بخشی از مقاله
چکیده
نتایج پژوهشهای علمی در دهه اخیر نشانگر آن است که ساختار کالبدی توسعه پراکنده، با تشویق بیشتر به استفاده از اتومبیل، مانع پیادهروی میگردد و از خصیصه تحرکپذیری محیط محلهای میکاهد و از این طریق کیفیت زندگی شهروندان را تحت تاثیر قرار میدهد. لذا هدف این پژوهش، تبیین روش ارزیابی شاخص »قابلیت پیادهروی« از طریق شناسایی شاخصهای کالبدی اثرگذار در آن میباشد. در این راستا با مروری بر پژوهشهای صورتگرفته در زمینه ارتباط فرم شهر و تحرکپذیری، به شناخت شاخصهای تاثیرگذار فرم شهر در ارتقا قابلیت پیادهروی محیط محلی، پرداخته شد . در این مقاله، نوع تحقیق، کاربردی و روش آن "تحلیلی- استنتاجی" است.
لذا به بررسی اسناد کتابخانهای و مرور پیشینه پژوهشی مساله تحقیق و تجارب جهانی موفق پرداخته شدهاست. مطابق نتایج، شاخصهای عینی ارزیابی قابلیت پیادهروی در 5 دسته شامل تراکم، تنوع، اتصال، مجاورت و زیستپذیری، به عنوان شاخصهای کالبدی- محیطی موثر در ارتقا قابلیت پیادهروی شناسایی گردیدهاست. همچنین برای هریک از شاخصها، سنجههایی تعریف شدهاست گه جهت بکارگیری در بسترهای متنوع جغرافیایی و فرمهای مختلف شهری، نیازمند قابلیت انطباق با شرایط بومی، عملیاتی نمودن و دسترسی اطلاعاتی میباشد.
-1 مقدمه
دستیافتهای علمی جدید نشان میدهد که تغییر معیارهای سلامتی شهروندان، در پی تغییرات شکل شهر و نحوه دسترسی به خدمات شهری میباشد. مطالعات انجامگرفته در طی سالهای اخیر، نشان دادهاند که بین برنامهریزی شهری و سلامت عمومی ارتباط بوده و صاحب نظران این بحث، بر مضر بودن الگوهای »توسعه شهری پراکنده« در سلامتی و کاهش تحرک نظر دارند. توسعهی پراکنده، با تشویق بیشتر به استفاده از حمل ونقل موتوری، مانع پیادهروی و دیگر فعالیتهای بدنی و در نتیجه افزایش انواع مختلفی از بیماریهای جسمانی میگردد. لذا افراد در مناطق شهری وسیعتر، کمتر پیادهروی میکنند و نسبت به آنهایی که در محیطهای زیستی فشردهتر زندگی میکنند، از نرخ سلامتی پایینتری برخوردار هستند. لذا ارتباط »فرم شهر« و »قابلیت پیادهروی محیط« آشکار میگردد.
تعریف پیادهمداری یا »قابلیت پیادهروی« در بین مطالعات مختلف متفاوت است. به طورکلی نویسندگان در تبیین مفهوم پیادهمداری، تعدادی از ویژگیهای مختلف محلی را ترکیب کردهاند. از نظر سایلنس ویژگیهای محله پیادهمدار شامل تراکم بالای جمعیتی، اختلاط مناسب کاربری، شبکه خیاباتی به هم متصل، تسهیلات مناسب پیادهروی و دوچرخه سواری ودسترسی مناسب از طریق تنوع مسیر یا برخورداری از تسهیلات مانند فروشگاهها، فضاهای سبز وخطوط حملونقلی میباشد.[1]
فرم شهر بهعنوان الگوی توزیع فضایی فعالیتهای انسان در برههی خاصی از زمان تعریف میشود. شکل یا الگوی رشد شهرها در کشورهای مختلف از تنوع زیادی برخوردار است. اما به طورکلی رشد شهر به صورت یک فرآیند دوگانه گسترش بیرونی و رشد فیزیکی سریع یا رشد درونی و سازماندهی مجدد است. هرکدام از این دو روش کالبد متفاوت و جداگانهای از دیگری ایجاد مینمایند. گسترش بیرونی به شکل افزایش محدوده شهر یا به اصطلاح گسترش افقی بی رویه ظاهر میگردد و رشد درونی به صورت درون ریزی جمعیت و الگوی رشد فشرده نمایان میشود.[2] در عین حال افزایش سریع پراکندگی شهری ، اثرات زیان باری در محیط بر جای میگذارد.[3]
در مقیاس محلی، فرم توسعه محله، هر دو رفتار سفر در مقیاس محلی و منطقهای را تحت تاثیر قرار میدهد. یک محیط محلی پیادهمدار، محلهای است که که ساکنین آن میتوانند برای سفرهای کوتاه - اغلب برای خرید محلی، رفتن به پارک یا فروشگاه خرده فروشی - ، پیادهروی و دوچرخه سواری کنند.[4] لذا فرم شهری پایدار در مقیاس محلی نیز معنا مییابد. در این راستا بررسی مطالعات بینالمللی درخصوص شاخصهای اثرگذار فرم شهر بر قابلیت پیادهروی محیط محلهای؛ در بستری که این مساله در مطالعات داخلی جایگاه روشنی نیافتهاست؛ و روشهای سنجش این شاخصها، میتواند با شناخت تاثیر الگوهای توسعه فضایی شهرها بر تحرک پذیری محیطی، گامی به جلو در تبیین معیارهای برنامهریزی شهری با هدف ارتقای کیفیت زیستی جامعه باشد.
