بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف پژوهش :شبکه ي اینترنت در کنار مزایاي بی شمارش، معایبی نیز دارد که عدم آشنایی کامل با فضاي مجازي می تواند آسیب هایی را براي خانواده ها به بار آورد .این مقاله در صدد بوده است تا برخی از معایب و تهدیدات موجود در اینترنت و شبکه هاي اجتماعی مجازي را معرفی و راهکارهایی جهت مقابله و کاهش این گونه آسیب ها ارایه نماید.
روش پژوهش: براي انجام این مطالعه از طریق استنادي به بررسی مبانی نظري و ادبیات پژوهشی موجود پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است.
یافته ها: در این مقاله پس از طرح جایگاه خانواده به عنوان مهم ترین واحد اجتماعی، پدیدآیی فن آوري هاي اطلاعات و ارتباطات، ظهور اینترنت و گسترش فراگیر شبکه هاي اجتماعی و طرح آنها در قالب فرصت ها و تهدیدها به آسیب هاي نو پدید ناشی از ماهواره، بازي هاي رایانه اي، تلفن همراه و اینترنت پرداخته شده است. والدین چندان با اینترنت و فضاي مجازي آشنایی ندارند و فرزندان آنها جهت برقراري تماس با دوستان قدیمی و یافتن دوستان جدید و به اشتراك نهادن اطلاعات شخصی و موضوعات مورد علاقه شان در شبکه هاي اجتماعی مجازي عضو می شوند و اغلب نیز از خطراتی که در کمین آنهاست، آگاه نیستند.؛ لذا راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات اینترنتی در ابعاد فرهنگی، آموزشی و... به ویژه بومی سازي شبکه هاي اجتماعی مجازي با توجه به هنجارهاي جامعه ارایه شده است.
نتایج: در این پژوهش، ضمن برجسته ساختن اهمیت نهاد خانواده و مورد تهدید قرار گرفتن آن از سوي شبکه هاي اجتماعی، پیشنهاداتی به منظور آشنایی هر چه بیشتر خانواده ها با تهدیدات فضاي مجازي و استفاده ي صحیح از فضاي مجازي ارایه شده است.
کلید واژه ها: اینترنت، خانواده، فضاي مجازي
مقدمه
خانواده در تمام فرهنگ ها کانون شکل گیري هویت فرد است .هیچ فردي جدا از خانواده اش قابل تعریف نیست و خانواده رکن اصلی سازنده ي فرد و شخصیت اوست - ثنایی، - 1379 کانون مقدس خانواده بهترین مکان براي تربیت جسم و روان است - فراست، - 1381 خانواده یک سیستم تلقی می شود که حداقل از یک زن و مرد تشکیل می شود .این دو، نقش خود را به عنوان زن و شوهر در قبال یکدیگر ایفا می کنند .در صورتی که در خانواده فرزندانی هم وجود داشته باشند، این سیستم بزرگتر و پیچیده تر شده و نقش هاي دیگري همچون نقش والدینی نیز به نقش هاي گذشته اضافه می شود. به زعم نظري و نوابی نژاد - - 1384خانواده چیزي بیشتر از مجموعه ي افرادي است که در یک فضاي فیزیکی و روان شناختی با هم مشارکت دارند .امروزه، خانواده در اشکال گوناگون دیده می شود که هر کدام یک سیستم اجتماعی-فرهنگی تلقی می شوند .در داخل چنین سیستمی، افراد به وسیله ي حلقه هاي عاطفی قدرتمند، بادوام و متقابل به یکدیگر گره خورده اند .ورود به این سیستم سازمان دهی شده از طریق ازدواج یا تولد صورت می گیرد.
