بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاههای گیاهان صنعتی مراتع، از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است، استان خوزستان با دارا بودن اقلیم گرم و خشک و مراتع پهناور یکی از استانهای مطرح در تولید و بهره برداری از گیاهان دارویی و صنعتی میباشد شهرستان بهبهان یکی از شهرستانهای مهم استان بوده که گیاهان دارویی و صنعتی در آنجا رویش دارند، در این مطالعه به ارائه و معرفی گیاهان صنعتی حوزه آبخیز تلخ آب شهرستان بهبهان پرداخته شده است، تا به لحاظ اقتصادی اهمیت این موضوع معرفی و شناسانده شود، برای این کار ابتدا مبادرت به تهیه فهرست فلورستیک حوزه آبخیز تلخ آب در شهرستان بهبهان گردید. سپس با استفاده از روش های اسنادی - کتابخانه ای گیاهان صنعتی شناسایی و موارد مصرف هر یک از آنها مشخص گردید.
تعداد 136 گونه گیاهی از 42 تیره مورد شناسایی قرار گرفت. سپس با استفاده از روشهای اسنادی - کتابخانه ای هفت گونه صنعتی از هفت تیره گیاهی از بین 136 گونه شناسایی شدند و موارد مصرف هر یک از آنها مشخص گردید مهمترین گونه صنعتی شناسایی شده گونه Zizyphus spinachristiیا همان کنار است. توسعه و گسترش دانش بومی کردن گیاهان دارویی و صنعتی در این منطقه بویژه استفاده از قابلیتهای درخت کنار میتواند راهکار مناسبی برای اشتغال زایی در این منطقه باشد، و با افزایش سطح درامد مردم این منطقه میتوان گامی بلند را در زمینه توسعه پایدار مراتع شهرستان بهبهان برداشت.
مقدمه
گیاهان صنعتی به آن دسته از گیاهانی اطلاق میشود که علاوه بر مصرف علوفه ای، از فرآورده های به دست آمدهی آن در صنعت نیز مورد استفاده قرار میگیرد. تعدادی از این گیاهان به صورت خودرو در مراتع میرویند و تعدادی نیز به منظور تولید روغن، الیاف، قند و دیگر موارد کشت میشوند. یکی از فواید گیاهان موجود در مراتع ارزش صنعتی آنهاست، به دلیل وجود فرآورده های طبیعی که از گیاهان صنعتی به دست میآید، این گیاهان ارزش ویژه ای دارند، ولی متأسفانه این محصولات گرانبها به صورت خام صادر و به شکلی دیگر و با قیمت چند برابر به کشور سرازیر میشوند، بنابراین شناخت این قبیل گیاهان و پی بردن به مواد مؤثره صنعتی آنها سبب خواهد شد که به تدریج به فکر کاربرد آنها باشیم. با وجود قدرت بالقوه افزایش تولید و بهره برداری از گیاهان دارویی و صنعتی و با توجه به زمینه های بازار جهانی میتوان این گونه بهره برداریها را نه در حالتهای سنتی، بلکه در مقیاسهای وسیع تر جهت مصارف داخلی و صدور مورد توجه قرار گیرد
گیاهان از مهمترین نعمتهای خدادادی و منابع طبیعی هستند که علاوه بر فواید زیست محیطی خواص دارویی و اقتصادی بیشماری دارند، بنابراین شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاههای گیاهان صنعتی مراتع، از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است، استان خوزستان با دارا بودن اقلیم گرم و خشک و مراتع پهناور یکی از استانهای مطرح در تولید و بهره برداری از گیاهان دارویی میباشد شهرستان بهبهان یکی از شهرستانهای مهم استان بوده که گیاهان دارویی و صنعتی در آنجا رویش دارند، در این مطالعه به ارائه و معرفی گیاهان صنعتی حوزه آبخیز تلخ آب شهرستان بهبهان پرداخته شده است، تا به لحاظ اقتصادی اهمیت این موضوع معرفی و شناسانده شود، برای این کار ابتدا مبادرت به تهیه فهرست فلورستیک حوزه آبخیز تلخ آب در شهرستان بهبهان گردید. سپس با استفاده از روشهای اسنادی - کتابخانه ای گیاهان صنعتی شناسایی و موارد مصرف هر یک از آنها مشخص گردید.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
حوزه آبخیز رودخانه تلخ آب با مساحت 13/5 کیلومتر مربع معادل 1350 هکتار در جنوب غربی ایران، دامنه جنوبی رشته کوه های زاگرس، در مجاورت دهستان سرجوشر بدر و در فاصله 40 کیلومتری شمال شهرستان بهبهان در استان خوزستان قرار دارد. بیشترین ارتفاع منطقه 2200 متر، کمترین ارتفاع معادل 560 متر و متوسط ارتفاع حوزه1530 متر از سطح دریا میباشد. در این منطقه بارندگی از شهریور ماه به صورت بسیار جزئی آغاز شده و در دی ماه به حداکثر خود میرسد و تا خرداد ماه بارشهای پراکنده ای مشاهده میشود و در تیر ماه و مرداد ماه بارندگی صفر میباشد.
