بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق از تیر ماه 1392 تا آذر ماه 1392 به منظور شناسایی، تعیین تراکم و تنوع پرندگان ساحل زی تالاب میانگران انجام شد. در این بررسی 11 گونه پرنده ساحل زی از 5 خانواده درسواحل تالاب ایذه با مشاهده مستقیم شناسایی و شمارش شدن، که حاکی از وضعیت نسبتاً مناسب سواحل می باشد. بیشترین تعداد پرندگان ساحل زی در آبان ماه - 738قطعه - و کم ترین تعداد در مرداد ماه78 - 1392 قطعه - مشاهده گردید.
بطور کلی تعداد گونه و جمعیت 9 - گونه، 1471 قطعه - پرندگان کنار آبزی در فصل پاییز بیشتر از فصل تابستان - تعداد گونه 8، جمعیت 425 قطعه - بوده است. افزایش تعداد گونه ها و جمعیت پرندگان کنار آبزی در فصل پاییز به علت ورود گونه های مهاجر زمستان گذران توجیه و کاهش آن در فصل تابستان به علت کوچ پرندگان مهاجرزمستانه، خشک شدن بخشی از تالاب و کاهش کیفیت زیستگاه پرندگان کنار آبزی بوده است. بیشترین جمعیت متعلق به تیره Ciconidae در فصل پاییز به طور متوسط ماهانه 123 پرنده و مربوط به
گونه Ciconia ciconia و در فصل تابستان گونه Bubulcus ibis با میانگین ماهانه 56 پرنده غالب بودند. بالاترین
میزان شاخص تنوع گونه ای سیمپسون - - /720 در تیر ماه1392 و کم ترین میزان آن - - /594در مهر ماه1392 تعیین شد.
.1 مقدمه
تغییرات تنوع و تراکم و روند جمعیت پرندگان آبزی و ساحل زی بیانگر وضعیت تالاب ها می باشد.. به همین دلیل سابقه مطالعات پرندگان آبزی و کنار آبزی در تالاب های جهان به یک قرن می رسد، ولی شکوفایی این مطالعات به سال 1942 یعنی زمان تأسیس International watland and waterfowl research Bureauبر می گردد. این مؤسسه برای حفاظت و مدیریت تالاب ها وپرندگان آبزی در سال 1942 تشکیل شده است .
مطالعه مؤسساتی نظیر International Uinion Conservation Nature and Natural Resources وWorld Wildlife Faunaنیز درباره جانوران از جمله پرندگان سابقه طو لانی دارد. از اواخر دهه 1940 در کشورهای مختلف جهان سازمان های ملی و بین المللی دولتی و غیر دولتی برای مطالعات تالاب ها وپرندگان آبزی و کنار آبزی تأسیس شده است وآخرین مؤسسهWetland Internationalمی باشد که در سال 1995 در مالزی تشکیل شده است.
در جهان از تغییرات جمعیت و تنوع پرندگان آبزی به عنوان شاخص مدیریت تالاب ها استفاده شده است. از این نوع مطالعات می توان به تعیین تنوع گونه و صنوف غذایی پرندگان تالابی در تالاب حفاظت شده پایا اندیا در کشور مالزی[16]تعیین ترکیب گونه پرندگان، فراوانی نسبی و توزیع پرندگان آبزی دریاچه تانا در کشور اتیوپی ، تراکم گونه و تنوع پرندگان آبزی در تالاب یانکاری نیجریه [17]، شناسایی و مقایسه جمعیت پرندگان آبزی تالاب های بین المللی کلاهی و تیاپ در تنگه هرمز [5]، تغییرات جمعیت پرندگان سلکه و سیاه کشیم - بهروزی راد ، خالقی زاده ، ریاحی بختیاری - 1383، تنوع و تراکم پرندگان آب زی جنگل های مانگرو[2]، تنوع زیستی در تالاب های ایران[3]، بررسی تنوع و تغییرات پرندگان آبزی سواحل حنوبی دریای خزر و[7]، شناسایی پرندگان آبزی تالاب های بین المللی کلاهی و تیاب در تنگه هرمز و[5]،اشاره کرد. هدف از این مطالعه شناسایی و تعیین تراکم و تنوع پرندگان ساحل زی تالاب میانگران و پی بردن به اهمیت و کیفیت سواحل این تالاب و توجه به حفاظت بیشتر آن می باشد.
