بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشخصه هاي توسعه اقتصادي هر کشور، طرحهاي عمرانی آن است و موفقیت در اجراي طرح هاي عمرانی ساز و کارها و عواملی از جمله شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک هاي موجود را می طلبد. هدف این تحقیق شناسایی، اولویت بندي و برنامه ریزي ریسک در پروژه هاي عمرانی شرکت آب منطقه اي کرمان می باشد. روش تحقیق توصیفی از نوع توصیفی- تحلیلی است.
جامعه آماري این تحقیق پروژههاي در حال اجراي شرکت آب منطقه اي کرمان می باشند که با توجه به حجم جامعه، 8 پروژه مورد بررسی و از روش سرشماري استفاده گردید . ابتدا با استفاده از روش دلفی به شناسایی ریسک هاي موجود پرداخته شد.
ابزار جمع آوري داده ها شامل پرسشنامه محقق ساخته در مورد ریسک هاي پروژه هاي عمرانی می باشد که شامل چهار عامل ریسک فنی- کیفی- عملکردي، ریسک درونی، ریسک مدیریتی و ریسک بیرونی می باشد . پایایی بر اساس ضریب آلفاي کرونباخ برابر با 0/95 محاسبه گردید. در تحلیل داده ها از آزمون t تک نمونهاي، آزمون فریدمن استفاده شد.
نتایج این تحقیق نشان داد که از نظر افراد نمونه عوامل درونی، بیرونی، فنی- کیفی-عملکردي و عوامل مدیریت پروژه موجب بروز ریسک در پروژه هاي عمرانی شرکت آب منطقه اي استان کرمان گردیده است. رتبهبندي عوامل نیز در پایان صورت گرفت که یافته ها نشان داد عوامل بیرونی و عوامل فنی-کیفی-عملکردي بیشترین تاثیر را در بین ریسک هاي پروژه هاي عمرانی شرکت آب منطقه اي کرمان دارند.
-1 مقدمه
امروزه بخش عمده سرمایه هر کشور، به خصوص کشورهاي در حال توسعه، به پروژههاي عمرانی و زیربنایی اختصاص دارد و یکی از عوامل رشد و توسعه اقتصادي هر جامعه، موفقیت در اجراي پروژه هاي عمرانی آن محسوب می گردد. کشورهاي در حال توسعه براي رسیدن به رشد، به افزایش سرمایه گذاري مثبت و تسریع در توسعه اقتصادي مجبور هستند.
هر چند کشورهاي در حال توسعه اي مانند ایران، براي رسیدن به این هدف، با محدودیت ها و عدم اطمینان هایی روبه رو می شوند، اما براي غلبه بر آنها یا کاهش آنها، ناچارند که بخش هاي خصوصی داخلی و خارجی را در پروژه ها یا خدمات زیربنایی درگیر کنند. رشد فزاینده کشوري مانند ایران، نیازمند حجم زیاد سرمایه گذاري در بخش زیربنایی است
بنابراین با توجه به ماهیت نامطمئن پروژه ها و لزوم صرف بهینه منابع، هر پروژه با عدم اطمینان هایی مواجه است. این اعتقاد که پروژه ها سرشار از عدم اطمینان هایی مانند مهارت هاي فنی یا کیفیت مدیریت و ... هستند، این واقعیت را تقویت می کند که بسیاري از پروژهها در دستیابی به اهداف منافع، هزینه، محدوده و زمان مورد انتظار شکست می خورند. وجود ریسک و عدم قطعیت در پروژه، موجب کاهش دقت در تخمین مناسب اهداف شده و از کارایی پروژه ها می کاهد. بنابراین، نیاز به شناخت و مدیریت ریسک در پروژه کاملا روشن است.[3 ] شناسایی و مدیریت ریسک یکی از عوامل مهم مدیریت و موفقیت پروژه است، لذا در هر پروژه مخصوصا پروژه هاي زیربنایی توجه به این امر مهم، ضروري است.
