مقاله دستیابی به شاخص های بازآفرینی شهری پایدار به منظور ارتقا هویت تاریخی

بخشی از مقاله

چکیده
هویت هر مکان بسته به ویژگی های تاریخی و قدمت آن مکان سنجیده می شود حال آن که برخی از این مکان ها در طول زمان دچار معضلات متعددی مانند فرسودگی شده اند که باعث کمرنگ شدن هویت تاریخی با ارزش آن فضا شده است. به منظور ارتقای هویت تاریخی رو به زوال شهر های کهن، رویکرد بازآفرینی از جمله رویکرد های موفق در این زمینه بوده است که با نگاه به گذشته، در پی معاصر سازی و رفع نیازهای زندگی امروزه است. در این میان رویکرد فرهنگ مبنا که زمینه های فرهنگی مکان های تاریخی را در نطر دارد نیز می تواند به ارتقای هویت تاریخی کمک شایانی کند. بدین منظور در این تحقیق، شاخص هایی که به دستیابی بازآفرینی فرهنگ مبنا می انجامد در ابعاد مختلف شهری از خلال مفاهیم و اصول بازآفرینی و راهکارهای هویت بخش و همچنین تجارب موفق بازآفرینی فرهنگ مبنا استخراج شده و به شاخص هایی به منظور بازآفرینی شهری فرهنگ مبنا که نگاهی به هویت تاریخی نیز دارد دست یافته شده است.

کلمات کلیدی:بازآفرینی شهری، فرهنگ مبنا، هویت تاریخی.

.1 مقدمه
هویت یک شهر جزو دارایی های آن شهر محسوب می شود. برای حفظ و یا احیای هویت اقدامات مختلفی بسته به موقعیت و ویژگی های شهر انجام می شود که شامل بهسازی، بازسازی و نوسازی هستند. در این میان انتخاب بهترین راهکار از اهمیت به سزایی برخوردار است. در این تحقیق راهکارهای خلق هویت بیان می شود که از میان آنها بازآفرینی به عنوان راهکار مناسب برای مکان های تاریخی بررسی می شود و رویکردهای مختلف آن بیان می شود و در آخر نیز تجارب موفق بازآفرینی مورد بررسی قرار گرفته است.

.2 روش تحقیق

یلر - 1999 - از نظر کاربرد و غایت، تحقیق را به سه دسته بنیادی، کاربردی و توسعهای تقسیم میکند. براین اساس، این تحقیق از نوع تحقیق کاربردی است. تحقیق کاربردی عبارت است ازفعالیتهایی که با هدف کاربرد و استفاده عملی از دانش یا تئوریهای علمی انجام میشود. تحقیق کاربردی، در حقیقت نوعی بهرهگیری از اصول و نظریات کشف شده برای عرصه عمل است. - علی احمدی و نهائی، 1386، - 22

.3 راهکارهای ارتقا هویت در بافت های شهری
حفاظت از بافتهای قدیمی و تاریخی در ابتدا با عنوان مرمت آغاز می شود. در طول دورانی که امروزه از آن می توان به عنوان تاریخ حفاظت مرمت یادمان های معماری وشهرسازی نام برد به سه جنبش کمال یابنده از دیدگاه اجتماعی و فرهنگی در کل در دنیا بخصوص در اروپای مرکزی و غربی تجربه شده است. بطور کلی فرآیند توسعه شهری و روند نگرش به تغییرات بافت به ویژه در مناطق تاریخی و مرکز شهرها غالباَ با دو رویکرد عمده مواجه بوده است. الف: گرایش و تمایل به حفاظت و نگهداری از بافت و عناصر ارزشمند. ب: موج تفکرنوسازی و بازسازی توام با مداخلات مستقیم و کلان مقیاس در این محدوده ها - حناچی، . - 7 :1385 از این رو برای ارتقا هویت بافت شهری از راهکارهایی همچون تجدید حیات،احیا و بازآفرینی در تحقیق حاضر نام برده شده است.

تجدید حیات

این واژه شامل مجموعه اقدامات متنوع و تکمیلی است که برای بازگردانیدن حیات مجدد و یا زندگی مجدد به بنا، مجموعه و یا فضای شهری مورد نظر صورت می پذیرد. این اقدامات می توانن در سازمان کالبدی-فضایی صورت پذیرد و سبب حذف و یا اضافه نمودن بخش هایی از سازمان کالبدی-فضایی بافت کهن شوند، بی آنکه به هیئت کلی آن خدشه ای وارد شده باشد. معاصرسازی مورد نظر در این اقدامات، تمام عرصه های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را شامل می شود - حبیبی و مقصودی، . - 20 :1388