.2 مواد و روش ها
.1 .2 منطقه مورد مطالعه
تالاب میانگران یاتالاب ایذه با مساحتی بالغ بر 4000 هکتار ، در ارتفاع بین 822 تا 828 متر از سطح دریا در 4 کیلومتری شمال شهرایذه در استان خوزستان قرار دارد.[12] منبع اصلی تامین آب تالاب ایذه روان آب های سطحی بارندگیو پساّب شهر ایذه می باشد. حد اکثر عمق آب تالاب حدود 2 متر است. بر اساس طبقه بندی کنوانسیون در سال 1996 ، تالاب ایذه در گروه تالاب های Inland، با آب شیرین Fresh water ، و دایمی Permenent قرار دارد
.2.2 روش شناسایی و شمارش پرندگان
در این تحقیق پرندگان کنار آبزی با مشاهده و شمارش مستقیم در دو فصل تابستان و پائیز 1392 در سواحل تالاب ایذه شناسایی شدند. شناسایی و شمارش پرندگان ساحل زی به صورت هر ماه یکبار از ابتدای تیر ماه 1392 تا آخر آذر ماه 1392 انجام گردید. پرندگان ساحل زی با دوربین دو چشمی با مشاهده مستقیم روش شمارش کل - Total count - شمرده شدند [15] این روش را برای شمارش پرندگان در مناطق تالابی دنیا توصیه می کند و در حال حاضر در سراسر دنیا برای شمارش پرندگان در تالاب ها و سواحل محیط های آبی به کار می برد - .
برای ایجاد تشابه زمانی در شمارش پرندگان، کلیه شمارش از ساعات 8 صبح تا 11صبح با پیمایش در حاشیه تالاب انجام گرفت و با استفاده از داده های حاصل از شمارش پرندگان ساحل زی تعداد کل گونه ها، فراوانی، فراوانی نسبی گونه ها، میزان شاخص های تنوع زیستی - تنوع گونه ای سیمپسون و شانون- وینر، یکنواختی گونه ای سیمپسون و شانون- وینر، یکنواختی گونه ای هیل، غنای گونه ای مارگالف - [13] برای سواحل تالاب به صورت ماهانه تعیین گردید. برای مقایسه تراکم پرندگان ساحل زی و شاخص های تنوع زیستی در دو فصل تابستان و پائیز ازآزمون دانکن استفاده شد. سپس به تعیین ضریب همبستگی کندال بین تعداد پرندگان و شاخص های تنوع زیستی و سواحل تالاب ایذه پرداخته شد
.3نتایج .1.3 جامعه پرندگان ساحل زی تالاب میانگران
خانواده حواصیلها از راسته لک لک سانان Ciconiformes بوده، دارای 15 جنس و 64 گونه در جهان است.[1] حواصیل ها در تمامی نقاط جهان بجز مناطق قطبی، توندرا، صحرای بزرگ آفریقا و شبه جزیره عربستان دیده میشوند [15] حواصیل ها منقاری نوک تیز و بال های پهن و گردی دارند و هنگام پرواز، گردن را روی شانه جمع می کنند و حالت s به آن می دهند [20]در اغلب گونه ها نر وماده همشکل است. در فصل تولید مثل منقار و پاها تغییر رنگ پیدا می کنند .[11] ازاین خانواده، 8 جنس و 13 گونه به صورت بومی و مهاجر در ایران دیده میشود [3] این خانواده به دو زیر خانواده تقسیم می شود:
الف - زیر خانواده حواصیلیان - Ardeinae - ب - زیر خانواده بوتیماریان - Botaurinae -
زیر خانواده بوتیمار تالاب های با پوشش گیاهی انبوه بخصوص نی زار های انبوه را ترجیح می دهند و کم تر در مکان های بدون پوشش گیاهی رویت می شوند .[17] از این زیر خانواده فقط یک گونه در نیزارهای سواحل تالاب ایذه شناسایی شد. - جدول - 1 زیرخانواده حواصیل ها در سواحل تالاب های با پوشش گیاهی انبوه و یا بدون پوش گیاهی، سواحل رودخانه ها، دریاچه ها و دریا ها دیده می شوند .[16] در ایران از زیر خانواده بوتیمار ها دو گونه و از حواصیل ها 11 گونه وجود دارد.
در سواحل تالاب ایذه از دو زیر خانواده، 6 گونه شناسایی شد، - جدول . - 1 در سراسر جهان از راسته آبچلیک سانان 88 گونه، در ایران 40 گونه وجود دارد.[142] درسواحل تالاب ایذه 2 گونه در فصل تابستان و پائیز 1392 شناسایی شد. از خانواده Treskiornitidae یک گونهPlegadis falcinellu و از خانواده Recovirostridae یک گونه Nimanotopus himantopus در تالاب ایذه شناسایی شد. هیچ یک از گونه های پرندگان کنار آبزی شناسایی شده درسواحل تالاب ایذه شناگر نیستند و اغلب در بخش های شمالی تالاب که سواحل آن دارای پوشش گیاهی تنک است، دیده می شوند. گونه های حواصیل ها از آبزیان - ماهیان، دوزیستان و... - ، گونه های Charadriidae و Recovirostridae از کفزیان Benthoses سواحل تالاب تغذیه می کنند.
