بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل نابودی تالابها عدم وجود مدیریتی هدفدار و توانمند است که در بسیاری از موارد اقداماتی را که جهت بهره برداری و یا حتی حفاظت از تالابها پیشبینی میشود، به نتیجه نهایی و مورد نظر نمیرساند. امروزه با افزایش رشد جمعیت، اکوسیستم ها و مناطق حفاظت شده مورد تخریب بشر قرار گرفته اند که با اعمال روش های مدیریتی نیاز به حفظ این مناطق ضروری است.
در بین این مناطق تالاب ها به دلیل شرایط خاص و اهمیت اکولوژیکی آن ها نیاز به توجه بیشتری دارند. تالاب میانگران همواره با مشکلات اکولوژیک انسان زاد و طبیعی فراوانی مواجه است. در این پژوهش نفاط قوت و ضعف موجود در منطقه و نیز فرصت ها و تهدیداتی که تالاب با آن مواجه است و یا در آینده مواجه خواهد شد، شناسایی و جهت تدوین راهبرد مدیریتی کارآمد بکار گرفته شد. سپس ازطریق دسته بندی، وزن گذاری و تجزیه، SWOT و با استفاده از ماتریس - QSPM - راهبردها نمره دهی شد.
راهبرد حفاظتی اعمال مدیریت کارا در منطقه جهت احداث امکانات رفاهی و خدمات درمانی و راه های دسترسی مناسب دارای بیشترین نمره ی جذابیت و راهبرد برنامه ریزی برای تصفیه ی فاضلاب و تعیین محل مناسب برای دفع پسماند دارای کمترین نمره ی جذابیت بود. با توجه به اهمیت مدیریت بهینه و حفاظت از تالاب میانگران و ضعف ها و تهدیدهای اصلی حفاظت تالاب میانگران و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل راهبردی پیشنهاد می شود تمرکز بر روی راهبرد حفاظتی اعمال مدیریت کارا در منطقه جهت احداث امکانات رفاهی و خدمات درمانی و راه های دسترسی باشد.
مقدمه
بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، توربزار و مجموعه های آبی به صورت طبیعی، مصنوعی داریم، یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، لب شور، یا شور مشتمل بر آن دسته از آبهای دریایی که عمق آب در کشند پایین از 6 متر تجاوز نکند
هدف اصلی کنوانسیون رامسر که در سال 1971 به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب ها از طریق اقدامات ملی و همکاری های بین المللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است
تالابها، اراضی حد واسط بین اکوسیستم های خشکی و آبی هستند که فراهم کننده کالاها و خدمات بسیاری از جمله کنترل سیل، حفظ کیفیت آب، زیستگاه حیات وحش و کنترل فرسایش خاک هستند
راهبرد جهانی حفاظت در سال 1980، با تاکید بر همبستگی بین حفاظت و توسعه، اصطلاح توسعه پایدار را برای نخستین بار به منظور حل مشکلات متعدد محیط زیست رایج ساخت - چمنی و همکاران، . - 1384 یکی از اصول حرکت به سوی توسعه پایدار توجه خاص به محیط زیست طبیعی است. جامعه اگر خواهان توسعه ای پایدار است، در مرحله اول باید شناختی کامل از محیط زیست خود به دست آورد و در مرحله دوم با برنامه ریزی راهبردی در حفظ آن بکوشد
برنامه ریزی راهبردی روشی سیستماتیک است که فرآیند مدیریت راهبردی را پشتیبانی و تأیید میکند
برنامه ریزی راهبردی از چهار عنصر اساسی شامل بررسی محیطی، تدوین راهبردها، اجرای راهبردها و کنترل و ارزیابی تشکیل شده است
مدل های برنامه ریزی راهبردی متعدد است اماتقریباً همگی آنها از مدل تحلیلی SWOT الهام می گیرند این تکنیک برای اولین بار توسط Humphrey در دهه 1960 میلادی در پروژهای پژوهشی در دانشگاه استانفورد با استفاده از اطلاعات به دست آمده از 500 کمپانی ارائه شد
در این تحقیق سعی شده است که با استفاده از این روش بهترین راهبرد حفاظتی جهت بهبود عملکرد تالاب انتخاب شود تا زمینه مدیریت پایدار در این تالاب فراهم گردد.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه
این تالاب در یک و نیم کیلومتری شمال ایذه قرار دارد و مساحت آن 40 کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا 822 تا 828 متر است؟ حوضه آبریز ایذه در امتداد رشته کوه های زاگرس در منطقه شمال شرقی خوزستان بین طول جغرافیایی 49و50 و عرض جغرافیایی 32 31 45 واقع شده است؟
روش انجام تحقیق
مراحل اجرای روش به شرح زیر است:
تشکیل ماتریس ارزیابی عوامل درونی : - IFE Internal Factor Evaluation - پس از بررسی عوامل درونی، مهمترین عوامل فهرست می شوند. در این قسمت، با استفاده از بازدیدهای میدانی و مصاحبه و نظرخواهی از کارشناسان به جمع آوری اطلاعات در مورد وضعیت تالاب میانگران برای حفاظت پرداخته شد و در ادامه نیز نقاط قوت و ضعف پیش روی حفاظت تالاب میانگران مورد بررسی قرار گرفت. این عوامل بازتاب دهنده مهمترین نقاط قوت و ضعف تالاب بودند. تهیه این ماتریس شامل:
-1ابتدا نقاط قوت و سپس نقاط ضعف نوشته شد.
