بخشی از مقاله
چکیده
حمایت از طرحهای صنعتی از مواردی است که هرچندظاهراً نسبت به بسیاری از شاخههای دیگر علم حقوق نوپا به نظر میآید، اما دغدغه حفظ حقوقی که ناشی از خلاقیت و تفکر صاحبان طرحهای صنعتی است مسئلهای است که قدمتی فراوان داشته است.
همگام با رشد تفکر و تمدن بشری، حق مالکیت بر اموری ناملموس مانند حمایت از طراحان صنعتی به امری مفروض تبدیل شد، اما اثبات مالکیت طرح صنعتی از م سائل مهم در این مورد ا ست که برای دستیابی به این هدف و امکان حمایت از عمل او، اندیشمندان علم حقوق برای حل این مشکل و راستی آزمایی و استاندارد سازی قبول طرحهای صنعتی نظرات متفاوتی ابراز دا شته و شرایط خا صی را لحاظ کردهاند که با وجود شباهتهایی که میان آنها موجود است تفاوتهایی که حتیبعضاً اساسی است میان آنها دیده میشود، نوشته پیش رو به بررسی این شرایط از دیدگاه حقوق ایران، انگلستان و معاهدات بینالمللی پرداخته و درنهایت نقاط قوت و ضعف و راهکارهای تقویت حمایت از طرحهای صنعتی در ایران در مقایسه با دیدگاههای متفاوت در معاهدات بینالملل و حقوق انگلستان اشارهشده است.
.1 مقدمه
حقوقی که افراد دارا می شوند دارای انواع مختلفی ا ست. نوعی از این حقوق که تقرباًی هرک سی می شنا سد و حتی آن را دارا هست حقوق عینی یا دینی است که ملموس و قابلتشخیص با حس و حواس است مانند مالکیت که متصرف در یک عین را مالک آن میشناسند؛ در مقابل آن حقوقی است که عینی یا دینی نبوده و منشأ ملکیت در آن ملموس نیست، به این معنا که منشأ اثبات ملکیت و در پی آن حفظ حقوق مالک آن به دلیل وابستگی آن به امری غیرملموس که تفکر و خلاقیت فرد است کار چندان سادهای نیست.
در تعریف حقوق معنوی میتوان گفت: حقوقی است که به صاحب آن اختیار انتفاع انحصاری از فعالیت و فکر و ابتکار انسان را میدهد. برای مثال، حقی که تاجر و صنعتگر نسبت به نام تجارتی یا شکل خاص و علامت کالاها و فرآوردههای خود دارد یاحقی که نویسنده اثر ادبی یا مخترعی نسبت به آن اثر و اختراع پیدا میکند، حق معنوی است
درواقع حق معنوی ماهیتی مختلط از حقوق مالی و باارزش و حق غیرمالی و مربوط به شخصیت است. این اختلاط به ویژه در فرضی که مؤلفی حق انتشار اثر خود را به دیگران واگذار میکند، دیده میشود: آنچه انتقالیافته چهره مالی حق تألیف و بهرهبرداری از انتشار اثر است. ولی حق شخصی او در برابر دفاع از اثر خود و درنتیجه دفاع از آن همچنان باقی است و مانند سایر حقوق غیرمالی به دیگران انتقال نمییابد
در این میان نوع خاصی از حقوق معنوی وجود دارد که حتی در میان حقوقدانان ما نیز به شکلی مطلوب موردتوجه قرار نگرفته و چندان شناختهشده نیست. حق موردنظر ما حق حمایت از طرحهای صنعتی است که همانگونه که از نام آن پیداست مربوط به تأمین حمایت از تفکرات و خلاقیتهای بیسابقهای است که درزمینه ٔ طراحی و ایده پردازی در حیطه امور صنعتی و فنیای هست که مورداستفاده غیرمجاز از سوی دیگران قرار گیرد.
اما در این میان بحث در مورد شرایط حمایت از طرحهای صنعتی از مبناییترین م سائل در حوزه مالکیتهای فکری در تمام شاخههای آن به خصوص در مورد طرحهای صنعتی است که امروزه حتی میتواند گردشهای مالی سنگینی را برای صاحبان آنها به وجود آورد. اهمیت این بحث از دو جنبه حائز اهمیت بسیار است از یکسو رعایت شرایط مقرر برای اعطای حمایت از صاحب آن، تضمینکننده حق فرد و تا حد زیادی ایجاد امنیت روانی برای صاحبان این فکر و از سوی دیگر باعث جلوگیری از سوءاستفاده و سرقت اینگونه آثار و درنتیجه جلوگیری از جرائم اینگونه نیز هست.
قوانین ما در این زمینه قوانینی نوپاست که بهمرورزمان وقهراًو اختیاراً تغییر خواهد کرد و از سوی دیگر ضرورت فهم این قوانین کم سابقه و تف سیر آن در مورد اختلافات مربوطه در محاکم و متولیان سازمان ثبت در این مورد، ما را ناچار به ا ستفاده از تجربیات و تفکرات دیگران کرده و بررسی تطبیقی در مورد شرایط حمایت از طرحهای صنعتی را برای ما ناگزیر میکند. بر این اساس ما به بررسی قوانین برخی کشورها مانند انگلستان که سابقهای دیرینه در این مورد داشته و از کشورهای توسعهیافته در این زمینه هستند و استانداردهای بالایی در این زمینهدارند، همچنین برخی معاهدات و کنوانسیونهای بینالمللی نیز که در جهت ایجاد وحدت دستورالعمل و قوانین در این زمینه دست به تدوین مقررات خاصی زدهاند و ایران که در این زمینه از ممالک درحالتوسعه، به ترتیب اهمیت و قدمت خواهیم پرداخت.
