بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به گسترش نظام آموزشی در کشور و افزایش تعداد مراکز دانشگاهی و علمی و همچنین نقش حیاتی این نهادها در تربیت نیروی علمی و متخصص در جامعه، بررسی دقیق و همه جانبه عملکرد دانشگاهها، یکی از مهمترین و الزامیترین ابزارها جهت ارتقای کیفیت آموزشی میباشد. به همین دلیل با سنجش عملکرد دانشگاهها و مقایسه فضای علمی و آموزشی دانشگاهها، فضای رقابتی جهت پیشرفت سریع و پیشبرد اهداف و منافع سیستم آموزش عالی و در نهایت کشور ایجاد میگردد.
در این مقاله به رتبه بندی دانشکدهها با دو روش تصمیم گیری با معیارهای چندگانه و در نهایت به تحلیل حساسیت نتایج میپردازیم. به همین منظور ابتدای امر پرسشنامهای تهیه گردید و به وسیله آن وزن اهمیت شاخصها که با نظر خبرگان و با استفاده از منابع معتبر انتخاب شده بود، توسط خبرگان تعیین گردید. سپس پرسشنامههایی تهیه شد و برای سنجش کیفیت آموزشی دانشکدههای دانشگاه در اختیار دانشجویان هر دانشکده قرار داده شد و با استفاده از تکنیک تاپسیس و ویکور رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه انجام گردید و نتایج حاصل شده را با هم مقایسه کردیم و سپس با انجام تحلیل حساسیت، نتایج به دست آمده را مورد واکاوی قرار دادیم.
کلمات کلیدی:رتبه بندی دانشکدهها;تکنیک تاپسیس;تکنیک ویکور;کیفیت آموزشی;تصمیم گیری با معیارهای چندگانه
مقدمه
بدون شک بررسی هدفمند و ساختاریافته عملکرد، یکی از اجزای لازم برای ارتقاء مداوم کیفیت است. تعداد و تکثیر بیش از حد سازمانها، دوام و بقای آن در دنیای متغیر کنونی را به چالشی اساسی بدل نموده است. در این میان نیز آموزش ایران با توجه به گستردگی اثر گذاری بر فرآیندهای اجتماعی و کارکردهای مختلف از این امر مستثنی نبوده است.
سازمان های آموزشی نقش حیاتی را در توسعه ملی و جهانی ایفا میکند، زیرا منبع آموزش نیروی انسانی شایسته و تحقیقات لازم جهت رشد و ترقی آتی میباشد.در 20 سال گذشته دو موضوع در آموزش عالی برتر و پاسخگو، مطرح بوده است: توجه به افزایش خدمات در دانشگاه و برنامه ریزی و پاسخگویی و ارزیابی عملکرد مناسب.تصمیم گیری مسئله ای است که بشر همواره با آن مواجه بوده است. تصمیم گیری چند معیاره، ابزار کاربردی گستردهای برای تعیین بهترین جواب از بین چندین گزینه و چندین معیار و شاخص میباشد.
ویکور و مقایسه نتایج
محیطهای آموزشی پویا هستند که بتوانند عملکرد مناسبی در همهی جوانب داشته باشند. در عصر ما ارزیابی محیطهای آموزشی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه رو به افزایش است. این ارزیابیها با هدف دریافت باز خورد از عملکرد محیط آموزشی و بر طرف کردن ضعفها و تکیه بر نقاط قوت انجام میگیرد. در این پژوهش جهت رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه اصفهان، از دو روش تصمیم گیری چند معیاره به نامهای تاپسیس و ویکور استفاده شده است.
با این تکنیکها میتوان گزینههای مختلف را رتبه بندی و مقایسه نمود و بهترین گزینه را از میان گزینههای موجود انتخاب کرد و همچنین فواصل بین گزینهها را نیز تعیین نمود. در این پژوهش ابتدا با استفاده از منابع معتبر و نظر خبرگان معیارهای مهم ارزیابی عملکرد دانشکدههای منتخب دانشگاه اصفهان شناسایی و تعیین شد و سپس پرسشنامهای تهیه و برای ارزیابی عملکرد هر دانشکده در اختیار دانشجویان دانشکدههای مورد نظر قرار داده شد و نهایتاً با استفاده از تکنیکهای تاپسیس و ویکور رتبه بندی دانشکدههای مورد نظر انجام گرفت. در پایان جهت بررسی دقیقتر نتایج به انجام تحلیل حساسیت و ارزیابی تاثیر هر یک از شاخصها بر نتایج رتبه بندی پرداختیم.
پیشینه پژوهش
فیض مهدوی و منفرد به رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه الزهرا با استفاده از روشهای AHP , TOPSIS و تخصیص خطی پرداختهاند. آنها 6 دانشکده را با 9 شاخص مورد مطالعه قرار دادند که در نهایت دانشکده علوم پایه رتبه اول را کسب کرد. مشاطان و آصف زاده به رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه علوم پزشکی قزوین پرداختهاند که دانشکده دندان پزشکی در بین آنها بالاترین رتبه را کسب کرد.کریمی براساس مهارت های مدیریت، دانشکدههای دانشگاه اصفهان را رتبه بندی نموده است که گروه زبان خارجه و روان شناسی بالاترین رتبه را بدست آوردهاند.