-2 به این عوامل ضریب داده می شود. از صفر - اهمیت ندارد - تا 1 - بسیار مهم - است. ضریب داده شده به هر عامل، بیان کننده اهمیت نسبی آن در موفقیت است؛ مجموع این ضرایب باید برابر 1 شود.
-3 در مورد تخصیص رتبه، با توجه به عالی یا معمولی بودن نقاط قوت و ضعف رتبه 3 یا 4 به قوت ها و 1یا 2 به ضعف ها اختصاص پیدا میکند.
تخصیص رتبه به این صورت است که اگر قوت، یک قوت عالی باشد، رتبه 4 و چنانچه یک قوت معمولی باشد، رتبه 3 به عامل مورد نظر داده می شود. در مورد ضعف ها و تهدیدها نیز اگر ضعف پیش روی برنامه، معمولی باشد، رتبه 2 و چنانچه جدی باشد رتبه 1 به عامل مورد نظر داده می شود
مجموع عوامل داخلی 2/4703 شده است درنتیجه ضعف های پیش رو بر قوت های موجود غلبه می کند.
تشکیل ماتریس ارزیابی عوامل بیرونی : - EFE Internal Factor Evaluation - عوامل بیرونی شناسایی و فهرست می شوند. در این قسمت نیز با استفاده از بازدیدهای میدانی و مصاحبه و نظرخواهی از کارشناسان به جمع آوری اطلاعات در مورد وضعیت تالاب میانگران برای حفاظت پرداخته شد و در ادامه نیز نقاط فرصت ها و تهدیدهای پیش روی حفاظت تالاب میانگران مورد بررسی قرار گرفت. برای ارزیابی تلاش شد 10 تا 20 عامل که در برگیرنده عواملی است که موجب فرصت می شود یا برنامه را مورد تهدید قرار میدهد، معین گردد.
تهیه این ماتریس شامل مراحل زیر است:
- 1 نخست عواملی که موجب فرصت و موقعیت می شوند و سپس آنها که برنامه را تهدید میکنند، معین میشوند؛
- 2 به این عوامل ضریبی از صفر - بی اهمیت - تا 1 - بسیار مهم - داده می شود. ضریب نشان دهنده اهمیت نسبی یک عامل است؛ مجموع این ضرایب باید عدد 1 شود؛
- 3 تخصیص رتبه به این صورت است که اگر فرصت پیش رو یک فرصت عالی باشد، رتبه 4 و چنانچه یک فرصت معمولی باشد، رتبه 3 به عامل مورد نظر داده می شود. در مورد تهدیدها نیز اگر تهدید پیش رو جدی باشد، رتبه 1 و چنانچه معمولی باشد رتبه 2 به عامل مورد نظر داده می شود -
- 4 ضریب هر عامل را در رتبه مربوطه ضرب نموده تا نمره نهایی بدست آید؛
- 5 مجموع نمره های متعلق به گویه های هر عامل، نمره آن عامل - فرصت یا تهدید - را معلوم می سازد؛
- 6 در ماتریس ارزیابی عوامل بیرونی، اگر نمره نهایی از 2/5 بیشتر باشد، فرصت های پیش رو بر تهدیدها غلبه می کند و اگر جمع نمره های نهایی از 2/5 کمتر باشد، تهدیدها بر فرصت ها غلبه می کند.
مجموع عوامل خارجی 2/2482 است در نتیجه تهدیدها بر فرصت ها غلبه می کند.
روش تهیه ماتریس :SWOT
برای تدوین هر یک از راهبردها در موقعیت های تلفیقی - SO, WT, ST, WO - ابتدا تلاش شد مهمترین عوامل که قبلا شناسایی شده بود به کار گرفته شد .برای کنترل صحت راهبردهای تولیدی، شماره هر عامل نیز در ترکیب تلفیقی آن درج شد. بدین منظور، پرسشنامه ای با نظر کارشناسان طراحی و تدوین شد و برای وزن دهی و امتیازدهی از 50 پرسشنامه ارسالی به کارشناسان سازمان محیطزیست و استادان دانشگاه و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری محیطزیست متخصص در این زمینه استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل همزمان عوامل داخلی و خارجی از ابزاری به نام ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام راهبردی - Strategic Position and Action Evaluation - استفاده شد
در این مطالعه همچنین از رهیافت برنامه ریزی راهبردی کمی - Quantitative Stratgic Planing Matrix - ، برای اولویت بندی راهبردها استفاده شد. ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی - QSPM - نیز یک روش تحلیلی است که برای مدیران امکان ارزیابی راهبردهای جایگزین بر اساس عوامل تأثیرگذار داخلی و خارجی را فراهم می آورد