خانواده پایه ي بنیادین اجتماع، سلول سازنده ي زندگی انسان، خشت بناي جامعه، کانون اصلی حفظ سنت ها، هنجارها و ارزش هاي اجتماعی است و شالوده ي استوار پیوندهاي اجتماعی و روابط خویشاوندي و کانونی براي بروز و ظهور عواطف انسانی و پرورش اجتماعی است .خانواده واحدي است که بر اساس ازدواج پدید می آید و از آغاز پیدایی خود، همچون حریمی امن، زندگی انسان را در بر گرفته و موج تازه اي در درون شبکه ي خویشاوندي ایجاد می کند که شمار زیادتري از خویشاوندان را نیز به هم پیوند می دهد .انسان در خانواده، فرایند جامعه پذیري را می آموزد که مجموعه اي از بایدها و نبایدها است و بالاخره نقش هایی را در روابطش با دیگران یاد می گیرد .آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است، توجه به ارزش ها به ویژه ارزش هاي خانوادگی و اجتماعی است .ارزش هاي اجتماعی از اساسی ترین عناصر نظام اجتماعی هستند که از طریق آنها می توان جامعه را کنترل کرد و به سوي زوال یا تعالی سوق داد .بنابراین، خانواده ها باید عواملی را که موجب پیدایش، شکل گیري و تقویت ارزش ها و ارتباطات خانواده و جامعه می شوند، بشناسند. - کفاشی، - 1389
تعاریف فوق نشان دهنده ي اهمیت فوق العاده ي این بنیان کوچک اجتماعی و تأثیر آن در تمامی شئون زندگی افراد به ویژه فرزندان است؛ اما این سیستم نیز مانند هر سیستم دیگري دستخوش حوادث تلخی می شود و همیشه در امان و به دور از تهدید نیست .مفهوم خانواده در کشور ما از معنایی وسیع تر برخوردار است، زیرا صمیمیتی که در خانواده ي ایرانی حاکم است در خانواده هاي بسیاري از کشورها از جمله غرب دیده نمی شود .امروزه، شیوه هاي ضربه زدن به فرهنگ و هویت ملی یک کشور تغییر یافته و دشمنان سعی می کنند از طریق جنگ نرم افزاري به فروپاشی بنیان خانواده و آرا و عقاید جوانان آن مرز و بوم نایل آیند .در دنیاي ماشینی و شهري امروز که والدین فرصت چندانی براي صرف وقت با فرزندانشان ندارند و از طرف دیگر تک فرزندي بودن خانواده ها، والدین ساده ترین راه را براي سرگرم نمودن فرزندانشان انتخاب می نمایند؛ بدین صورت که ابزارهایی همچون تلفن همراه، لپ تاپ، رایانه ي شخصی و اینترنت را در اختیار فرزند دلبندشان قرار می دهند تا او در اتاق خود به کار با آنها مشغول شود؛ حال آن که فرزند تنها از نظر فیزیکی در محیط امن خانه به سر می برد، ولی در عمل از طریق این وسایل به ویژه اینترنت به دنیایی به مراتب بزرگ تر از محیط پیرامونش قدم می نهد و با چیزهایی مواجه می شود که بسیاري از پدران و مادران از وجود آنها آگاه نیستند.
گسترش فناوري هاي نوین در عرصه ي الکترونیک و رایانه در چند دهه ي گذشته، موجب پدیدار شدن انواع و اقسام لوازم و برنامه هاي الکترونیکی و رایانه اي از جمله اینترنت، تلفن همراه، ماهواره و بازي هاي رایانه اي در جهان شده است .انکارناپذیر است که این تحولات و پیشرفت ها زندگی بشر را چندین برابر آسان تر نموده است، اما در آن سوي سکه نمی توان از آسیب هاي ناشی از این فناوري هاي نوین غافل ماند .کودکان عصر حاضر مانند کودکان نسل هاي گذشته نیستند که تنها با بازي کردن با همسالانشان و تماشاي کارتون هاي تلویزیونی سرگرم شوند .تقریبا تمامی این کودکان و نوجوانان از همه ي این فناوري ها یا برخی از آنها برخوردارند .صرف نظر از کاربرد وسیع این ابزارها، آنچه امروزه کاربرد وسیعی یافته و بخش وسیعی از فعالیت هاي روزمره ي افراد را پوشش می دهد، اینترنت و به تبع آن فضاي مجازي است .اینترنت مجموعه ي پایان ناپذیري از پایگاه هاي داده است که اطلاعات مختلف و متنوع فردي و جمعی انسان ها را در خود جمع آورده است و هر روز نیز گسترش می یابد .دلایل زیر باعث شده اند که اینترنت به عمومی ترین شبکه براي حل مسایل اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود:
1. سهولت گفتگو و تبادل اطلاعات با دیگران از طریق چت که اگر در مباحث آموزنده و علمی به کار گرفته شود، به بالا رفتن فرهنگ افراد و جامعه کمک می کند.
2. سرعت تبادل اطلاعات و ناشناخته ماندن مبادله کنندگان در صورت تمایل و قلت هزینه هاي تبادل اطلاعات.
.3 امکانات قابل توجهی که اینترنت به عنوان یک پایگاه می تواند در اختیار افراد جامعه قرار دهد؛ مانند دستیابی به اطلاعات در خصوص هر نوع موضوعی، ارسال و دریافت نامه هاي الکترونیکی، خرید هرگونه لوازم از طریق سفارش الکترونیکی که از اتلاف وقت جلوگیري می کند، انجام مبادلات بانکی، عضویت در شبکه هاي مجازي و ... .
