بخشی از مقاله
منابع
احمدي، فضلاله؛ نصیریانی، خدیجه و اباذري، پروانـه. .(1387) تکنیک دلفی: ابـزاري در تحقیـق، مجلـهي ایرانـی آموزش در علوم پزشکی، دورهي نوزدهم، شمارهي 1، صص. .175-185
افتخاري، عبدالرضا؛ پورطاهر، مهدي و مهدویان، فاطمـه. .(1390) اولویتبندي ظرفیتهـاي گردشـگري منـاطق روستایی شهرستان نیر، جغرافیا و توسعه، شمارهي 24، صص. .23-38
بدري، سید علی و یاري حصاري، ارسطو .(1388) انتخاب مناطق نمونـه گردشـگري بـا اسـتفاده از روشAHP
نمونه ي موردي: استان کهگیلویه و بویراحمد، فصلنامهي تحقیقـات جغرافیـایی، دورهي 23 شـمارهي 95، صص. .55-84
بیگی فیروزي، اله یار. .(1390) تدوین استراتژي توسعه صنعت گردشگري استان لرستان بـر اسـاس تحلیـل
SWOT و فرآیند تحلیل شبکهاي (ANP)، پایـاننامـهي کارشناسـی ارشـد رشـتهي مـدیریت بازرگـانی ـ مدیریت تحول، به راهنمایی دکتر مهدي کاظمی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
مقدمه
صنعت گردشگري یکی از پدیدههاي قرن حاضر است که بعد از صنعت نفـت و خودروسـازي، سـومین صـنعت مهم جهان شمرده میشود و علاوهبر فقرزدایی، عدالتگستري و اشتغالزایی، درآمد بالایی را ایجاد کرده اسـت (یاوري و همکاران، (1389، بهگونهاي که سازمان گردشگري در بیانیهي مانیل، گردشـگري را نیـاز اساسـی در هزارهي سوم معرفی کرده است (تقوایی و صفرآبادي،(1390 و پیشبینی میشـود کـه در سـال 2020 تعـداد گردشگران به 1/5میلیارد برسد .(Shaw & Williams , 2004) این امر نیازمند وجود مـدیریت تخصصـی بـراي درك همه ظرفیتهاي آن است .(Weaver, 2006) بهگفتهاي این فعالیت در چند دههي اخیر، سهم عمـدهاي در توسعهي منطقهاي و ناحیهاي کشورها داشته است (شماعی و موسیوند،.(1390 اغلب کشورهایی که از ایـن مزیت بهلحاظ موقعیت مکانی و داشتههاي طبیعی و فرهنگی برخوردارند، آن را در برنامـههـاي توسـعهي ملـی خود گنجاندهاند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعهي ملی خود را تکامـل بخشـند (ضـرغام و حـاجی محمـد امینی، .(1390 بر ایـن اسـاس بـراي تنـوع بخشـیدن بـه منـابع رشـد اقتصـادي و درآمـدهاي ارزي و ایجـاد فرصتهاي شغلی جدید، توسعهي صنعت گردشگري در کشـور اهمیـت شـایانی دارد؛ چـرا کـه ایـران از نظـر جاذبههاي گردشگري، جزء ده کشور برتر جهان و از حیث تمدنی، در دستهي پنج کشـور تمـدنی جهـان قـرار دارد. این امر نشاندهندهي جاذبههاي متنوع و منحصر بهفرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی و طبیعیِ کشور اسـت (طیبی و همکاران، .(1386 بر اساس آخرین آماري که سازمان میـراث فرهنگـی و گردشـگري ایـران در سـال 1389 اعلام کرده است، تنها تعداد 3 میلیون و 121 هزار و 281 گردشـگر وارد کشـور شـده اسـت و در بـین 185 کشور، رتبهي 133 را بهدست آورده است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشـگري1، .(1390 این در حالی است که براساس سند چشمانداز در افق 1404، جذب گردشگر در ایران باید 1/5 درصد و درآمـد آن، 2 درصد رشد داشته و پذیراي 20 میلیون گردشگر بـا درآمـدي حـدود 25 میلیـارد دلار باشـد (قلـیزاده، .