از طرفی ارزیابی جایگاه استان ها در کل کشور از نظر برخورداري از شاخص هاي توسعه نشان می دهد که استان کرمان در رتبه هاي بالا قرار گرفته است . در سالهاي اخیر و با رویکرد و تاکید دولت بر توسعه بیش از پیش، استان کرمان به کارگاه بزرگی از پروژه هاي عمرانی تبدیل شده و طرح هاي عمرانی متعددي در بخشهاي زیربنایی، اقتصادي-تولیدي و فرهنگی-اجتماعی در دست انجام می باشد. عمده پروژه هاي بزرگ استان با کارفرمایی دولت در استان در حال انجام است که بعضا با تاخیراتی مواجه می باشند.
وانگ در سال 2003 طی تحقیقی، 34 ریسک مهم پروژه هاي راه کشور تایوان را شناسایی نمود.[5] پاتریک زو و همکاران در سال 2007 در مقاله خود اقدام به شناسایی 25 ریسک کلیدي و مهم در پروژه هاي ساخت در چین کردند .[6] در پژوهشی که توسط یلین و همکارانش انجام شد، در اولین مرحله تحقیقات از طریق بررسی جامع ادبیات، سی و چهار عامل خطر را شناسایی کردند.
در مقاله اي که اسداالله ابراهیم نژاد ارائه داده است، ریسک هاي عمومی در پروژه هاي ساخت، بهره برداري و انتقال را شناسایی و سپس پنج معیار موثر احتمال، اثر، سرعت در پاسخ به ریسک، هزینه پاسخ به ریسک و توانایی رخداد که از تقسیم خروجی تهدید ها به خروجی فرصت ها بدست می آید، براي اولویت بندي آنها معرفی می کند .[2] الفت و همکاران - - 1389 نیز در مقاله اي تحت عنوان شناسایی و اولویت بندي ریسک پروژه بر مبناي استاندارد PMBOK با رویکرد فازي، بر مبناي استاندارد PMBOK، ریسک هاي پروژه هاي ساخت تقاطع غیر هم سطح در استان بوشهر را شناسایی و سپس با روش AHP فازي گروهی وزن معیارها را محاسبه کردند.[8] ساداتی بالادهی و همکاران - - 1393 نیز پژوهشی براي شناسایی و اولویت بندي ریسک پروژه هاي سدسازي با استفاده از روش FMEA-FUZZY انجام دادند.
هدف این تحقیق شناسایی، اولویت بندي و برنامه ریزي جهت ریسکهاي پروژههاي عمرانی در شرکت آب منطقه اي استان کرمان میباشد.
-2 روش تحقیق
در این تحقیق از روش دلفی براي شناسایی ریسکها استفاده شد. روش دلفی به صورت تلفیقی از فکر نویسی و زمینه یابی است. متد دلفی یک زمینه یابی از عقاید خبرگان با سه ویژگی مخصوص می باشد. این ویژگی ها عبارتند از: پاسخ هاي بی طرفانه به پرسشنامه ها، تکرار دفعات ارسال پرسشنامه و دریافت بازخورد از آنها و تجزیه و تحلیل آماري از پاسخ به سوالات بصورت گروهی. روش دلفی از یک سري پرسشنامه هاي دقیق طراحی شده براي درخواست بازخورد و نظرات از کسانی که در این مطالعه شرکت دارند، استفاده می کند. جمع آوري داده ها از یک گروه انتخاب شده از کارشناسان با استفاده از مجموعه اي از پرسشنامه ها می تواند با روش دلفی مناسب باشد، بدین معنی که ابزار و روش هاي ایجاد هماهنگی می تواند از طریق آنها انجام شود. علاوه بر این، روش دلفی با استفا ده از یک گروه از کارشناسان، اطلاعات دقیق را فراهم می کند، و همچنین، تعصبات را از طریق روش بسیار رسمی ارتباطی به حداقل می رساند
در این تحقیق پروژه هاي آب منطقه اي کرمان مورد بررسی و بر اساس استاندارد بیان شده، مهمترین ریسک هاي این پروژه ها در چهار گروه عنوان شده شناسایی گردید. براي شناسایی ریسک، با انجام مصاحبه و طراحی پرسشنامه، ریسک هایی که می تواند در حین، قبل و بعد از عملیات ساخت پروژه ها اتفاق افتد شناسایی و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سپس با استفاده از روش فریدمن به اولویت بندي ریسک ها پرداخته شد و در آخر با تحلیل کمی و کیفی پاسخ به ریسک، برنامه ریزي ریسک انجام شد.
