بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بهرهمندی از مزایای تکنولوژی و سیستمهای دانش بنیان در سازمانها، یکی از اصلیترین دغدغههای مدیران ارشد سازمانها است. مدیران به دنبال استفاده از تکنولوژیهای نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند تا بتوانند حجم انبوه دانش تولیدی در بخشهای مختلف سازمان را به صورت بهینه و کارا مدیریت نمایند. در این مقاله سعی شده است با بررسی فاکتورهای تأثیرگذار بر اثربخشی پیادهسازی سیستمهای مدیریت دانش، یک چارچوب کلی از مجموعه فاکتورهای موفقیت در پیادهسازی سیستمهای دانش بنیان ارائه گردد.
مقدمه
سازمانها در محیط تجاری و رقابتی بسیار متغیر کنونی، با چالشهایی در زمینه رقابت مواجه هستند. تلاش برای رقابتی بودن و باقی ماندن در بازار، منجر به شناخت کاربردهای بسیار کارآمد فنآوریهای ارتباطات و اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین عوامل بقا و سودآوری در اقتصاد دانش بنیان شده است. علاوه بر این، سازمانها در شرایط کنونی در حال مواجهه با مسائلی نظیر تغییرات سریع تکنولوژیک، کوتاه شدن دوره عمر محصولات، کاهش قیمت فروش و نوسانات قیمت بازارها هستند.
به منظور موفقیت در مواجهه با این چالشها، سازمانها باید قادر به مدیریت انواع دانش باشند که به سرعت در محیط داخلی و خارجی سازمان در حال انتشار است. بسیاری از محققین، دانش را یک منبع کلیدی ایجاد مزیت رقابتی و نوآوری در سازمانها میدانند. چالشهای موجود در سازمانها، مبتنی بر شناسایی آن دانش مهمی است که فرآیندهای تجاری را بهینه میکند - ادوینسون و مالون، . - 11997 لذا این نکته مورد توافق همگان است که سازمانها باید مراقب مهمترین دارایی خود که همان دانش سازمانی است، باشند.
دانش را به عنوان اطلاعاتی در زمینه درک کاربرد آن دانش تعریف میکنند - بروکینگ، . - 1999 علاوه بر این نشدا را معمولاً مبتنی بر ذات افراد در نظر میگیرند، چرا که بر باورها، ارزشها، بصیرت و احساسات فرد مبتنی است - ساناسی و سوری، . - 2002 شناخت انواع مختلف دانش برای شناسایی چگونگی مشارکت بالقوه آن در عملکرد سازمان، بسیار ضروری است - پمبرتون و استون هاوس، . - 2000 تعاریف دانش که از مبانی مختلفی برخوردارند، حضور اشکال و انواع گوناگون دانش از جمله دانش پنهان، آشکار، ضمنی و سیستمی را در سطوح فردی، گروهی و سازمانی مشخص مینمایند - داونپورت و پروساک،2000؛ دیکسون، 2002؛ اینکپن، 1996؛ نوناکا و تاکوچی، . - 1995 دانش آشکار از بُعد محسوسی برخوردار است که به سادگی قابل تسخیر، تدوین و استفاده است - فایرستون، . - 2001 در مقابل، دانش پنهان با بصیرت، احساسات، باورها، کاردانی، تجارب و ارزشها مرتبط است.
ایجاد تمایز بین دانش پنهان و آشکار به این دلیل از اهمیت برخوردار است که مدیریت آنها کاملاً متمایز است و مستلزم ابداعات متفاوتی در زمینه مدیریت دانش است. ابداعات نوین در زمینه مدیریت دانش، در تمام سازمانها و شرکتها در سراسر جهان در حال گسترش است - ریبری و همکاران، . - 2007 پیادهسازی پروژههای مدیریت دانش به طرق مختلف در سازمانها صورت میگیرد و گسترهای از ایجاد مخازن دانش بنیان تا گسترش سازمانی و اجتماعی نرمافزارها را در بر میگیرد.
تاکنون بسیاری از مزایای حاصل از پیادهسازی موفقیتآمیز مدیریت دانش در سازمانها منتشر شدهاند - علوی و لیدنر، 2001؛ بسرا فرناندز، گانزالس و سابروال، 2004؛ جنکس و آفمن، . - 2004 علیرغم اینکه تعدادی از مطالعات و تحقیقاتی که تاکنون در زمینه مدیریت دانش انجام شده است، به بیان اهمیت بسیار زیاد استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان عامل توانمندساز رویههای مدیریت دانش پرداختهاند، ولی هنوز مسائل و مشکلات بسیاری در زمینه مواجهه با عوامل فنی، انسانی و سازمانی مؤثر بر موفقیت پیاده سازی مدیریت دانش و سیستمهای دانش بنیان وجود دارد.