میرغفوری دانشکدههای دانشگاه یزد را از نظر بکارگیری مدیریت دانش رتبه بندی کرده است. به منظور رتبه بندی این دانشکدهها از تاپسیس فازی استفاده شده است. او در این پژوهش 16 دانشکده را مورد بررسی و مطالعه قرار داد که در این میان دانشکدههای هنر و معماری، شیمی و مکانیک به ترتیب بهترین وضعیت مدیریت دانش را دارند. گنجعلی و شیرویه زاد به رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد با استفاده از رویکرد AHP پرداختهاند. آنها به بررسی 7 دانشکده پرداختند که در نهایت دانشکده هستهای در رتبه اول قرار گرفت.
اسکات و میتاس در 36 مجله علمی برتر به رتبه بندی دانشکدههای آمریکا پرداختند. دسانسکی و ورنون ضمن معرفی 8 رتبه بندی صورت گرفته در مورد دانشکدههای دانشگاهها به ارزیابی آنها پرداخته و ضمن تعدیل یکی از آنها به رتبه بندی دانشکدههای ایالت متحده آمریکا پرداختند.مفاخر و همکاران به رتبه بندی دانشکدههای دانشگاه شهید چمران با استفاده از تکنیک تاپسیس پرداختهاند.به منظور این رتبه بندی جمعاً 30 شاخص انتخاب و با استفاده از تکنیک AHP به آنها وزن داده شده است. وو و همکاران به رتبه بندی دانشگاهها براساس ارزیابی عملکرد با استفاده از MCDM ترکیبی پرداختند. آنها یک مطالعه موردی انجام دادند و 12 دانشگاه خصوصی را براساس ارزیابی عملکرد رتبه بندی کردند.
تصمیم گیری با معیارهای چندگانه
پیش بینی، ارزیابی و مقایسه نتایج راه حلهای موجود و انتخاب قطعی یک راه حل برای رسیدن به هدف مطلوب، تصمیم گیری نامیده میشود.[5] فنون تصمیم گیری به دو دسته تقسیم میشود تصمیم گیریهای کیفی یا ذهنی و تصمیم گیریهای کمی یا عینی. تصمیم گیریهای کیفی یا ذهنی تصمیم گیریهایی هستند که در آنها قضاوت، تجربه و بینش مدیر یا تصمیم گیرنده مبنای تصمیم گیری است. تصمیم گیریهای کمی یا عینی تصمیم گیریهایی هستند که مبنای آنها الگوریتمها یا توابع ریاضی هستند.
تکنیک تاپسیس
روش تاپسیس یکی از روشهای جبرانی تصمیم گیری چند معیاره محسوب میشود. این روش در سال 1980 توسط هوانگ و یون ارائه گردید.[4] منطق این روش بدین صورت است که یک گزینه ایده آل و یک گزینه ضد ایده آل تشکیل میدهد و گزینهها را براساس کمترین فاصله از گزینه ایده آل و بیشترین فاصله از گزینه ضد ایده آل الویت بندی میکند. برای حل مسئله تصمیم گیری به روش تاپسیس بایستی مراحل زیر را انجام داد.قدم اول- تشکیل ماتریس تصمیم گیری و کمی کردن شاخصها. قدم دوم- تشکیل ماتریس تصمیم گیری بی مقیاس.قدم سوم- تعیین ماتریس تصمیم گیری بی مقیاس موزون . قدم چهارم- مشخص کردن گزینه ایده آل و گزینه ضد ایده آل.قدم پنجم- بدست آوردن فاصله هر گزینه از گزینه ایده آل و گزینه ضد ایده آل.
تکنیک ویکور
روش ویکور یکی از روشهای تصمیم گیری چند شاخصه میباشد که در مواردی که شاخصهای ارزیابی ناسازگار میباشند و با یکدیگر در تضاد هستند از آن استفاده میشود. منطق این روش بر مبنای فاصله از گزینه ایده آل میباشد.قدم اول- تشکیل ماتریس تصمیم گیری و وزن شاخصها.قدم دوم- بی مقیاس کردن ماتریس تصمیم گیری به روش نرم اقلیدسی. قدم سوم- تعیین گزینه ایدهآل و ضد ایدهآل.قدم چهارم- محاسبه شاخص سودمندی - S - و شاخص تاسف . - R - قدم پنجم محاسبه شاخص ویکور . - Q -
متدولوژی
این تحقیق از نوع توصیفی پیمایشی میباشد. از متداولترین روشهای جمع آوری اطلاعات در تحقیقات توصیفی پیمایشی، پرسشنامه است. در این تحقیق برای تهیه و تنظیم پرسشنامه از طیف ساعتی استفاده شده است. این تحقیق به رتبه بندی دانشکدههای فنی و مهندسی، ادبیات و علوم انسانی ،فناوریهای نوین، علوم پایه، زبان خارجه و علوم اداری و اقتصاد در دانشگاه اصفهان با رویکرد آموزشی پرداخته است.
ابتدا با استفاده از منابع معتبر و نظر خبرگان 15 شاخص جهت رتبه بندی دانشکدهها با رویکرد کیفیت آموزشی مشخص گردید، که این شاخصها در سه دسته کلی، اساتید، دانشجویان و دانشکده در نظر گرفته شد.سپس پرسشنامه مقایسات زوجی شاخصها جهت بدست آوردن وزن شاخصها طراحی و تنظیم گردید و در اختیار خبرگان قرار گرفت و با توجه به نتایج حاصل وزن شاخصها مشخص گردید.