-2 مبانی نظری
از دیدگاه نظری، تعدادی از نظریات پیشین شامل نظریه توسعه پایدار، شهر سالم، شکل شهر، و تعدادی از نظریات نوین از قبیل شهر فشرده، رشد هوشمند، توسعه سنتگرایی، چیدمان فضا، شبکه شهری - گراف - و گسیختگی شهری که در سالهای اخیر مطرح گشتهاند، فرم شهر و توسعه منطقی آن را مورد نظر قرار دادهاند و همگی توسعه در راستای دستیابی به فرم پایدار را در مقیاسهای شهری و محلهای تبیین نمودهاند. این نظریات مفاهیمی همچون، دسترسی، نظارت، تراکم، اختلاط کاربری را مورد توجه قرار دادهاند. اما بررسی دقیقتر شاخصهای مناسب ارزیابی قابلیت پیادهروی را میتوان در پژوهشهای اخیر جستجو نمود.
در این میان بررسی تحقیقات محققانی همچون هندی و همکاران در سال [5] 2002، اوینگ و همکاران در سال [6]2003، سایلنس و همکارانش در سال [1]2003، فرانک و همکاران [7]2005، اوینگ و همکاران در سال [8] 2006، بورنت و همکاران [9] 2010، اوزبیل و پاپونیس [10] 2012، جو و همکاران سال [11] 2013 و لطفی در سال [12] 1392 ما را به درک روشنتری از جنبههای اصلی تاثیرگذاری فرم شهر بر سلامتی که مورد توجه محققان علوم شهری و ترافیکی بودهاست، میرساند.
براساس نتایج تحقیقات این محققات می توان اظهار نمود که محلات پیادهمدار، محلاتی هستند که: - 1 تراکم بالایی از جمعیت و سکونت را ارائه میدهند، - 2 از اختلاط مناسب کاربریها - بهعنوان مثال: وجود انواع فعالیتهای خرده فروشی، کاربری مسکونی و تجاری در یک منطقه یا محله واحد - برخوردار هستند، - 3 شبکه دسترسی آنها متشکل از مسیرهایی خوانا، مستقیم، بهمپیوسته میباشد، - 4 ساکنان آنها به خدمات بیشتری از جمله فروشگاهها، فضاهای سبز، خطوط حملونقلی و ... دسترسی دارند، - 5 امنیت و ایمنی در آنها به خوبی برقرار است و - 6 مسیرهای عبوری و فضاهای محلی از جذابیتهای بصری و مناظر دلنشینی برخوردار هستند. در مقابل محلات "کمتر پیادهمدار " از طریق ویژگیهایی مانند تراکم پایین جمعیتی، کاربری اراضی یکنواخت - مثلا تنها مسکونی - ، شبکه بهم پیوسته ضعیف، امکانات ناکافی پیادهروی و دوچرخهسواری، دسترسی ضعیف مانند عدم قرارگیری مقاصد و تسهیلات سفر در فواصل دسترسی آسان و راحت شناخته میشود.
-3 تجارب خارجی
طبق نتایج پژوهشهای پیشین، تاثیر محیطهای طبیعی و انسانساخت بر روی سلامتی، مورد توجه و تمرکز متخصصان سلامت عمومی و برنامهریزان فضایی قرار گرفتهاست. در این بخش به بررسی تجربه عملی تعدادی از شهرهای پیادهمدار جهان که به رتبه قابلتوجهی از پیادهمداری دست یافتهاند، پرداخته و به برنامهها و شاخصهای مورد توجه برنامهریزان شهری در هر یک اشاره میگردد. بررسی تجارب جهانی از این حیث حاثز اهمیت است که متدهای موردتوجه هر بستر متاثر از اقلیم و شرایط بومی آن محیط میباشد. لذا میتواند ما را در دستیابی به هدف پژوهش یعنی تببین و تدقیق تاثیر فرم کالبدی محیط بر قابلیت پیادهروی در مقیاس محلی یاری رساند.
میامی: شهر میای با نرخ پیاده مداری 75,6، پنجمین شهر پیادهمدار آمریکاست که در سالهای گذشته تغییرات جالبی را در زمینه حملونقل متکی به پیادهروی تجربه نموده است. میامی از سال 2011 تا کنون، شاخص پیادهمداری خود را ارتقا دادهاست که این امر به احتمال زیاد به دلیل توسعه تجاری آن بودهاست. در این شهر توسعه تجاری، باعث توسعه ساختوسازهای مسکونی در محلات گردیده و به دنبال آن افزایش تراکم جمعیت موجب شدهاست که نزدیکی محل زندگی و کار در همان محله، پیادهمداری هرچه بیشتر را به دنبال داشته باشد . بطوری که مردم در مسیرهایی که قبلا رانندگی میکردند پیادهروی میکنند. به ویژه در محلاتی مانند »وین وود«1 و »منطقه طراحی«2 که تعداد زیادی از رستورانهای جدید و فروشگاهها و مراکز تفریحی به تازگی افتتاح شدهاند. طبق گفتهی مدیران شهری این شهر، حتی در مناطق پیادهمدار سنتی آن مانند »ساحل جنوبی«3 نیز حملونقل عمومی در حال بهبود است.[13]