12 درصد از بارندگی سالانه در طول دو فصل بهار و تابستان و 88 درصد در دو فصل پاییز و زمستان میبارد. میانگین دمای سالانه در این حوزه 24/75 درجه سانتیگراد، حداکثر متوسط دمای ماهانه 36/27 درجه سانتیگراد در مرداد و حداقل متوسط دمای ماهانه 12/34 درجه سانتیگراد در دی ماه میباشد. به طور کلی منطقهی مورد مطالعه در مجاورت زاگرس جنوب غربی واقع شده است و در حقیقت بخشی از طاقدیس مهم بنگستان به شمار میرود و تشکیلات موجود در آن مربوط به دورانهای مزوزوئیک و سنوزوئیک میباشد و از نظر سنی اولین رخنمون های حوزه مربوط به تشکیلات آهکی ایلام سروک میباشد. بعد از تشکیلات مذکور شیل و مارن های سازند گورپی با دگرشیبی فرسایشی بر روی تشکیلات ایلام سروک قرار گرفتهاند.
روش تحقیق
جهت مطالعات فلورستیک حوزهی آبخیز رودخانه تلخ آب، نمونه های گیاهی اعم از علفی یک ساله، چند ساله، بوته ای، درختی و درختچه ای در فاصله ی زمانی اسفند و فروردین و اردیبهشت در چندین عملیات بازدید از سطح حوزه ی مورد مطالعه جمع آوری شد. برای شناسایی گونهها از منابعی چون فلور ایرانیکا، فلور فارسی ایران، فلور خوزستان، فلور عراق، فلور رنگی احمد قهرمان و... استفاده شد و در نهایت تعداد 136 گونه گیاهی از 42 تیره مورد شناسایی قرار گرفت. سپس با استفاده از روشهای اسنادی - کتابخانه ای گیاهان صنعتی شناسایی و موارد مصرف هر یک از آنها مشخص گردید.
نتایج
در بین گونه های حوزه آبخیز تلخ آب 7 گونه صنعتی از 7 تیره گیاهی شناسایی شدند - جدول - 1
جدول -1 فهرست گونه های سمی موجود در حوزه آبخیز تلخ آب
نتیجه گیری و پیشنهادات
در این مطالعه 7 گونه صنعتی در حوزه آبخیز تلخ آب شناسایی شد، مهمترین گونه صنعتی شناسایی شده گونه Zizyphus spinachristiیا همان کنار است، کنار بومی نواحی جنوب کشور است و در اطراف کازرون، بین لار و بندر عباس، در اطراف نیکشهر، چابهار، بم و نریمان شهر و نقاطی از استان های خوزستان و بوشهر به طور طبیعی میروید. حداکثر ارتفاعی که میتوان درخت کنار را یافت 1400 متر است. کنار در خاک های سبک عمیق و گرم و خشک می روید ولی زادآوری آن وقتی نتیجه بخش است که میوه در نقاط مرطوب قرار گیرد.