(1389 بنابراین باید توجه کرد که توسعه و بالندگی این صنعت در کشور، سبب ترکیب و بهکارگیري همزمان منابع داخلی و خارجی، منابع اجتماعی، اقتصادي، اثرات زیستمحیطی و فرهنگی میشـود و بـا فـراهم آوردن فرصتی راهبردي، به اقتصاد محلی تنوع بخشیده، موجب اشتغالزایی، ایجاد درآمد و افـزایش ارزش منـابع وارد شونده به محیط محلی میشود (صفاخواه، .(1389 با این دیدگاه یکی از مباحث مهم و اساسی در برنامهریـزي گردشگري، تعیین جایگاه و وضعیت موجود این صنعت در یـک منطقـه اسـت .(Jamrozy, 2007) ایـن امـر بـا ارزیابی مناطق گردشگري و شناسایی مناطق مستعد امکانپذیر است؛ چرا که این مرحله مـیتوانـد خـطمشـی توسعه و برنامههاي آیندهي گردشگري را ترسیم کنـد .(Nelson et al., 2002) از ایـن رو بـا توجـه بـه مسـائل
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. www.ichto.ir
اولویتبندي قطبهاي گردشگري استان کرمانشاه براساس..... 77
مطرح شده در زمینهي گردشگري، یکی از طرحهاي ایجاد شده در کشور، تلاش براي شناسایی مناطق مستعد گردشگري و برنامهریزي و ایجاد مناطق نمونهي گردشگري بوده است که بر اسـاس امکـانسـنجیهـاي انجـام گرفته در کشور، بیش از 1000 منطقهي نمونهي گردشگري شناسایی شده است که سهم استان کرمانشـاه 50 منطقهي نمونهي گردشگري است که با توسعهي این مناطق، میتـوان شـاهد توسـعهي گردشـگري در اسـتان باشیم. بنابراین پژوهش حاضر بر آن است تابر اساس توانِ 50 منطقهي نمونهي گردشگري در استان بـا توجـه به شاخصهاي تعیین شده و روش تصمیمگیري چند معیاره تاپسیس قطبهاي گردشگري آن را اولویتبنـدي و توان گردشگري این قطبها را ارزیابی کند. این رتبهبندي میتواند از یک سو بـه گردشـگران بـراي انتخـاب مقاصـد گردشـگري و از سـوي دیگـر، بـه برنامـهریــزان گردشـگري و مـدیریتهـاي مـرتبط در ایـن زمینــه و سرمایهگذاران گردشگري کمک شایانی کند.
پیشینهي پژوهش
نگاهی به پژوهشهاي انجام شده در زمینهي گردشگري، نشان میدهـد بحـث منـاطق نمونـهي گردشـگري و تأثیر این مناطق از ابعاد تازهي گردشگري است. در ادامه به برخی از مطالعـات خـارجی در ایـن زمینـه اشـاره میشود:
بوکلی (1999) در پژوهشی براي هر منطقـهي جغرافیـایی، ظرفیـتبـرد گردشـگري تعریـف کـرده و بـه رتبهبندي مناطق بر اساس ظرفیت برد میپردازد .(Papageorgiou & Brotherton, 1999)
سنچز و همکاران (2000) براي تعیـین ویژگـیهـاي گردشـگري در مقاصـد گردشـگري کوبـاي ترکیـه، شاخصهاي ترکیبی اقتصادي و اجتماعی را بهکار گرفتـه و در خصـوص مسـائل بنیـادي عـدالت اجتمـاعی و توسعهي اجتماعی در موضوعهاي گردشگري، به اهداف دولتها در تعیین راهبردها اشـاره کـردهانـد (تـوکلی و همکاران، .(1389
گیل مور(2002) 1 در پژوهشی به این نتایج دست یافت که حفظ، نگهداري، مرمت، توجه بیشتر به جاذبه-هاي گردشگري، تأکید بر معماري سنتی در ساخت اماکن گردشگري و ایجاد زیرساختهاي مناسب، میتوانـد منجر به افزایش ورود گردشگران و توسعهي مناطق گردشگري شود.
کاستلانی و سال(2009) 2 در پژوهشی بـه ارائـهي راهبردهـاي توسـعهي گردشـگري در منـاطق ویـژهي گردشگري پرداختهاند.