احیاء

این واژه به معنای یگانگی بخشیدن به همه بخش های از میان رفته اثر یا سازمان فضایی است، به گونه ای که بتوان کلیت خدشه دار شده را از نو ایجاد کرد. این امر امروزه در اقداماتی ویژه برای بناها یا مجموعه ها یا بافت های شهری بسیار با ارزش در مقیاس ملی و جهانی مطرح می شود. به سخن دیگر، احیاء یا بازگشت به مقاله حاضر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد مهدیه عین الهی با عنوان »تدوین شاخص ها و اصول برنامه ریزی محله محور با تاکید بر بازآفرینی هویت تاریخی- نمونه موردی : محله سنگلج واقع در منطقه 12 شهرداری تهران« در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین دانشکده معماری و شهرسازی گروه برنامه ریزی شهری می باشد.بنا، مجموعه و یا فضای شهری اولیه، سبب بازگرداندن حالت وجودی، ذاتی و اصلی به بنا، مجموعه و یا فضای شهری می گردد. این واژه خصوصا برای بافت های تاریخی کهن و با ارزش به کار گرفته می شود - حبیبی و مقصودی، . - 21-20 :1388
 
بازآفرینی
واژه ی بازآفرینی دارای معانی چند وجهی است، اما در حوزه ی شهری، به کارگیری تجربیات گذشته در فرآیند برنامه ریزی و طراحی، با بیانی نو و استفاده از شیوه هایی پویا و متناسب با نیازهای جاری در هر زمان است.

خصوصیات و ویژگی های بازآفرینی

·فعالیتی مداخله گرایانه است؛

·فعالیتی است که بخش های مختلف از دولتی گرفته تا خصوصی و مردمی را درگر می کند؛

·فعالیتی است که توانایی اعمال تغییرات اساسی را در ساختار سازمانی خود داشته باشد، تا بتواند در مقابل تغییرات اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی واکنش نشان دهد؛

·روشی است برای بسیج تلاش های جمعی و زمینه سازی برای توافق بر روی راه حل های مناسب؛

·روشی است برای تعیین سیاست ها و فعالیت های طراحی شده به قصد بهبود شرایط مناطق شهری، و توسعه ی ساختارهای سازمانی لازم برای پشتیبانی به جهت نیل به اهداف تعریف شده؛

·محتویات بازآفرینی شهری را نظام شهری که به عنوان یک کل و به عنوان یک روند اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی، تعیین می کند - رابرتز و سیاک، . - 21 :1393

اصول بازآفرینی شهری

باز آفرینی شهری شامل ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در مقیاسهای شهری، منطقه ای و ملی و مشتمل بر اصول زیر می باشد:

·تغییر و تحولات اقتصادی: افزایش فرصتهای شغلی، بهبود توزیع ثروت، پرورش استعدادها، افزایش مالیات و مستغلات محلی، ارتباط میان عمران و بهسازی محلی، منطقه ای و شهری، جذب سرمایه گذاریهای داخلی.

·تغییر و تحولات اجتماعی: بهبود کیفیت زندگی و روابط اجتماعی، کاهش جرم و جنایت، غلبه بر بدنام سازی و محرومیت اجتماعی.

·حکمروایی: سازماندهی مجدد ساز و کارهای تصمیم سازی از طریق تفاهم دموکراتیک، افزایش میزان فضای همکاری و مشارکت، در نظر گرفتن انتظارات مختلف، تأکید بر مشارکتهای منطقه ای گوناگون، توجه به تعاملات میان سازمانها و نهاد ها و روابط درونی آنها.

·تغییر و تحولات کالبدی: حل مسائل مرتبط با فرسودگی کالبدی همراه با اراضی جدید و ضروریات متناسب.

·کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار: بازآفرینی شهری باید سبب ارتقاء توسعه متوازن و مدیریت اقتصاد جامعه و محیط زیست گردد. البته دستیابی به چنین رویکرد یکپارچه ای، مستلزم احیاء خلاقیتهای جامعه و به کارگیری آن در بازآفرینی میباشد - پوراحمد و همکاران، . - 85 :1389

مدل های اثرگذار فرهنگ در بازآفرینی
اگر نگاهی به سیرگونه گونی رهیافت های بازآفرینی شهری شود، توجه به جنبه های برخاسته از لایه های انباشت تاریخی و استفاده از اندوخته های پیشینه ای و فرهنگی، نسبت بسیار قابل توجه تری از نگاه های مرتبط با بازآفرینی شهری را شامل میشود . به همین دلیل، میتوانتفوّق رویکرد فرهنگی در بازآفرینی شهری را به نوعی از شرایط امروزین مرمت شهری به شمار آورد. در بررسی های انجام شده سه مدل که در آن بازآفرینی از طریق فعالیت های فرهنگی انجام می شود، شناسایی شده است که شامل بازآفرینی فرهنگ مبنا، بازآفرینی فرهنگی، فرهنگ و بازآفرینی.