بر این اساس می توان گفت که پتانسیل هاي مثبت و کاربردهاي مفیدي که جنبه هاي گوناگون زندگی انسان را تحت تأثیر قرار داده و تسریع، تسهیل و خلاقیت را برایش به ارمغان می آورد، بخشی از توانایی هاي معجزه آساي این شبکه ي جهانی است؛ اما این شبکه ي جهانی در حال گسترش روي دیگري نیز دارد و آن وجود خطرات بالقوه است که گاهی می تواند به خساراتی بزرگ و جبران ناپذیر مبدل شود .به طور کلی، گسترش اینترنت در جامعه موجب بروز فرصت هایی جهت افزایش آگاهی افراد و حتی ایجاد اشتغال براي برخی از افراد شده است، ولی تهدیداتی نیز به همراه دارد. با وجود اینترنت، علاوه بر وجود دنیاي واقعی و الگوهاي ارتباط سنتی در آن، فضاهاي مجازي نیز ایجاد شده اند که نحوه ي تولید، انتقال و مصرف اطلاعات در آنها دیگر به شیوه ي سنتی صورت نمی پذیرد و این الگوها، کاملا دگرگون شده اند .گسترش فضاهاي مجازي مانند سایر انواع دیگر تحولات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در جامعه و زندگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است .مثبت ترین پیامد آن را می توان تسهیل و تسریع ارتباطات و تبادل اطلاعات دانست .منفی ترین پیامد آن را می توان به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، منزوي شدن آنها و از هم پاشیدگی بنیان خانواده معرفی نمود .اصلی ترین علتی که می توان براي بروز این پیامدهاي منفی بیان داشت، این است که در فضاي مجازي افراد نمی توانند به شناخت صحیح و کافی از هم دست یابند.
مدتی است که موضوعی با عنوان آسیب هاي ناشی از اینترنت، تلفن همراه، ماهواره و بازي هاي رایانه اي از سوي مسئولان و کارشناسان ذي ربط مطرح شده است و بر لزوم برنامه ریزي و سیاست گذاري در حوزه ي پیشگیري از این آسیب ها تأکید می شود. آسیب شناسی را می توان شناسایی مجموعه ي عوامل و شرایطی دانست که موجب عدم سازگاري فعالیت ها و اعمال اجتماعی و روانی فرد با هنجارهاي اجتماعی و روانشناسی می گردند. این آسیب ها در کشور به دلیل توسعه ي فناوري ها رو به گسترش هستند و در بسیاري از کشورها با در نظر گرفتن افزایش این فناوري ها براي پیشگیري و مقابله با آسیب ها برنامه ریزي شده است؛ اما در ایران با توجه به سرعت گسترش فناوري ها و توسعه ي اینترنت و فضاي مجازي برنامه ریزي و راهکار مؤثري براي مقابله با این گونه آسیب ها تدبیر نشده است و این موجب افزایش دامنه ي این گونه آسیب ها در سراسر کشور شده است.
بروز آسیب ها می تواند زمینه ساز نوع جدیدي از آسیب هاي اجتماعی و روانی باشد .به همین دلیل، برنامه ریزي براي شناسایی، پیشگیري و کاهش آسیب هاي نو پدید لازم و ضروري می نماید .آسیب هاي نوپدید، آسیب هاي مرتبط با فناوري هاي جدید است که آسیب هاي ناشی از استفاده از ماهواره، بازي هاي رایانه اي، تلفن همراه و اینترنت می توانند در این مجموعه قرار گیرند .در این مقاله سعی شده است تا به آسیب هاي مرتبط با اینترنت به ویژه عضویت در شبکه هاي اجتماعی مجازي پرداخته و براي رفع این گونه معضلات پیشنهاداتی ارایه شود.
از آثار مثبت اینترنت به روز کردن اطلاعات، استفاده از مطالب علمی و دسترسی به فناوري هاي روز است، اما به موازات آن گرایش نوجوانان و جوانان به چت روم ها ، عشق هاي مجازي، کلاهبرداري و سو استفاده از دختران و پسران با ارایه ي شخصیت هاي دروغین، ازدواج هاي اینترنتی، سرقت اطلاعات و اخاذي را موجب شده است .افراد همیشه به دنبال راه هاي کوتاه و سریع براي رفع نیازهاي خود هستند و به درست بودن راهکار چندان توجهی ندارند .به همین علت وقتی اغلب افراد در اینترنت، جواب سؤالات خود را در کمترین زمان ممکن به دست می آورند، به صورت ناخودآگاه و حتی افراطی به استفاده از این ابزار ارتباطی روي می آورند .آسیب هاي مجازي و از جمله آسیب هاي اجتماعی در دنیاي مجازي به دلیل عدم وجود موانع، امکان برخورد با هرگونه پیام به ویژه پیام هایی است که براي افراد آسیب هاي جدي روحی، روانی و اجتماعی به بار می آورند.