جامعه آماري این پژوهش عبارت است از پروژه هاي شرکت آب منطقه اي کرمان که در حال اجرا می باشند که تعداد آنها 8 پروژه می باشد. با توجه به حجم جامعه هر 8 پروژه - که عبارتند از:سد شهیدان امیر تیموري - صفارود - ، تونل انتقال آب از سد صفارود به شهر کرمان، تصفیه خانه آب شرب شهر کرمان، سد مخزنی قدرونی، خط انتقال آب از سد نسا به بم و بروات، تصفیه خانه آب شرب شهر بافت، خط انتقال آب به شهرهاي شمالی استان کرمان، بند انحرافی و کانال انتقال آب نجف آباد جیرفت - مورد بررسی قرار گرفت و از روش سرشماري استفاده شد.
براي شناسایی ریسک با استفاده از یک پرسشنامه که روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفت، جهت تجزیه و تحلیل کیفی ریسک و تجریه و تحلیل کمی ریسک اقدام گردید. پس از جمع آوري پرسشنامه ها و اطلاعات حاوي آنها جهت رتبه بندي عوامل وجود ریسک در هر یک از عوامل چهارگانه - بیرونی، درون سازمانی، فنی-کیفی-عملکردي و مدیریت پروژه - به طور مجزا و همچنین رتبه بندي بین این عوامل از روش شاخص اهمیت نسبی استفاده شد. همچنین در این تحقیق از آمار توصیفی مانند جدولها، نمودارها و شاخص هاي مرکزي و پراکندگی و از آمار استنباطی مانند آزمون کولموگروف اسمیرنوف، آزمونهاي پارامتري یا ناپارامتري استفاده گردید. همچنین براي اولویت بندي عوامل وجود ریسک از آزمون فریدمن استفاده شد.
-1-2 شناسایی ریسکهاي موجود در پروژههاي عمرانی
روش دلفی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت، داراي چهار مرحله است. در دور اول، از متخصصان خواسته شد نظر خود را در مورد معیارهایی که می تواند براي ارزیابی ریسک مورد استفاده قرار گیرد و قابلیت جمع آوري و تجزیه و تحلیل دارند، ارائه دهند. در دور دوم روش دلفی، کارشناسان در مورد نتایج دور اول مطلع شدند و از آنها خواسته شد تا نظرخود را در دور اول دلفی بررسی و تعدیل نمایند.
مجددا تمام معیارهاي ارزیابی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و معیارهاي با سطح بالاتر فرکانس ها براي دور سوم دلفی انتخاب و آماده شدند. در دور سوم روش دلفی، کارشناسان با استفاده از مقیاس لیکرت از لحاظ اهمیت، معیارها را به دست آوردند. براي ارزیابی انطباق قضاوت متخصص، یک روش هماهنگ استفاده و میانگین امتیاز معیارها محاسبه گردید. تمام کارشناسان در مورد نتایج دور سوم مطلع شدند و دور چهارم دلفی را با بازبینی رتبه بندي معیارها ادامه دادند.
در طول تجزیه و تحلیل داده ها، تمرکز باید بر تصمیم گروهی باشد تا قضاوت فردي. براي سنجش قوام قضایی متخصص، براي ارزیابی روند دلفی، اندازه گیري هماهنگی تحلیل صورت پذیرفت. در دور چهارم روند دلفی، کارشناسان در مورد نتایج دور سوم مطلع گردیده و از آنها خواسته شد تا قضاوت خود را بر اساس هر معیار برتر و تصمیم گیري در مورد نتایجشان تغییر دهند.
در نتیجه، سازگاري نتایج با استفاده از تجزیه و تحلیل هماهنگی به روش Kendall به طور ایستا محاسبه و هنگامی که کارشناسان به توافق رسیدند، روند دور دلفی تکمیل گردید. در این چهار گام در مرحله اول 40 معیار در نظر گرفته شد که در مرحله دوم این معیارها به 36 معیار کاهش یافتند و در مرحله سوم 33 معیار باقی ماندند و همین 33 معیار در مرحله چهارم مورد تایید قرار گرفت . در جدول 1، تمام ریسکها موجود آورده شده است و سپس 33 ریسک تایید شده با استفاده از روش دلفی در ستون آخر جدول مشخص گردیدهاند.