در زمینه مناطق نمونهي گردشگري در کشور مطالعات داخلی نیز انجـام گرفتـه کـه بـهطـور خلاصـه در جدول شمارهي 1 ارائه شده است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Gilmore 2. Kastlani & Sal
87 جغرافیا و پایداري محیط، سال دوم، شماره 4، پاییز 1391
جدول .1 پژوهشهاي ارائه شده در خصوص مناطق نمونهي گردشگري در کشور
ردیف عنوان
1 انتخاب مناطق نمونهي گردشگري با استفاده از روشAHP (نمونهي موردي: استان کهگیلویه
و بویراحمد)
2 سطحبندي مقصدهاي گردشگري: واکاوي مفهومی نو در برنامهریزي فضایی گردشگري
3 برنامهریزي راهبردي توسعهي گردشگري منطقهي نمونهي گردشگري دیمه
4 بررسی و اولویتبندي مناطق نمونهي گردشگري بهمنظور سرمایهگذاري در استان سمنان،
5 تأثیر مناطق نمونهي گردشگري در محرومیتزدایی از دیدگاه اجتماعـات محلـی (مطالعـهي
موردي: منطقه اورامان تخت کردستان)
6 اولویتبندي ظرفیتهاي گردشگري مناطق روستایی شهرستان نیر
7 رتبهبندي مناطق نمونهي گردشگري استان چهارمحال و بختیاري با استفاده از تکنیکAHP
8 ارزیابی توانمنديهاي ژئومورفوتوریسمی لندفرمهـا براسـاس روش پرالونـگ (مـورد مطالعـه:
منطقهي نمونهي گردشگري بیستون)
9 ارزیابی و اولویتبندي جاذبههاي اکوتوریسم روستاهاي هدف گردشگري استان چهار محال و
بختیاري
نویسنده
بدري و یاري حصاري
(1388)
ضیایی و شجاعی((1389 رعنایی (1389) صفاه خواه (1389)
توکلی و همکاران (1389)
افتخاري و همکاران((1390
رنجبر دستنانی (1390)
فتوحی و همکاران((1391
رحیمی و رنجبردستنانی
(1391)
وجه تمایز پژوهش حاضر با پژوهشهاي صورت گرفته ارزیابی قطبهاي گردشـگري اسـتان کرمانشـاه بـا توجه به توان مناطق نمونهي گردشگري اسـت کـه بـر ایـن اسـاس، قطـبهـاي گردشـگري اسـتان کرمانشـاه اولویتبندي و توان گردشگري هر کدام از قطبهاي گردشگري سطحبندي شده است.
مفاهیم و مبانی نظري
• گردشگر و گردشگري: گردشگر به کسی گفته میشود که به مکانی غیـر از محـل سـکونت سـفر کـرده و هدفش مقاصد کاري یا استفاده از اوقات فراغـت باشـد و مخـارج او در مقصـد، از درآمـدي کـه در محـل
سکونت بهدست آورده پرداخت شود. تعریف فوق تعریف کمابیش جـامعی اسـت کـه شـامل همـهي انـواع گردشگري میشود (موسایی، .(16 :1390 همچنین براساس تعریفی که سازمان جهانی گردشـگري1 ارائـه کرده است، گردشگري مجموعه فعالیت هایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محـیط عـادي خود انجام می دهد. این مسافرت بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف تفریح، تجارت یـا فعالیـتهـاي دیگر است (رنجبریان و زاهدي، .(12-11 :1388
• توسعهي گردشگري: عبارتست از گسترش این صنعت و جذب گردشگران به یـک منطقـه بـا اسـتفاده از منابع موجود، بهطوري که همافزایی کامل میان عناصر گردشگري بهوجود آید و مزیتهـاي بـالقوه توسـعه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. World Tourism Organization
اولویتبندي قطبهاي گردشگري استان کرمانشاه براساس..... 79
گردشگري از جنبههاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تحقق یابد (الـوانی و پیـروز بخـت، :1385 .(116 عوامل بی شماري در توسعهي گردشگري نقش دارند و ارتباط و تعامـل بـین آنهـا توسـعه را شـکل می دهد. اما سه عامل عمده و اصلی در توسعهي گردشگري عبارتند از: گردشگران، مردم منطقـه و ویژگـی مقصد. میزان انطباق و همپوشی این سه عامل، منطقهاي را بهوجود میآورد کـه در آن، توسـعه هـمبافتـه تحقق مییابد ( بیگی فیروزي،.(1390
