش ها و سنت هایی را که مانع ارتقاء سطح زندگی شان می شود، کنار گذارند یا تغییر دهند - رازقی، 1389و. - 1390 حتی باید اذعان نمود تکنولوژی های جدید نه تنها قواعد و قوانین حاکم بر ارتباط و تعامل میان انسان ها، بلکه نگرش های ما را نسبت به خود، دیگران و جهان تغییر داده است - اولسون، . - 57:1377 به تعبیر ون دیک، در دهه اخیر شبکه های اجتماعی به تاروپود فرهنگ امروزی نفوذ کرده و بر تعامل انسانها در سطح فردی و اجتماعی و نیز در سطحی وسیع تر، بر جامعه تأثیر گذاشته اند - ون
دیک، - 2013، شبکه اجتماعی مجازی با همه تسهیلاتی که برای جامعه ها فراهم کرده، ممکن است چالشهایی هم برای جوامع فراهم آورد.
تعاملات خانواده ها، رابطه والدین با فرزندان تحت تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی ممکن است در مسیر مخاطره آمیزی قرار گیرد. بنابراین تجربه والدین از چالشهای پیش روی آنها در شبکه های اجتماعی مجازی محور اصلی این پژوهش است. بر اساس آمار های ارائه شده از سال 2010 تاکنون با رشد فزاینده کاربران شبکه های اجتماعی مجازی رو به رو هستیم. پیش بینی می شود تعداد کاربران رسانه های اجتماعی در سراسر جهان تا سال 2020 نزدیک به 3 میلیارد نفر برسد. هر دو سال اندازه اطلاعات در فضای مجازی دو برابر می شود. پیش بینی می شود تا سال 2020 مقدار اطلاعات به 44 زتا بایت ZB یا 44 تریلیون گیگا بایت می رسد.
در فیس بوک با1/44 میلیارد کاربر فعال ماهانه در هر دقیقه31/25 میلیون پیام و 2/77 میلیون ویدئو هر دقیقه دیده می شود. توییتر با 288میلیون کاربر فعال در ماه به طور متوسط 347222 هر دقیقه توییت می شود. در اینستاگرام هر دقیقه 48611 تصویر پست می شود. در یوتیوب2 با یک میلیارد کاربر در هر دقیقه 300 ساعت ویدئو آپلود3 می شود. تا پایان سال 2016 میلادی شاهد ظهور شبکههای اجتماعی جدیدی مانند تلگرام، اینستاگرام، واتس آپ، تانگو و مانند آن بودیم.
برخی از آن ها مانند تلگرام و واتس آپ در کشور ما بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. علاوه بر تنوع شبکه های اجتماعی مجازی، ما با بخش متنوعی از انواع محتوای مجازی هم رو به رو هستیم. این تحولات عظیم در فضای مجازی تغییرات متفاوتی را در حوزه خانواده ایجاد کرده است. برای همین سوالی که این مقاله تلاش دارد بدان پاسخ دهد این است که شبکه اجتماعی مجازی چه چالشهایی را برای خانواده یکی از بنیادی ترین نهادهای اجتماعی در دوران معاصر ایجاد می کند؟ و به عبارت دقیق تر والدین با چه چالشهایی در خانواده با شبکه اجتماعی مجازی روبرو هستند؟
پیشینه پژوهش:
در داخل و خارج کشور پژوهش هایی مرتبط با تاثیر شبکه های مجازی بر خانواده صورت گرفته است که به برخی از آنها اشاره می شود:
پیشینه داخلی:
عبداللهیان و حسنی - 1395 - با بررسی شبکه های اجتماعی و چالشهای آن برای نظام خانواده در ایران: مطالعه عضویت زوجین در فیسبوک و مسائل و پیامدهای اجتماعی آن بر حریم خانواده با روش کیفی از نوع نظریه زمینه ای نشان داده اند که شبکه های اجتماعی فیسبوک، در تحول حدود خانواده ایرانی به منزله شرایط زمینهای یا تسهیل گر عمل می کند و نمی توان این شبکه اجتماعی را به تنهایی عامل تحولات خانواده در ایران قلمداد کرد. گذشته از این، طیفی از عوامل فردی تا دگرگونیهای کلان اجتماعی در تحول نظام خانواده ایرانی از منظر شفاف شدن حدود خانواده و تغییر تصور سنتی از حریم خانواده دخالت دارند.
محمدی خلفلو - - 1394 در پژوهشی با عنوان بررسی جامعه شناختی تأثیر عضویت در شبکههای اجتماعی مجازی بر نوع روابط خانوادگی به بررسی جامعهشناختی تأثیر عضویت در شبکههای اجتماعی مجازی بر نوع روابط خانوادگی جوانان شهر اردبیل پرداخت. مطالعات وی که با روش مطالعه پیمایشی انجام شد نشان داد که عضویت در شبکههای اجتماعی بر اعتماد درون خانواده، انسجام درون خانواده، مشارکت در تصمیمگیریهای خانوادگی، حمایت اقتصادی از فرزندان، حمایت عاطفی از فرزندان، کنترل و نظارت والدین بر فرزندان و بر احساس لذت از بودن در خانواده تأثیر مثبت دارد .
مختاری - 1394 - در تحقیق خود با عنوان بررسی میزان تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی فضای مجازی بر میزان رضایت زناشویی خانواده ها به بررسی 333 نفر از 12000 نفر جمعیت شهر خلخال پرداخت. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که 29/4 درصد زوجین رضایت زناشویی متوسطی، 35/1 درصد زوجین رضایت زناشویی بالایی و35/4 درصد زوجین رضایت زناشویی پایینی و در تأثیرپذیری از شبکههای اجتماعی29/4 درصد تأثیرپذیری متوسطی 35/1 درصد تأثیرپذیری بالایی و 35/4 تأثیرپذیری پایینی بین رضایت زناشویی و تأثیر شبکههای اجتماعی 99 درصد رابطه وجود دارد و 47 درصد از رضایت زناشویی به تأثیرپذیری از شبکههای اجتماعی - فضای مجازی - بستگی دارد .
صادقی - 1393 - در بررسی خود با عنوان مقایسه میزان نگرش به روابط فرا زناشویی و تعارضات زناشویی در کاربران و غیرکاربران شبکه های اجتماعی - شهرستان کرج - به بررسی مقایسه میزان نگرش به روابط فرا زناشویی و تعارضات زناشویی در کاربران و غیرکاربران شبکه های اجتماعی - شهرستان کرج - پرداخت. این پژوهش را 50 نفر از شاکیان ،متهمان و مراجعین به دادگاههای خانواده ومراکزمشاوره درمانی شهرستان کرج تشکیل می دادند.
نتایج حاصل از بررسی نشان داد که بین میانگین نگرش نسبت به روابط فرا زناشویی در کاربران و غیرکاربران شبکه های اجتماعی مجازی تفاوت معنی داری وجود دارد در حالی که بین میانگین تعارضات زناشویی در کاربران و غیرکاربران شبکه های اجتماعی تفاوت معنی داری وجود ندارد. در بررسی معنی داری تفاوت در میانگین ابعاد مختلف تعارضات نیز نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری در ابعاد کاهش رابطه جنسی، افزایش واکنش های هیجانی، کاهش رابطه با خویشاوندان همسر، افزایش رابطه فردی با خویشاوندان خود و جدا کردن امور مالی از یکدیگر بین کاربران و غیر کاربران شبکه های اجتماعی وجود دارد .