.2.3 تنوع پرندگان ساحل زی تالاب میانگران
بیشترین درصد فراوانی گونه پرندگان ساحل زی شمارش شده در سواحل تالاب در فصل تابستان با غالبیت Bubulcus ibis با - 43/2 - و در فصل پاییز به Ciconia ciconia با - - 49/18 در صد اختصاص داشت - جدول . - 2 بیشترین درصد فراوانی از نظر خانواده مربوط به حواصیلیان در مهر ماه - 80/71 - بود - جدول . - 2 بیشترین تراکم پرندگان ساحل زی شمارش شده در سواحل تالاب در آبان ماه - /587 قطعه در هکتار - و کم ترین تراکم در مرداد ماه /62 - قطعه در هکتار - بوده است
بیشترین میزان غنای گونه ای مارگالف در مهر ماه - 1/214 - بوده است - جدول . - 5 دلیل افزایش غنای گونه ای را می توان به ورود پرندگان کنار آبزی مهاجرزمستان گذران به این تالاب در فصل پائیزدانست. بطور کلی میزان غنای گونه ای مارگالف در فصل تابستان بیشتر از فصل پاییز بود. درفصل تابستان 1392 بیشترین مقدار تنوع گونه ای سیمپسون در تیرماه ودر فصل پائیزبیشترین میزان تنوع گونه ای سیمپسون در آذر ماه بوده است - جدول . - 5 در کل بیشترین مقدار تنوع گونه ای سیمپسون در تیر ماه و کم ترین میزان آن در مهر ماه بوده است.
در فصل تابستان بیشترین مقدار تنوع گونه ای شانون-وینردر شهریور ماه ، و در فصل پاییز بیشترین میزان تنوع گونه ای شانون-وینر در مهر ماه بوده است. به طور کلی بیشترین مقدار تنوع گونه ای شانون- وینر در شهریور ماه و کم ترین مقدار آن در آذر ماه بوده است. بیشترین مقدار یکنواختی گونه ای سیمپسون در تیر ماه و کم ترین میزان آن در مهر ماه بوده است. میزان یکنواختی گونه ای سیمپسون در فصل پاییز بیشتر از فصل تابستان بوده است. در فصل تابستان بیشترین مقدار یکنواختی گونه ای شانون- وینر در مرداد ماه و در فصل پاییز بیشترین میزان یکنواختی گونه ای شانون- وینر در آذر ماه بوده است.
در کل بیشترین مقدار یکنواختی گونه ای شانون-وینر در تیر ماه و کم ترین مقدار آن در مهر ماه بوده است. بیشترین میزان یکنواختی گونه ای هیل در مهر ماه و کم ترین میزان آن در شهریور ماه بوده است - جدول . - 6 بطور کلی میزان یکنواختی گونه ای هیل در فصل تابستان بیشتر از فصل پاییز بوده است. برای مقایسه دو فصل تابستان و پاییز از نظر تراکم پرندگان از آزمون دانکن استفاده و مشخص شد که تراکم پرندگان ساحل زی در دو فصل در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان می دهند
همچنین برای مقایسه دو فصل از نظر شاخص های تنوع زیستی آزمون دانکن بکار برده شد و نتایج بدست آمده نشان داد که،: شاخص تنوع گونه ای سیمپسون در فصول تابستان و پاییز در سطح 0/05 با هم تفاوت معنی دار نشان نمی دهند. شاخص تنوع گونه ای شانون- وینر در فصول تابستان و پاییز در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان نمی دهند. شاخص یکنواختی گونه ای سیمپسون در دو فصل در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان می دهند.
شاخص غنای گونه ای مارگالف در دو فصل در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان نمی دهند. شاخص یکنواختی گونه ای شانون- وینر در دو فصل در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان می دهند. شاخص یکنواختی گونه ای هیل در دو فصل در سطح 0/05 با هم اختلاف معنی دار نشان نمی دهند - جدول. - 8 سپس به تعیین ضریب همبستگی کندال بین تعداد پرندگان و شاخص های تنوع زیستی پرداخته شد و مشخص شد که بین تعداد پرندگان و شاخص های تنوع زیستی اختلاف معنی دار وجود ندارد