• مناطق نمونهي گردشگري: مناطق نمونهي گردشگري به محدودهي جغرافیایی اطلاق میشود کـه در آن، یک یا چند یا مجموعهاي از جاذبههاي تاریخی، طبیعی و فرهنگی وجود دارد و وجود آنها، انگیزهاي بـراي سفر و اقامت گردشگران خواهد بود. بهگفتهاي، مناطق نمونهي گردشگري منطقه یا منـاطقی هسـتند کـه در جوار جاذبههاي تاریخی، فرهنگی، مذهبی، طبیعی و گردشگري قرار دارند که بهمنظور ارائهي خـدمات به گردشگران توسط بخش غیردولتی تأسیس و اداره میشوند (محمودي نژاد و بمانیان، .(367 : 1388 بـر اساس نتایج مطالعات پایـه، منـاطق نمونـهي گردشـگري، فرصـت سـرمایهگـذاري قابـل عرضـهاي بـراي سرمایهگذاران داخلی و خارجی خواهند بود. در منـاطق نمونـهي گردشـگري بـا حفـظ قـوانین و مقـررات محیط زیست و مناطق طبیعی و سازگار با محـیط، مـیتـوان انـواع موضـوعات و تأسیسـات گردشـگري و خدمات وابسته را ایجاد کرد (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري اسـتان گـیلان، .(1390 علاوهبر موارد مذکور، برخی از ویژگیهاي مناطق نمونهي گردشگري در شکل شمارهي 1 ارائه شده است.
شکل.1 ویژگی مناطق نمونهي گردشگري
(تقی زاده، ( 1391
• تقسیمبندي مناطق نمونهي گردشگري: بر اساس نتایج مطالعـات پایـه، منـاطق نمونـهي گردشـگري در چهار سطح زیر تقسیم میشوند:
08 جغرافیا و پایداري محیط، سال دوم، شماره 4، پاییز 1391
الف) مناطق نمونهي گردشگري بین المللی: منطقهاي است که با هدف جذب گردشگران خارجی طراحـی و تجهیز میشود و حداقل مساحت آن 300 هکتار است.
ب) مناطق نمونهي گردشگري ملی: منطقه اي است که با هدف جذب گردشـگران ایرانـی از سراسـر کشـور طراحی و تجهیز میشود و حداقل مساحت آن 100 هکتار است.
ج) مناطق نمونهي گردشگري استانی: منطقهاي است کـه بـا هـدف جـذب گردشـگران اسـتانی طراحـی و تجهیز میشود و حداقل مساحت آن 50 هکتار است.
د) مناطق نمونهي گردشگري محلی: منطقهاي است که با هدف جذب گردشگران یک یـا چنـد شهرسـتان طراحی و تجهیز میشود و حداقل مساحت آن 30 هکتار است (افتخاري و همکاران، .(1390
• روش دلفی: یکی از روشهاي کسب دانش گروهی مورد استفاده، روش دلفـی اسـت کـه فرآینـدي داراي
ساختاري براي پیشبینی و کمک به تصمیمگیري طی مراحل پیمایشی، جمعآوري اطلاعـات و درنهایـت، اجماع گروهی است (احمـدي و همکـاران، .(1387 ایـن روش را داکلـی و هلمـر1 در سـال 1964 معرفـی کردند. در روش دلفی، افراد هیچگاه بهصورت گروهی در یک جلسه و دور یک میز جمع نمیشوند. رئـیس گروه تمام ایدههاي پیشنهادي را براي تکتک اعضا ارسال مـیکنـد و از آنهـا مـیخواهـد کـه نسـبت بـه ایدههاي پیشنهادي دیگران فکر کنند و اگر ایدهي جدیدي به نظرشان میرسد به آن بیفزایند. ایـن عمـل چندین بار تکرار میشود تا درنهایت اتفاق آرا بهدست آید (خدابخش علیایی،.(1390 بنا بر نظـر برکهـوف در شرایط آرمانی، حتی گروههاي چهـار نفـره هـم مـیتواننـد عملکـرد مناسـبی داشـته باشـند (سـرور و همکاران، .(1389 هدف از روش دلفی، جمعآوري اطلاعات و نظرات از حضار و کارشناسان بـراي تسـهیل فرایند حل مشکل تصمیمگیري و برنامهریزي است. بر این اساس مهمترین اجزا و عناصر اصـلی ایـن روش عبارتند از: پرسشنامه، سؤالهاي پرسشنامه و کارشناسان (حکمت نیا و موسوي، .(333 -325 : 1390