به دلیل اینکه بسیاری از پیادهسازیهای سیستمهای مدیریت دانش، مبتنی بر فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی بسیار پیشرفته هستند، باید به بررسی سؤالات و چالشهایی که در زمینه اطمینان از اثربخشی و کارایی چنین پیادهسازیهایی وجود دارد، پرداخت. مطالعات و تحقیقات بسیاری به بررسی دلایل شکست پیادهسازی سیستمهای دانش بنیان پرداختهاند و مشخص نمودهاند که فرهنگ سازمانی و سایر عوامل روانی-اجتماعی نقش مهمی در موفقیت این پیادهسازیها ایفا میکنند - ای اند وای، 1996؛ تاگل و شا، . - 2000 در گذشته پیادهسازی سیستمهای دانش بنیان، بسیار متمرکز بر فنآوری اطلاعات و ارتباطات بوده است. ولی امروزه اغلب محققین و متخصصین پی به اهمیت ابعاد " نرم " در پیادهسازی سیستمهای مدیریت دانش بردهاند.
این سوالات مطرح است که چه چیز به افراد انگیزه میدهد تا از فنآوریهای اطلاعات و ارتباطات در محل کارشان استفاده کنند. شکافهای انگیزشی موجود بین افراد در گروههای سنی مختلف و افرادی که از زمینههای تحصیلی متفاوتی برخوردارند، چیست؟ آیا مزایای فنآوری در مدیریت دانش سازمان، به طور کامل تحقق مییابند؟ افراد و پرسنل سازمان با چرایی و چگونگی کار با سیستمهای دانش بنیان آشنا هستند؟ این مقاله به بحث در مورد چالشها و مسائلی میپردازد که به هنگام استفاده از فن-آوری ارتباطات و اطلاعات برای پیاده سازی سیستمهای مدیریت دانش با آنها مواجه میشویم. در این مقاله چارچوبی کلی ارائه میگردد که در برگیرنده عوامل موفقیت برای پیاده سازی اثربخش یک سیستم دانش بنیان است.
نگاهی به مبانی مدیریت دانش
بررسی و تحلیل اهمیت و ویژگیهای دانش در حوزه عملکرد سازمانها، بیانگر لزوم برخورداری از دانش و اطلاعات کارآمد برای ادامه حیات سازمانها است. امروزه اگر روند تحولات دانش در سازمانها به دقت مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد، مشخص میگردد که جامعه فراصنعتی امروز، جامعهای اطلاعاتی است که در آن تکنولوژیهای نیرو بنیان جای خود را به تکنولوژیهای دانش بنیان دادهاند. بنابراین مدیران سازمانها نیاز دارند که با اتکا بر دانش کارا و بهینه، امکان اتخاذ تصمیمات عاقلانه در موضوعات مهم و استراتژیک سازمان را پیدا کنند. به همین دلیل کسب، توسعه، بهرهبرداری و اداره صحیح دانش، یکی از مسئولیتها و چالشهای اصلی مدیران سازمانها در هزاره سوم میلادی است - بسکرویل، . - 2006
مدیریت دانش سیستمی است جهت ایجاد جو مساعد برای کسب و تسهیم دانش موجود، ایجاد فرصتهایی برای خلق دانش جدید و فراهم کردن ابزارهایی برای اهداف استراتژیک دانش سازمان. مدیریت دانش سازوکاری را فراهم مینماید تا در محیط کاری، دانش و تخصص به آسانی توزیع شود و در زمان مناسب، دانش و اطلاعات در اختیار افراد مناسب قرار گیرد، به طوری که آنها بتوانند بصورت مؤثرتر و با کارایی بیشتر فعالیت کنند.
از طرفی میتوان مدیریت دانش را چارچوبی برای اعمال ساختارها و فرآیندهایی در سطوح فردی، گروهی و سازمانی دانست تا سازمان بتواند از آنچه میداند یاد بگیرد و در صورت نیاز دانش جدید را کسب کند تا برای مشتریان و ذینفعانش ارزش خلق کند. چنین چارچوبی افراد، فرآیندها و تکنولوژیها را در جهت توسعه پایدار عملکرد سازمان، یکپارچه میسازد - چو، . - 2005 مدیران سازمانها در فرآیند مدیریت دانش با نحوه استفاده مفید از دانش سروکار دارند و قصد دارند با ساماندهی نیروی انسانی، تکنولوژیکی و محتوای دانش در سازمان، اهداف سازمان را تحقق بخشند. فعالیتهای مدیریت دانش در سازمانها حداقل با یکی از حوزههای هشتگانه زیر مرتبط هستند:
1. ایجاد دانش جدید
2. دسترسی به دانشهای ارزشمند از طریق منابع خارج از سازمان
3. کاربرد دانش قابل دسترس در تصمیمگیری
4. تجسم بخشیدن به دانش در فرآیندها، محصولات و خدمات سازمانها
5. ارائه دانش در مستندات پایگاه دادهای و نرم افزار