بازآفرینی فرهنگ مبنا

در بازآفرینی شهری فرهنگ مبنا فعالیت ها و رویدادهای فرهنگی به مثابه عامل تسهیل گر یا کاتالیزور و نیروی محرکه بازآفرینی شهری محسوب می شود . رویکرد کاتالیست شهری، استفاده از انواع تازه ای از ابزار در زمینه نوزایی وبازآفرینی شهر است .خصوصیت متمایز این ابزار این است که آنها توانایی مقابله با وضعیت های متغیر را دارند و می توانندسریعاً به کار بسته شوند و احتیاج به سرمایه گذاری های عمده نیز ندارند، بلکه موجبات هم افزایی بین گروه های ذینفع مختلف و منابع موجود را فراهم می کنند. فرایند بازآفرینی شهری فرهنگ مبنا دارای اهداف زیر است:

·همکاری در ایجاد تمایز محلی

·جذب سرمایه گذاری

·اشاعه گردشگری فرهنگی

·افزودن به ارزش زمین

·اشتغال زایی

·افزایش بهره وری از فضای باز شهری

· کاهش آسیب رسانی و فرسایش محیط شهری - . - DCMS,2004: 14

تجارب جهانی در زمینه بازآفرینی بازآفرینی فرهنگ مبنا شهر نیوکاسل انگلستان

شهر نیوکاسل در شمال شرق انگلستان و در کنار رودخانه تاین قرار گرفت است. سابقه ی شکل گیری شهر به زمان رابرت دوم بازمی گردد، از این رو نیوکاسل را می توان شهری تاریخی با سابقه هزار ساله دانست. در قرن 17 میلادی نیوکاسل یک سرمایه منطقه ای و دومین شهر انگلستان محسوب می شده است. بازآفرینی مرکز شهر نیوکاسل در اواخر قرن بیستم میلادی در پی تغییر شکل شهر با توجه به حفظ هویت تاریخی غنی و اصیل شهر است. چشم انداز دولت محلی ایجاد شهری سرزنده، یکپارچه، امن، پایدار و مدرن اروپایی با توجه به میراث تاریخی، فرهنگ و اقتصاد قدرتمند، است که این چشم انداز از طریق بازآفرینی شهری با توجه به میراث غنی تاریخی و فرهنگ محقق می شود. مانند بسیاری از شهرهای مدرن، نیوکاسل نیز بدنبال دستیابی به سرمایه گذاری اقتصادی ضمن حفظ شخصیت و هویت است.در واقع تجربه نیوکاسل نمونه ای منحصر به فرد از معاصرسازی بافت های باارزش شهری است - . - The Inherit partner organisations, 2007:2

بازآفرینی فرهنگ مبنا شهر هال انگلستان

شهر هال در حاشیه شرقی یورکشای انگلستان و در کنار رودخانه هال قرار دارد. شهر هال با وجود اینکه از لحاظ جمعیت شهر بزرگی محسوب نمی شود اما با توجه به قرار گیری آثار به جای مانده، همواره در انگلستان مورد توجه بوده است. هال، شهری تاریخی است که گذر ایام بر ارزش های فرهنگی آن افزوده است. اما این شهر بر اثر رشد صنعتی و سپس انحطاط در قرن بیستم، هویت خود را از دست داده و موجب متروکه شدن و خرابی آن شده است. تغییر شکل شهر هال از یک منطقه مخروبه و قدیمی به یک مرکز شهری رونق یافته، جنبه های خاصی را مورد توجه قرار می دهد که ناشی از طراحی شهری و نوسازی از راه یک سری طرح های جامع و پروژه های معماری است،

مانند طراحی دیپ و آکواریوم عمومی هزاره، بعنوان یک نمای شاخص و نمادین برای شهر. این رویکرد های گروه طراحی طبق مطالعات انجام شده از یادداشت هایی در دوره های مختلف تاریخی از شهر تهیه شده که گویای آن است که نواندیشی در طراحی فضاها همراه با حفظ اصالت و ارزش های شهری نقش کلیدی در راهبری آثار معماری یادمان های فرهنگی شهر دارد. به عبارتی دیگر می توان هال را نمونه ای منحصر به فرد از تعامل فرهنگ، اندیشه و تاریخ در کشور انگلستان دانست - حناچی و مهدی نژاد، . - 121-120 :1389

بازآفرینی فرهنگ مبنا محله مونمارتر فرانسه