-1 شرایط اعطای حمایت در معاهدات بینالمللی -1-1معاهده پاریس
کنفرانس پاریس قدیمیترین سند مکتوب درزمینه ٔ طرحهای صنعتی است. کنوانسیون پاریس، تعریف گستردهای از موضوعات تحت حمایت خود ارائه میکند، اما چون کنوانسیونی مادر بوده است نتوانسته است چندان به جزئیات نحوه حمایت از شاخههای گوناگون مالکیت فکری بپردازد.
کنوانسیون پاریس در ماده 5 به موضوع طرحهای صنعتی پرداخته ولیکن این مادهصرفاً بیانگر تعهدات کلیه کشورهای عضو برای حمایت از طرحهای صنعتی است که هیچ مطلبی راجع به طریقی که حمایت باید انجام گیرد بیان نداشته و دستورالعملی در خصوص چگونگی حمایت ارائه نکرده است. لذا کشورهای عضو این کنوانسیون خواهند توانست با تصویب قوانین خاص برای حمایت از طرحهای صنعتی تعهدات فوق را انجام دهند و نیز میتوانند با تکیهبر قانون حق تکثیر یا قانونی علیه رویههای ضد رقابتی آن تعهد را رعایت نمایند
-2-1شرایط حمایت در موافقتنامه تریپس موافقتنامه تریپس که جزء لاینفک اسناد لازمالاجرای سازمان جهانی تجارت هست، یکی از جامعترین و کاملترین مقررات
در خصوص حقوق مالکیت فکری محسوب میگردد که تاکنون در سطح بینالمللی وجود داشته است. این موافقتنامه از نظر پوشش، انواع حقوق مالکیت فکری را شامل گردیده و مقررات ماهوینسبتاً کاملی را در راستای حمایت از آنها بیان میدارد
قسمت اول بند یک ماده 2 موافقتنامه تریپس که به مفاد عمومی و اصول اساسی مربوط پرداخته است ناظر به طرحهای صنعتی هم هست. شرایطی که برای اعطای حمایت در موافقتنامه ضروری دانسته شده است شامل دو مورد میشود: جدید بودن و تکنیکی و کاربردی نبودن که به توضیحی کوتاه در مورد این دو مورد میپردازیم.
-1-2-1جدید بودن
ماده 25 کشورهای عضو را ملزم میکند از طرحهای صنعتی که جدید یا اصیل هستند، حمایت به عمل میآورند. کشورهای ع ضو میتوانند طرحهایی را که بهطور فراوانی از طرحهای شناخته شده یا ترکیب نماهای چنان طرحهایی متفاوت نی ستند را جدید تلقی نکرده و از شمول حمایت خارج سازند. با توجه به این ماده، طرح زمانی میتواند جدید تلقی شود که یکسان یا مشابه طرحهای شناختهشده موجود نبوده و ترکیبی از چند طرح موجود نیز نباشد؛ بنابراین در صورتی که طرحی »بهطور م شخص متفاوت از طرحهای شناخته شده یا ترکیب م شخ صههای طرحهای شناخته شده« نبا شد جدید و ا صیل شناخته نمیشود.
-2-2-1تکنیکی یا کاربردی نبودن
دیگر شرطی که به صورت اختیاری به کشورها در اعطای حمایت داده شده است، بدین صورت است که طرحهایی را که به صورت الزامی و تنها به علت ملاحظههای تکنیکی یا کارکرد خاص مح صول به وجود آمدهاند- یعنی مواردی که اگر طراحی محصول به گونهی دیگری بود، دیگر امکان استفاده از آن برای هدف موردنظر وجود نداشت- از شمول حمایت مستثنی کنند. بهبیاندیگر ک شورهای ع ضو میتوانند بر ا ساس قوانین خود تنها طرحهایی را موردحمایت قرار دهند که کارکرد آنها زیبای شناختی یا هم زیباییشناختی و هم تکنیکی است؛ بنابراین طرحهایی که اساساً» معلول ملاحظات فنی یا کاربردی هستند« حمایت نمیشود. همچنین ماده 26 حمایت از طرحها را در کمترین حالت آن 10 سال مقرر نموده است.
-3-1شرایط حمایت دستورالعمل اتحادیه اروپا در خصوص حمایت از طرحها
حرکت برای هماهنگ ساختن قوانین ک شورهای ع ضو اتحادیه اروپا در حوزه مالکیت فکری از مدتها پیش آغاز شده ا ست. تفاوتهای ا سا سی حقوق ک شورهای ع ضو در خ صوص حمایت از طرحهای صنعتی و وقوع م شکلات متعدد نا شی از آن در جریان تجارت میان کشورهای یادشده، منجر به تصویب »آییننامهی ناظر بر طرحهای جامعه1« به وسیله کمیسیون اروپا در سال 2001 شد.
این آییننامه باهدف برقراری یک سی ستم حمایتی واحد در سطح اتحادیه که موازی با سی ستمهای ملی حرکت کند به تصویب رسید و در قلمرو تمام کشورهای اتحادیه اروپا لازمالاجراست. حمایت پیشبینی شده در این آییننامه منوط به ثبت طرح نی ست و طرح به محض اینکه در د سترس عموم قرار گیرد، از حمایت بهرهمند خواهد شد. طرح تنها در صورت دارا بودن شرایط زیر مشمول حمایت قرار خواهد گرفت.
