مقاله شعر پایداری و روان شناسی مثبت نگر

بخشی از مقاله

چکیده

هنگامی که یک ملت یا جامعه به مبارزه با عوامل استبداد داخلی یا خارجی بر میخیزد، از سرودهها و نوشتههایی بهره میگیرد که ادب پایداری یا مقاومت نام دارد. البته ادبیات مقاومت هر کشور بر اساس فرهنگ آن جامعه متفاوت است و عقاید جامعه زیربنای آن را تشکیل میدهد، اما همگی ملتها به طور عام در این نوع ادبیات از یک موضوع بهره میگیرند و آن دعوت به مبارزه و پایداری در برابر متجاوزان و دفاع از سرزمین است، حتی مضامینی چون امید، شادی ایثار، از خود گذشتگی، عدالت، وحدت و همدلی، بزرگداشت و ستایش مردم مبارز و دیگر مضامینی که در این نوع ادبیات موج می-زند، از نظر روانشناسی رابطه مستقیم با تعالی و احساسات انسانی دارد و میتوان مؤلفههای روان-شناسی مثبتنگر را در این نوع از ادبیات جستجو کرد.

روانشناسی مثبتنگر »مارتین سلیگمن« که تاریخ آن به حدود سه دهه میرسد، علمی است که به جای توجه به ضعفها، بیشتر بر نقاط قوت و توانمندیهای مثبت انسانی تکیه دارد. سلیگمن بنیانگذار روانشناسی مثبتنگر هیجانات انسان را در سه مسیر حال و آینده و گذشته مطالعه و آنها را دستهبندی میکند. در این مقاله، سعی شده ضمن اشاره به ادبیات انقلاب و روانشناسی مثبتنگر اشعار شاعران انقلاب را از منظری دیگر بررسی، برخی از مؤلفههای آن را در کلام فرزانگان شعر انقلاب تحلیل کند.

مقدمه

ادبیات مقاومت ایران در هر دورهای ویژگی خاص خود را داردمثلاً، زمان شکلگیری و نهضت شعوبیه شاعران ایرانی در شهرهای فارسی و یا حتی عربی خود گونهای از ادبیات مقاوت را مطرح کردند که بیانگر همان آیه »یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم قبائل و شعوبا و قبائل لتعارفو ان اکرمکم عنداالله اتقیکم« - حجرات - 13 /

در زمان حمله مغولان نیز این نوع ادبی در آثار بزرگان به صورت رمز و سمبل بیان شده است و شاعران معاصر در پیوند همین زمان شعرهای زیبایی در ستایش مقاومت مردان بزرگ آن روزگار آوردهاند از جمله حمیدی شیرازی در ستایش دلاوری سلطان جلالالدین چکامه در امواج سند را سروده است.

»در دوره جاهلی میان اعراب نیز اینگونه اشعار وجود داشته و نمونه بارز آن در شعر شعرای صعالیک مانند شنفری یا عروه و «....

در ایران در دوره مشروطه نیز میتوان به شعر شاعران چون میرزاده عشقی ادیب الممالک و ملک الشعرای بهار و ایرج میرزا و علی اکبر دهخدا و ... اشاره کرد.

در دوره پهلوی نیز شاعران شعر مقاومت نظیر هوشنگ ابتهاج، فریدون مشیری، پروین دولت-آبادی، سهراب سپهری و دیگران، فراز و نشیبهایی در این راه داشتهاند. شاعران ادب مقاومت دوره انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس که از آن جملهاند: حمید سبزواری، سپیده کاشانی، علیرضا قزوه، سید حسن حسینی، قیصر امینپور آثار ارجمندی ارائه دادهاند که میتوان بسیاری از مؤلفههای روانشناسی مثبتنگر را در آثار آنان جستجو کرد.1

روانشناسی مثبتنگر

»روانشناسی در گذشته بر بیماریها و اختلافات روانی متمرکز بوده ولی با شروع قرن بیست و یکم نگرش تازهای به نام روانشناسی مثبتنگر شکل گرفت که در مورد درک هیجانات مثبت، ایجاد فضیلت و قابلیت و ارائه رهنمود برای یافتن آن چیزی است که ارسطو آن را زندگی خوب نامیده است

-1 با توجه به هدف ما از نوشتن این مقاله که همانا بازشناسی مولفههای روانشناسی مثبتنگر در شعر انقلاب است، هیجانات منفی بازتابیافته در این نوع شعر پرداخته نشده است. مانند:

من آن بوته بی پناه کویرم  //  که خاک تب آلود شد بستر من

زمستان سردی ست در سینه پنهان  //  گر انبار دردی ست بر پیکر من

شعر پایداری و روانشناسی مثبتنگر

از زمانی که »مارتین سلیگمن« نظریه »روانشناسی مثبتنگر« را مطرح کرد بیش از سه دهه نمیگذرد. سلیگمن هیجانات مثبت را در سه مقطع زمانی گذشته، حال، آینده تقسیم میکند و معتقد است هیجانات مثبت مربوطهب َآینده شامل خوشبینی و امیدواری، ایمان و اعتقاد هستند و هیجانات مثبت مربوط به حال شامل شادی، شور، آرامش، اشتیاق، هیجانات و لذت و مهمتر از همه جای بودن است.

هیجانات مثبت مربوط به گذشته شامل رضایت و خشنودی، خرسندی، افتخار و آرامش هستند. روانشناسی مثبتنگر توانسته در سه حوزه کتابها و مقالههای بسیاری را به علاقهمندان ارائه دهد:

-1 هیجانات مثبت؛ -2 فضیلتهای مثبت؛ -3 نهادهای مثبت.

به طور کلی سلیگمن و همکارانش فضیلتهای کلیدی را در شش حیطه خرد و دانش، شجاعت، رافت و عشق، عدالت، میانهروی و معنویت و تعالی و هر کدام از این فضیلتهای اساسی را به بخش-های جزئیتر تقسیم کردهاند که به طور کلی دارار بیست و چهار مؤلفه میباشد که به شرح زیر است:

-1 خرد و دانش - کنجکاوی، عشق به یادگیری، قضاوت، ابتکار، هوش اجتماعی، روشنبینی - ؛

-2 شجاعت - دلیری، پشتکار، راستی - ؛

-3 انسانیت - مهربانی، دوست داشتن - ؛

-4 عدالت - شهروندی، انصاف، رهبری - ؛

-5 میانه روی - خودکنترلی، دوراندیشی و تواضع - ؛

-6 تعالی - درک زیبایی، قدردانی، امید و معنویت، بخشش، شوخ طبعی و جذابیت -

شعر انقلاب و روانشناسی مثبتنگر

بررسی و مقایسه همه مؤلفههای روانشناسی در شعر انقلاب از حوصله اندک یک مقاله بیرون است به همین خاطر در این مقاله به بررسی چند مقوله از باب فضیلتها و قابلیتهای روانشناسی مثبت-نگر مارتین سلیگمن بسنده میکنیم. اگرچه در اشعار انقلاب با وجود توجه به جنگهاو خونریزیها و شهادتها شور زندگی و توجه به فضیلتهای مثبت وجود آدمی در آنها موج میزند